Η διαλεκτική της θυσίας στην Αντιγόνη του Σοφοκλή και σε Περί Σταυρού και Πάθους του Κυρίου Ομιλίες Ανατολικών Πατέρων του 4ου αιώνα

Abstract

Our study dealt with our perception of the themes of sacrifice and the notion of the tragic in Sophocles' Antigone and the 4th Century Eastern Fathers of the Church Homilies on the Cross and Passion of the Lord. Our reading was oriented to show that a) Christian world-view is not non-tragic but tragic par excellence b) absolute norms do not concur with human nature and reduce the notion of tragic to melodrama c) the dynamic notion of metanoia (repentance) is the only condition capable of changing everything and concurs with human nature d) the notion of the tragic has less to do with the end (destruction or reconciliation) than the course of things e) even when the hero is destroyed there is still a reconciliation in the Hegelian sense of establishment of a moral and social harmonization f) therefore, the tragic condition is not removed in Christianity, where reconciliation is considered as nearly self-evident, without it being so, to the extent that no one can be saved magically or self-evidently g) ancient Greek tragedy cannot save the person since such a notion does not yet exist and it appears only with the identification of the terms person (prosopon) and hypostasis, in the person of Christ h) Antigone’s sacrifice lacks the element of community, in comparison to that of Christ, as auto-soteriological i) a structural element of tragedy in both art and life is the notion of hubris, the removal of which is achieved by the exercise of love in three steps, freedom –in tragedy, metanoia, still an imperfect morality, and sacrifice, a perfect paradigm of which we can find in that of Christ j) a permanent removal of the tragic sense will take place only during the ultimate reconciliation when will, choice, and evil will vanish within the limitless divine goodness.

Η εργασία μας ασχολήθηκε με την πρόσληψή μας των ζητημάτων της θυσίας και της έννοιας του τραγικού στα κείμενα της Ἀντιγόνης του Σοφοκλή και των Ομιλιών περὶ Σταυροῦ καὶ Πάθους του Κυρίου Ανατολικών Πατέρων του 4ου αιώνα. Η ανάγνωσή μας προσανατολίστηκε στο να δείξει ότι: α) το χριστιανικό κοσμοείδωλο δεν είναι α-τραγικό αλλά τραγικό κατεξοχήν, β) τα απόλυτα μεγέθη δεν συνάδουν με την ανθρώπινη φύση και υποβιβάζουν την τραγικότητα σε μελοδραματικότητα, γ) η δυναμική έννοια της μετάνοιας είναι η μόνη συνθήκη ικανή να αλλάξει τα πάντα και συνάδει με την ανθρώπινη φύση, δ) η τραγικότητα δεν έχει να κάνει τόσο με την κατάληξη (καταστροφή ή συμφιλίωση) όσο με την πορεία των πραγμάτων, ε) ακόμη και όταν ο ήρωας καταστρέφεται, πάλι υπάρχει συμφιλίωση με την εγελιανή έννοια της εγκαθίδρυσης της ηθικής και κοινωνικής αρμονίας στ) έτσι, η τραγική συνθήκη δεν αίρεται στον Χριστιανισμό, όπου η συμφιλίωση θεωρείται, περίπου, δεδομένη, χωρίς να είναι, ασφαλώς, αφού ούτε μαγικά ούτε αυτονόητα σώζεται κανείς ζ) η αρχαία ελληνική τραγωδία δεν μπορεί να σώσει το πρόσωπο, καθώς άλλωστε μια τέτοια έννοια δεν υφίσταται ακόμη και η οποία παρουσιάζεται με την χριστιανική ταύτιση των όρων πρόσωπο και υπόσταση, στο πρόσωπο του Χριστού η) η θυσία της Αντιγόνης στερείται του κοινοτικού στοιχείου, έναντι της θυσίας του Χριστού, ως αυτοσωτηριολογική, θ) δομικό στοιχείο της τραγωδίας στην τέχνη αλλά και και τη ζωή συνιστά η έννοια της ύβρεως, η άρση της οποίας επιτυγχάνεται με την άσκηση της αγάπης σε τρεις αναβαθμούς: ελευθερία -στην τραγωδία, μετάνοια ως ατελής, ακόμη, ηθική, και, θυσία, τέλειο παράδειγμα της οποίας αποτελεί αυτή του Χριστού ι) οριστική άρση της τραγικότητας θα επισυμβεί μόνον κατά την αποκατάσταση των πάντων όταν βούληση, επιλογή και κακό διαλυθούν μέσα στην άπειρη θεϊκή αγαθότητα.