Ο Ηλίας Μηνιάτης και οι θέσεις του έναντι της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας

Abstract

This study investigates the two works of Elias Meniates (1669-1714), Greek-orthodox theologian, preacher and bishop of Kernitsa and Kalavryta (Peloponnese), "Petra Skandalou" (Lapis Offendiculi) and "Didaxai kai Logoi" (Teachings and Speeches) regarding his perceptions of the Roman-Catholic theology. "Petra Skandalou" analyzes the Five Differences between the Orthodox and the Roman-Catholic Church: the supremacy of Pope, the Filioque, the blessedness of the saints, the use of the azyma (unleavened bread) in the Latin Divine Liturgy and the Purgatory. In order to reveal the position of Elias Meniates toward the Roman-Catholic Church, within the framework of the theology of "controversiae" between Orthodox and Roman-Catholic theologians, this study evaluates his contribution in comparison with the works of Greek-Orthodox theologians and Roman-Catholic (Uniats) from 16th century to the first half of 18th century. The research of the second work "Didaxai kai Logoi" focuses on the examination of the theological opinions of Elias Meniates derived from the Roman-Catholic theology such as the Immaculate Conception, the theory about the satisfaction of the divine justice, the God's wrath, the theory of Consubstantiation, the predestination etc. In addition, the study reveals the influences on the work of Meniates from western theologians such as the Jesuit Denis Petau (1583-1652) and his relations with the patriarchs of Jerusalem Dositheos and Xrysanthos Notaras as well as with the Orthodox rulers of Walachia and Moldova. Elias Meniates is a Greek-Orthodox theologian, consciously based on the Orthodox theology and greatly influenced by western European culture.

Η εργασία μελετά τα δύο έργα του Ηλία Μηνιάτη (1669-1714), ορθοδόξου θεολόγου, αντιρρητικού, ιεροκήρυκα, επισκόπου Κερνίτσης και Καλαβρύτων Πέτρα Σκανδάλου και Διδαχαί και Λόγοι υπό το πρίσμα των θέσεων του Μηνιάτη έναντι της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, των αντιλήψεών του και των επιρροών του από τη θεολογία της. Στο αντιρρητικό έργο Πέτρα Σκανδάλου εξετάζονται οι Πέντε Διαφορές ορθοδόξων και ρωμαιοκαθολικών: το παπικό πρωτείο, η εκπόρευση του αγίου Πνεύματος και εκ του Υιού (Filioque), το Καθαρτήριο, η μακαριότητα και θεοπτία των αγίων προ της Τελικής Κρίσεως και η χρήση αζύμου άρτου στη λατινική λειτουργία. Η εξέταση στην παρούσα εργασία γίνεται συγκριτικά με τις ανάλογες θέσεις των ορθοδόξων αντιρρητικών, καθώς και εκείνες των ενωτικών-ρωμαιοκαθολικών αντιρρητικών, από τον 16ο ώς το πρώτο μισό του 18ου αιώνα, ώστε να προκύψουν ομοιότητες ή διαφοροποιήσεις με τις αντιλήψεις του Ηλία Μηνιάτη. Στο κηρυκτικό έργο Διδαχαί και Λόγοι ερευνώνται θεολογικές θεματικές, όσες προκύπτουν από τα κηρύγματα του Μηνιάτη, ρωμαιοκαθολικής εκπορεύσεως, όπως η Άσπιλη Σύλληψη της Θεοτόκου, η θεωρία για την ικανοποίηση της θείας δικαιοσύνης, η θεϊκή οργή, η Μετουσίωση κ.α. Παράλληλα, στην παρούσα εργασία ανιχνεύονται οι επιδράσεις στον Ηλία Μηνιάτη από δυτικούς θεολόγους, όπως π.χ. ο ιησουίτης Denis Petau (1583-1652), καθώς και οι σχέσεις του με σημαίνοντα πρόσωπα της Ορθοδόξου Εκκλησίας, όπως οι πατριάρχες Ιεροσολύμων Δοσίθεος και Χρύσανθος Νοταράς και ακόμα οι διασυνδέσεις του με τους ηγεμόνες Βλαχίας και Μολδαβίας. Ο Ηλίας Μηνιάτης εμφανίζεται ως ένα ορθόδοξος θεολόγος με δυτικά επιστημονικά εργαλεία, ο οποίος κινείται μεταξύ δύσεως και ανατολής, με σαφή όμως ορθόδοξη αυτοσυνειδησία.