Διερεύνηση της αποτελεσματικότητας και των ομαδικών διαδικασιών ενός ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος με στόχο την προαγωγή των θετικών τρόπων αντιμετώπισης δυσμενών καταστάσεων και της αισιοδοξίας σε μαθητές δημοτικού σχολείου

Abstract

Positive Psychology is a branch of Psychology that focuses on the positive characteristics of human life and studies concepts such as well-being (life satisfaction or the process of self-actualization), optimism (trust that good things will happen to one’s life), and hope (the belief that a person can find strategies to achieve his goals and his motivation to use them). The above characteristics are related to improved physical and mental health, and better social functioning in children. Additionally, coping strategies (responses aimed at preventing or reducing a perceived threat, harm or loss) are associated with optimism and hope and have an impact on the psychological and social functioning of children. No research so far has focused on simultaneously enhancing optimism, hope and coping strategies in children. In addition, during group interventions, specific group processes emerge, such as therapeutic alliance, group climate, and therapeutic factors, that have an impact on the effectiveness of interventions. No study involving a Positive Psychology group intervention for children has studied group processes. The present study aims to evaluate an eight-session psychoeducational group intervention that focuses on enhancing optimism, hope, and adaptive coping strategies in children aged 8-12 years. At the same time, the study investigates the group processes that take place during the intervention and how they affect its effectiveness. The sample included 361 students (229 in the intervention group and 132 in the control group), 8-12 years old (M = 9.91 ± 1.26). The intervention included activities to recognize the connection of emotions to thoughts and behaviors, cognitive reconstruction, learning and practicing coping strategies and enhancing hopeful thinking. In order to assess the effectiveness of the intervention, students before and after the intervention responded to a series of questionnaires which measure: (1) optimism (Youth Life Orientation Test, Ey et al., 2005), (2) hope (Children’s Hope Scale, Snyder, Hoza, et al.,1997), (3) coping strategies (Schoolagers’ Coping Strategies Inventory, Ryan-Wenger, 1990), (4) self-esteem (Rosenberg Self-Esteem Scale, Rosenberg, 1965), (5) social skills (Children's Self-Report Social Skills Scale, Danielson & Phelps, 2003), and (6) anxiety (Children's Manifest Anxiety Scale-Revised, Reynolds & Richmond, 1978). Moreover, to investigate group processes, the students responded during the program to a series of questionnaires which measure: (1) therapeutic factors (Critical Incidents Questionnaire, Bloch et al., 1979), (2) therapeutic alliance (Psychoeducational Group Alliance Scale for Children, Brouzos et al., 2018), (3) group climate (Group Climate Questionnaire – Short, MacKenzie, 1983), and (4) leader’s facilitative attitudes (Barrett-Lennard Relationship Inventory, Barrett-Lennard, 2015). The students who participated in the psychoeducational program reported statistically significant increases, compared to the control group, in optimism, hope and self-esteem, the use of specific coping strategies (coping through activities, avoidance and problem solving) and perceived likeability, while at the same time a significant decrease was found on pessimism and physical manifestations of anxiety. The group processes studied included the therapeutic factors, therapeutic alliance, group climate and perception of the leader’s facilitating attitudes. Specific therapeutic factors emerged during the intervention and their importance varied according to the stage of group development. From the first sessions, students formed a good therapeutic alliance and a positive perception of the leader’s facilitating attitudes, which remained relatively stable during the intervention. The group climate was generally positive throughout the intervention without significant changes. An important finding of the study was that some group processes were involved in the intervention’s effectiveness. In particular, therapeutic alliance was related to the change in coping strategies. The perception of the leader’s facilitating attitudes affected the change in optimism, coping strategies and anxiety. Finally, group climate was related to changes in hope, coping strategies and social skills. In conclusion, the current study suggests that a universal, group psychoeducational intervention for children enhances their coping strategies, optimism and hope. In addition, it suggests that group processes affect the effectiveness of the intervention, a finding that has practical implications for group facilitators.

