Το διαζύγιο και οι ψυχολογικές του επιπτώσεις στα μέλη της οικογένειας: μελέτη περιπτώσεων με βάση τη συστημική και φαινομενολογική μεθοδολογία

Abstract

THESISDivorce and Its Psychological Repercussions on Family Members: Case Studies Based on Systemic and Phenomenological MethodologyThe social phenomenon of divorce presents a steady increase in the last few years, not only in Greece but also in Europe due to many factors, mainly the rapid global changes in our modern society which has as a result an unavoidable differentiation which is seen in social values and in inter-family relationships and roles.The basic aim of this Doctorate Thesis is the examination, the description and to make known the psychological repercussions (impacts, effects, implications) of divorce in an eight member family – two mothers, two fathers and four children and also how each member experiences this difficulty. The research procedure that follows is based on systemic and phenomenological methodology within the use of qualitative research with the collection of rich information from various sources which relate to the experiences of the subjects, particularly the use of semi-structured clinical interviews, genogram’s interviews, observation, metaphorical and drawingtasks. The main questions we are examining in this research are the following: (1) How a divorce affects the formation of self of the participants themselves? (2) What the relationships, the dynamics and interactions are, which are developed among the family members in the framework of a divorce? (3) How the structure and function of the divorced family affect the participants’ sentimental level of independence and the whole emotional system of the new family form? (4) How the intergenerational history affects the functioning of the participants with the rest of the family members? (5) What kind of perceptions, myths, projection and behavioral patterns and communication dominate in the divorced family of the subjects in this research? (6) What factors and procedures determine the differentiation of the family members which are examined and the uniqueness of theirlived experience concerning the divorce?From the analysis of the collected research data, it is ascertained that the narrations of the eight participants constitute a significant study framework of their lived experience in relation to their past, their present and their future and the starting point of comprehending the changes, the symptoms, the conflicts, the dynamics and the opportunities which they are experiencing.Furthermore, from the biographical-narrative interviews, the observations, the drawings and the metaphors of the participants show the long-term negative repercussions in their life and the various factors involved which made it difficult for their smooth adjustment and functionality. At the same time, this research also shows the positive dimensions of a divorce which constitute a vital catalyst for the re-evaluation or reconstruction of the alternative formation of the self and the family, such as the divorced family, the upbringing of the children, the role of the step-father and the role of both sexes.The basic issue which is stressed in the findings and conclusions of this research is not only the complexity of the lived experience of the divorce, but also the level of endurance and resilience of the subjects in this survey, who in turn affect the standards and the quality of their adjustment and functioning of their daily life.In addition, the structural and functional characteristics of the family under study are revealed (for example, repetitive patternsor recurring motifs, defense mechanisms, modes of regulation and self-regulation, myths, rituals, triangles etc.) in conjunction with the diverse and unique senses of lived experience from the divorce and its repercussions to every family member (mother, father and children).

