Θεσμική μεταρρύθμιση και καλλιτεχνική αλλαγή: η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και η ιστορία της νεοελληνικής τέχνης (1910-1937)

Abstract

This PhD thesis investigates the process of ASFA’s institutional transformation between 1910 and 1937 and the way in which this institutional transformation is related to artistic change in the history of modern Greek art. My research focuses on two aspects of ASFA’s history. The first has to do with a chain of institutional reforms that modified ASFA’s curriculum along with its institutional status, which by the thirties had progressively reached the level of a higher, independent art academy by the European educational standards. This long process started in 1910 with ASFA’s separation from the Technical University and a new autonomous directorship under the academic painter Georgios Iakovidis. It ended in 1930 with a new ambitious reform promoted by the liberal government of Eleftherios Venizelos and implemented by ASFA’s new director Costas Dimitriadis. Dimitriadis’ reform project was part of the liberal government’s political program of bourgeois modernization and aimed strategically at modernizing Greek art by establishing its distinct national character. To this end Dimitriadis attempted to revise the old academic curriculum to make it more liberal by promoting and combining the value of artistic individuality with the notion of national identity. My principal claim in the dissertation is that the reform which took place in 1930 was in fact a reform attached to a version of academism, which despite its liberal profile did not favor the introduction of radically modern trends. In this sense, the reform of 1930 remains an example of conservative modernism. Moreover, this thesis investigates the impact of this reform on the practice of art teaching. The constant tension between academic discipline and artistic individuality, which pervades Dimitriadis’ project, is reflected in the confrontation between the ateliers of Costis Parthenis and Oumvertos Argyros, two masters with different teaching practices in the context of the new institutional environment of the reform. Their teaching reflects two different ways of treating artistic individuality in the context of organized academic education. Their ateliers remain the principal settings where the modern and liberal limits of the 1930 reform were tested.

Η παρούσα διατριβή ερευνά την διαδικασία του θεσμικού μετασχηματισμού της ΑΣΚΤ κατά την περίοδο 1910-1937 καθώς και τον τρόπο με τον οποίο αυτός σχετίζεται με ευρύτερες μετατοπίσεις στην ιστορία της νεοελληνικής τέχνης. Η έρευνά μου επικεντρώνεται σε δύο πτυχές της ιστορίας της ΑΣΚΤ. Η πρώτη έχει να κάνει με μια αλυσίδα θεσμικών μεταρρυθμίσεων οι οποίες τροποποίησαν το πρόγραμμα σπουδών της ΑΣΚΤ καθώς και το θεσμικό της status, το οποίο έως την δεκαετία του 1930 είχε προσεγγίσει τις προδιαγραφές μιας ευρωπαϊκού τύπου καλλιτεχνικής ακαδημίας. Τούτη η μακρά διαδικασία ξεκίνησε το 1910 με την διοικητική απόσπαση της ΑΣΚΤ από το Πολυτεχνείο και με μια νέα αυτόνομη διεύθυνση υπό τον Γεώργιο Ιακωβίδη. Ο κύκλος της κλείνει το 1930 με μια νέα φιλόδοξη αναδιοργάνωση, η οποία προωθήθηκε από την κυβέρνηση των Φιλελευθέρων και υλοποιήθηκε από τον νέο διευθυντή της ΑΣΚΤ, Κώστα Δημητριάδη. Το αναδιοργανωτικό σχέδιο του Δημητριάδη εντάσσεται οργανικά στο πολιτικό πρόγραμμα της κυβέρνησης των Φιλελευθέρων για αστικό εκσυγχρονισμό και συγκροτήθηκε στην βάση ενός διακηρυγμένου καλλιτεχνικού προτάγματος που στόχευε στον εκσυγχρονισμό της νεοελληνικής τέχνης και στην ανάδειξη της εθνικής της ιδιαιτερότητας. Ήταν οι ιδεολογικές επιταγές του αστικού εκσυγχρονισμού που επέβαλλαν την φιλελευθεροποίηση του παλαιού ακαδημαϊκού curriculum και την αναθεώρησή του σύμφωνα με δύο κεντρικές ορίζουσες που αποτέλεσαν την βάση του αναδιοργανωτικού σχεδίου του Δημητριάδη: αφενός ανάδειξη του εθνικού χαρακτήρα και αφετέρου ανάπτυξη του έμφυτου ατομικού ταλέντου. Η βασική θέση της διατριβής είναι ότι η αναδιοργάνωση του 1930, παρά το φιλελεύθερο προφίλ της, υπήρξε στην ουσία της μια ακαδημαϊκή αναδιοργάνωση, η οποία δεν συνδέεται με την εισαγωγή ριζοσπαστικών νεωτερικών προτύπων και μπορεί να ερμηνευτεί ως μια εκδοχή συντηρητικού μοντερνισμού. Η δεύτερη όψη της ιστορίας της ΑΣΚΤ που εξετάζει αυτή η διατριβή είναι αυτή καθ’ αυτή η καλλιτεχνική διδασκαλία και ο τρόπος με τον οποίο αυτή συγκροτήθηκε υπό τους νέους όρους που διαμόρφωσε η αναδιοργάνωση του 1930. Εδώ οι διδασκαλίες των Κωστή Παρθένη και Ουμβέρτου Αργυρού επιλέγονται και εξετάζονται ως δύο αντίπαλες εκδοχές διαχείρισης της καλλιτεχνικής ατομικότητας στο πλαίσιο της επίσημης καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Η διαρκής ένταση μεταξύ ακαδημαϊκής πειθάρχησης και αδέσμευτης ατομικής καλλιτεχνικής έκφρασης ‒ένταση η οποία διέπει ολόκληρο το αναδιοργανωτικό εγχείρημα του Δημητριάδη‒ αντανακλάται στην αντιπαράθεση αυτών των δύο εργαστηρίων, στο περιβάλλον των οποίων τα νεωτερικά και φιλελεύθερα όρια της αναδιοργάνωσης του 1930 κυρίως δοκιμάστηκαν.