Η Θετική Ψυχολογία αποτελεί έναν κλάδο της Ψυχολογίας που επικεντρώνεται στη µελέτη των θετικών χαρακτηριστικών του ανθρώπου. Ορισµένες από τις έννοιες που εξετάζει αποτελούν το ευ ζην (η αίσθηση ικανοποίησης από τη ζωή ή η διαδικασία αυτοπραγµάτωσης), η αισιοδοξία (η αίσθηση εµπιστοσύνης ότι θα συµβούν επιθυµητά γεγονότα στη ζωή κάποιου) και η ελπίδα (η πεποίθηση ενός ατόµου ότι µπορεί να βρει στρατηγικές για να επιτύχει τους στόχους του και η κινητοποίησή του να τις χρησιµοποιήσει). Τα παραπάνω χαρακτηριστικά σχετίζονται µε δείκτες βελτιωµένης σωµατικής και ψυχικής υγείας, καθώς και µε καλύτερη κοινωνική λειτουργία στα παιδιά. Επιπρόσθετα, οι στρατηγικές αντιµετώπισης (αντιδράσεις που αποσκοπούν στην πρόληψη ή τη µείωση µιας αντιλαµβανόµενης απειλής, βλάβης ή απώλειας) συσχετίζονται µε την αισιοδοξία και την ελπίδα και επιδρούν στην ψυχολογική και κοινωνική λειτουργία των παιδιών. Καµία έρευνα µέχρι τώρα δεν έχει στοχεύσει στην ταυτόχρονη ενίσχυση της αισιοδοξίας, της ελπίδας και των στρατηγικών αντιµετώπισης στα παιδιά. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια των οµαδικών παρεµβάσεων λειτουργούν συγκεκριµένες οµαδικές διαδικασίες, όπως η θεραπευτική συµµαχία, το οµαδικό κλίµα και οι θεραπευτικοί παράγοντες, που επιδρούν στην αποτελεσµατικότητα των παρεµβάσεων. Καµία µελέτη οµαδικής παρέµβασης σε παιδιά στα πλαίσια της Θετικής Ψυχολογίας δεν έχει µελετήσει τιςδιαδικασίες που λαµβάνουν χώρα στη διάρκειά της. Η παρούσα έρευνα αποσκοπεί στην αξιολόγηση ενός ψυχοεκπαιδευτικού προγράµµατος παρέµβασης µε διάρκεια οκτώ συναντήσεις µε στόχο την ενίσχυση του αισιόδοξου και ελπιδοφόρου τρόπου σκέψης και των προσαρµοστικών στρατηγικώναντιµετώπισης σε παιδιά ηλικίας 8-12 ετών. Παράλληλα, η έρευνα διερεύνησε τις οµαδικέςδιαδικασίες που λαµβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια εφαρµογής της παρέµβασης και τον τρόπο που επηρεάζουν την αποτελεσµατικότητά της. Στην έρευνα συµµετείχαν 361 µαθητές (229 οµάδα παρέµβασης και 132 οµάδα ελέγχου) 8-12 ετών (Μ.Ο. = 9,91±1,26). Το πρόγραµµα παρέµβασης περιλάµβανε δραστηριότητες για την αναγνώριση της σύνδεσης των συναισθηµάτων µε τις σκέψεις και τις συµπεριφορές, τη γνωστική αναδόµηση, την εκµάθηση και την εξάσκηση σε προσαρµοστικέςστρατηγικές αντιµετώπισης και την ενίσχυση της ελπιδοφόρας σκέψης. Για την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας του προγράµµατος οι µαθητές απάντησαν πριν και µετά την ολοκλήρωση του προγράµµατος σε µια σειρά από ερωτηµατολόγια, για τη µέτρηση: (1) της αισιοδοξίας (Youth Life Orientation Test, Ey et al., 2005), (2) της ελπίδας (Children’s Hope Scale, Snyder, Hoza, et al., 1997), (3) των στρατηγικών αντιµετώπισης (Schoolagers’ Coping Strategies Inventory, Ryan-Wenger, 1990), (4) της αυτοεκτίµησης (Rosenberg Self-Esteem Scale, Rosenberg, 1965), (5) των