Το κοινωνικό φαινόμενο του διαζυγίου παρουσιάζει μία σταθερή τάση αύξησης τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη, εξαιτίας πολλών παραγόντων και κυρίως των σύγχρονων ραγδαίων παγκοσμιοποιημένων αλλαγών της κοινωνίας, που έχουν ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα τις διαφοροποιήσεις που παρουσιάζονται στις κοινωνικές αξίες και στις ενδοοικογενειακές σχέσεις και ρόλους. Βασικός σκοπός της διδακτορικής αυτής διατριβής είναι η διερεύνηση, η περιγραφή και η ανάδειξη των ψυχολογικών επιπτώσεων του διαζυγίου σε οκτώ (8) μέλη της οικογένειας (δύο μητέρες, δύο πατέρες και τέσσερα παιδιά) και επίσης το πώς αυτό βιώνεται από το καθένα από αυτά. Η διαδικασία της έρευνας που ακολουθείται βασίζεται στη συστημική και τη φαινομενολογική μεθοδολογία μέσα από τη χρήση ποιοτικών μεθόδων έρευνας με τη συλλογή πολλών πληροφοριών από ποικίλες πηγές που σχετίζονται με το βίωμα των υποκειμένων. Πιο συγκεκριμένα, γίνεται χρήση ημιδομημένων κλινικών συνεντεύξεων, γενεογραμματικών συνεντεύξεων, συμμετοχικής παρατήρησης, μεταφορικών και ιχνογραφικών έργων. Τα βασικά ερευνητικά ερωτήματα που εξετάζονται είναι τα ακόλουθα: (1) Πώς το διαζύγιο επηρεάζει τη διαμόρφωση του εαυτού των συμμετεχόντων; (2) Ποιες είναι οι σχέσεις, οι δυναμικές και οι αλληλεπιδράσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των μελών στο πλαίσιο του διαζυγίου; (3) Πώς η δομή και η λειτουργία της διαζευγμένης οικογένειας επηρεάζουν το επίπεδο συναισθηματικής ανεξαρτησίας των συμμετεχόντων και ολόκληρο το συναισθηματικό σύστημα της νέας μορφής οικογένειας; (4) Πώς η διαγενεακή ιστορία επηρεάζει τη λειτουργία των συμμετεχόντων με τα υπόλοιπα μέλη των οικογενειών τους; (5) Τι αντιλήψεις, μύθοι, προβολές, θέσεις και πρότυπα συμπεριφοράς και επικοινωνίας κυριαρχούν στις διαζευγμένες οικογένειες των υποκειμένων της έρευνας; (6) Ποιοι παράγοντες και διαδικασίες καθορίζουν τις διαφοροποιήσεις των υπό μελέτη ατόμων και την μοναδικότητα του βιώματος σε ό,τι αφορά το διαζύγιο; Από την ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων διαπιστώνεται ότι οι αφηγήσεις των οκτώ συμμετεχόντων αποτελούν ένα σημαντικό πεδίο μελέτης της εμπειρίας τους σε σχέση με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον τους, καθώς και αφετηρία κατανόησης των αλλαγών, των συμπτωμάτων, των συγκρούσεων, των δυναμικών και των νέων ευκαιριών που αυτά βιώνουν. Επίσης, μέσα από τις αφηγήσεις, την παρατήρηση, τα ιχνογραφικά και μεταφορικάέργα των συμμετεχόντων φάνηκαν οι βραχυπρόθεσμες και οι μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις στην ζωή τους και οι ποικίλοι εμπλεκόμενοι παράγοντες που δυσκόλεψαν την ομαλή ψυχοκοινωνική τους προσαρμογή και λειτουργικότητα. Παράλληλα, στην παρούσα έρευνα αναδεικνύονται και θετικές διαστάσεις του διαζυγίου, οι οποίες μπορεί να αποτελέσουν σημαντικό καταλύτη για την επαναξιολόγηση ή ανακατασκευή των εναλλακτικών μορφών οικογένειας –όπως είναι αυτή της διαζευγμένης οικογένειας, της ανατροφής των παιδιών, του πατρικού ρόλου και των ρόλων των δύο φύλων. Βασικό ζήτημα που τονίζεται στα συμπεράσματα της έρευνας είναι η πολυπλοκότητα της εμπειρίας του διαζυγίου, αλλά και του επιπέδου της ανθεκτικότητας των υποκειμένων της έρευνας, που με τη σειρά τους επηρεάζουν το επίπεδο και την ποιότητα της προσαρμοστικότητας και λειτουργικότητάς τους στην καθημερινή τους ζωή. Επίσης, φανερώνονται τα επιμέρους δομικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά (π.χ. επαναλαμβανόμενα μοτίβα, μηχανισμοί άμυνας, τρόποι ρύθμισης και αυτορρύθμισης, μύθοι, τελετουργίες, τρίγωνα, κ.ά.) των υπό μελέτη οικογενειών σε συνάρτηση με τα διαφορετικά και μοναδικά νοήματα του βιώματος του διαζυγίου και των επιπτώσεών του σε κάθε μέλος της οικογένειας (μητέρων, πατέρων και παιδιών).