Γεωπολιτική, δίκαιο της θάλασσας και θαλάσσιες μεταφορές: το δικαίωμα ναυσιπλοΐας στην Αρκτική και η εφαρμογή του στις σύγχρονες θαλάσσιες μεταφορές

Abstract

The dissertation in hand focuses on the Arctic as a region which is coming dynamically to the forefront, attracting great interest not only by climate researchers, but by the actors and researchers of the (geo)political and economic stage. It’s not uncommon during research to come across the dilemma of whether politics follows economy or vice versa. This however is a pseudo-dilemma, due to their deep interconnection. Categorization of the inability to manage and mitigate climate change as a threat greater than weapons of mass destruction, is indicative of how important developments are. The environment, geopolitics and geoeconomy of the Arctic on the one hand are in flux, while on the other they are the main parameters of its course and it is due to this reason that they are reviewed separately. The Arctic is a region which includes so diverse challenges that it’s impossible to approach it under a sole scope. Geopolitics is offering the most suitable lens because it encompasses political, economic, energy, environmental, social as much as historic factors. Soft and hard politics find their most vivid representation and the researcher embarks on a journey full of surprises, unexpected connections and conflicting actor (state and non state) policies. Concern about the future is intense, so that today won’t be defined as the tipping point when mankind should have changed route to prevent a definitive transformation of the international landscape. In order to showcase the importance and complexity of the Arctic an interdisciplinary approach was followed, considering that developments take place at the same time on many levels and fields. It is meaningful to review on the parallel because they do not exist independently, but on the contrary: they form a multilevel nexus, a dynamic system with delicate and precious balances. Geopolitics is the indicated analysis context considering that it uses geography to interpret political developments. States do remain the primary actors of the international system with their actions and decisions dictated by interest. Climate change is a challenge of our era and the Arctic has become the main stage. Its part in the 21st century with regards to the main issues for the global future, namely climate change, energy security, globalization, but balance as well between economic development and environmental protection is expected to be central, making its exit from historic isolation a fact. The reason why the region’s future concerns us all and why it should concern us moving forward is becoming comprehensible. No matter how valuable (in terms of energy and strategy) natural resources are the cost of an arm race or of ecosystem destruction is disproportionate. In the dissertation you shall find a presentation of the region and research to the extend and depth its interdisciplinary nature allows, as well as a review of the parameters of this complex “arctic equation”.

Το παρόν πόνημα εστιάζει στην Αρκτική ως μία περιοχή η οποία έρχεται δυναμικά στο προσκήνιο, προσελκύοντας έντονο ενδιαφέρον όχι μόνο από τους μελετητές του κλίματος, αλλά και από τους δρώντες καθώς και μελετητές της (γεω)πολιτικής και οικονομικής σκηνής. Συχνά κατά τη μελέτη συναντάται το δίλημμα εάν η πολιτική έπεται της οικονομίας ή το αντίστροφο, κάτι που θα μπορούσε να λεχθεί ότι αποτελεί ψευδοδίλημμα, λόγω της βαθιάς διασύνδεσής τους. Ενδεικτική της σοβαρότητας των εξελίξεων είναι η κατηγοριοποίηση της αδυναμίας διαχείρισης και προσαρμογής της κλιματικής αλλαγής ως απειλή μεγαλύτερη και από αυτή των όπλων μαζικής καταστροφής. Το περιβάλλον, η γεωπολιτική και η γεωοικονομία της Αρκτικής αφενός είναι εν πολλοίς ρευστά, αφετέρου αποτελούν βασικές παραμέτρους της πορείας και για το λόγο αυτό εξετάζοντα χωριστά. Η Αρκτική είναι μία περιοχή, η οποία περικλείει τόσο διαφορετικές προκλήσεις ώστε είναι αδύνατο να προσεγγιστεί υπό ένα μόνο πρίσμα. Η γεωπολιτική προσφέρει τον πλέον πρόσφορο φακό, μιας που εσωκλείει παράγοντες πολιτικούς, οικονομικούς, ενεργειακούς, περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς, αλλά και ιστορικούς. Soft και hard politics βρίσκουν εδώ την πιο παραστατική απεικόνισή τους με το μελετητή να ξεκινάει ένα ταξίδι γεμάτο εκπλήξεις, απρόσμενες συνδέσεις και αντικρουόμενες πολιτικές δρώντων, κρατικών και μη. Η αγωνία για τα μελλοντικά δρώμενα είναι έντονη, προκειμένου το σήμερα να μην αποτελέσει για τους μελετητές αργότερα, ξεκάθαρο σημείο όπου η ανθρωπότητα θα έπρεπε να είχε αλλάξει ρότα για να αποτρέψει την οριστική μετάλλαξη του διεθνούς τοπίου. Προκειμένου να καταδειχθεί η σημασία και η περιπλοκότητα της Αρκτικής, ακολουθήθηκε μία διεπιστημονική (interdisciplinary) προσέγγιση, αφού οι εξελίξεις σημειώνονται παράλληλα σε διαφορετικά επίπεδα και πεδία. Έχει νόημα η εξέτασή τους παράλληλα αφού δεν είναι αυθύπαρκτες, τουναντίον σχηματίζουν ένα πολυεπίπεδο πλέγμα, ένα δυναμικό σύστημα με ευαίσθητες όσο και πολύτιμες ισορροπίες. Η γεωπολιτική αποτελεί το καταλληλότερο πλαίσιο ανάλυσης δεδομένου ότι χρησιμοποιεί τη γεωγραφία για την ερμηνεία των πολιτικών εξελίξεων. Τα κράτη παραμένουν οι βασικοί δρώντες του διεθνούς συστήματος με τις ενέργειες και τις αποφάσεις τους να υπαγορεύονται από το συμφέρον. Η κλιματική αλλαγή είναι μία πρόκληση της εποχής μας και η Αρκτική έχει γίνει η κεντρική σκηνή της διαμάχης. Ο ρόλος της τον 21ο αιώνα αναφορικά με τα κεντρικά ζητήματα του παγκόσμιου μέλλοντος, δηλαδή την κλιματική αλλαγή, την ενεργειακή ασφάλεια, την παγκοσμιοποίηση αλλά και την ισορροπία μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας αναμένεται κεντρικός, με την έξοδό της από την ιστορική απομόνωση να είναι γεγονός. Γίνεται επομένως αντιληπτός ο λόγος γιατί μας αφορά και (θα) πρέπει να μας απασχολεί το μέλλον της περιοχής. Όσο (ενεργειακά και στρατηγικά) πολύτιμοι και αν είναι οι φυσικοί πόροι, το κόστος μιας κούρσας εξοπλισμών ή της καταστροφής του οικοσυστήματος είναι δυσανάλογο. Στη διατριβή γίνεται μια παρουσίαση της περιοχής και διερεύνηση στο μεγαλύτερο δυνατό βάθος που η διεπιστημονικότητα του αντικειμένου επιτρέπει, καθώς και των μεταβλητών αυτής της τόσο περίπλοκης «αρκτικής εξίσωσης».