κοινωνικών δεξιοτήτων (Children's Self-Report Social Skills Scale, Danielson & Phelps, 2003) και (6) του άγχους (Children's Manifest Anxiety Scale-Revised, Reynolds & Richmond, 1978). Επιπλέον, για τη διερεύνηση των οµαδικών διαδικασιών οι µαθητές απάντησαν κατά τη διάρκεια του προγράµµατος σε µια σειρά από ερωτηµατολόγια, για τη µέτρηση: (1) των θεραπευτικώνπαραγόντων (Critical Incidents Questionnaire, Bloch et al., 1979), (2) της θεραπευτικής συµµαχίας (Psychoeducational Group Alliance Scale for Children, Brouzos et al., 2018), (3) του οµαδικού κλίµατος (Group Climate Questionnaire – Short, MacKenzie, 1983) και (4) της αντίληψης των διευκολυντικών στάσεων της συντονίστριας (Barrett-Lennard Relationship Inventory, Barrett-Lennard, 2015). Οι µαθητές που συµµετείχαν στο ψυχοεκπαιδευτικό πρόγραµµα σηµείωσαν στατιστικά σηµαντική αύξηση, συγκριτικά µε τους µαθητές της οµάδας ελέγχου, στα επίπεδα της αισιοδοξίας, της ελπίδας και της αυτοεκτίµησης, στη χρήση συγκεκριµένων στρατηγικών αντιµετώπισης (αντιµετώπιση µέσω δραστηριοτήτων, αποφυγής και επίλυσης προβλήµατος) και στο αίσθηµα κοινωνικής αρέσκειας, ενώ παράλληλα εµφάνισαν σηµαντική µείωση στο αίσθηµα της απαισιοδοξίας και στις σωµατικές εκδηλώσεις του άγχους. Οι οµαδικές διαδικασίες που µελετήθηκαν περιλάµβαναν τους θεραπευτικούς παράγοντες, τη θεραπευτική συµµαχία, το οµαδικό κλίµα και την αντίληψη των διευκολυντικών στάσεων της συντονίστριας Κατά τη διάρκεια της παρέµβασης λειτούργησαν συγκεκριµένοι θεραπευτικοί παράγοντες, η σηµασία των οποίων µεταβαλλόταν ανάλογα µε το στάδιο ανάπτυξης των οµάδων. Στις πρώτες συναντήσεις οι µαθητές δηµιούργησαν µια καλή θεραπευτική συµµαχία µε τη συντονίστρια και διαµόρφωσαν µια θετική αντίληψη για τιςδιευκολυντικές στάσεις της, χωρίς να παρατηρούνται σηµαντικές µεταβολές στη διάρκεια τηςπαρέµβασης. Το οµαδικό κλίµα ήταν γενικά θετικό σε όλη τη διάρκεια της παρέµβασης χωρίς να εµφανίζονται σηµαντικές µεταβολές. Σηµαντικό εύρηµα της µελέτης επίσης αποτέλεσε ότι ορισµένες οµαδικές διαδικασίες εµπλέκονται στη µεταβολή των µεταβλητών αποτελέσµατος που εξετάστηκαν. Συγκεκριµένα, η θεραπευτική συµµαχία σχετίζεται µε τη µεταβολή των στρατηγικών αντιµετώπισης. Η αντίληψη των διευκολυντικών στάσεων επηρεάζει τη µεταβολή της αισιοδοξίας, των στρατηγικών αντιµετώπισης και του άγχους. Τέλος, το οµαδικό κλίµα σχετίζεται µε τη µεταβολή της ελπίδας, των στρατηγικών αντιµετώπισης και των κοινωνικών δεξιοτήτων. Συµπερασµατικά, η παρούσα έρευνα υποδεικνύει ότι µια καθολική, ψυχοεκπαιδευτική, οµαδική παρέµβασης για παιδιά ενισχύει τις στρατηγικές αντιµετώπισης, την αισιοδοξία και την ελπίδα τους. Επιπρόσθετα, υποδεικνύει ότι οι οµαδικές διαδικασίες επηρεάζουν την αποτελεσµατικότητα της παρέµβασης, εύρηµα που έχει πρακτικές προεκτάσεις για τους συντονιστές οµαδικών παρεµβάσεων.