Χωρικές πολιτικές και λόγος για την πόλη την περίοδο της δικτατορίας (1967-1974): τομές και συνέχειες στη διαδικασία συγκρότησης του ελληνικού αστικού χώρου

Abstract

The dissertation focuses on the development processes of post-war Greek cities, with a particular emphasis in the seven year period (1967-1974) of the Greek dictatorship. Through an interdisciplinary approach, the research seeks the connections between the socio-economical, political and cultural transformations and the changes in urban theory and planning. In this context, it approaches the specific dynamics of the urbanisation process and the new trends in urban space production, by using material from the public discourse-media, bibliographic sources and planning projects of that time. The central question regards the continuities and discontinuities in urban space production related to the violent political change from a democratic state to an authoritarian regime. Did the conditions for planning and implementing plans change and in what way? What has been the actual role of planners and the scientific community in this context? And, finally, in what ways have the policies of the dictatorship affected the public discourse on the city and planning in particular, after the return of democracy and during the period of democratic consolidation?

Το αντικείμενο της έρευνας αφορά στην κρίσιμη για την διαμόρφωση του ελληνικού αστικού χώρου μεταπολεμική περίοδο, εστιάζοντας στην επταετία 1967-1974 της δικτατορικής διακυβέρνησης. Ειδικότερα μελετάται η περίοδος ως προς τις συνέχειες ή τομές στις διαδικασίες της μεταπολεμικής αστικοποίησης και κυρίως σε σχέση με τις πολιτικές, το σχεδιασμό και το λόγο για την πόλη. Η εργασία τοποθετείται έτσι στην κοινή περιοχή δύο ευρύτερων –όχι διακριτών βέβαια- θεματικών πεδίων και των αντίστοιχων οπτικών: των ιστορικών και θεωρητικών διερευνήσεων της περιόδου της δικτατορίας ως υποπεριόδου της μεταπολεμικής ιστορίας και των θεωρητικών και ιστορικών διερευνήσεων της ελληνικής πόλης και πολεοδομίας. Ως οπτική εκφράζει αντίστοιχα την πρόθεση για μια σύνθετη -ιστορικο-γεωγραφική- προσέγγιση της πόλης, ως δυναμικά μετασχηματιζόμενου και ανοιχτού χώρου πολλαπλότητας, σχέσεων και συγκρούσεων· ως χώρου δηλαδή πολιτικού. Βασικό παράδειγμα αναφοράς αποτελεί η πρωτεύουσα Αθήνα, ως ο κατεξοχήν χώρος που συμπυκνώνει τις εξελίξεις και τις αντιθέσεις της μεταπολεμικής περιόδου. Τα ειδικότερα ερωτήματα σε σχέση με την πολεοδομία και το σχεδιασμό, αλλά και η ένταξή τους σε ένα ευρύτερο πλαίσιο θεώρησης της μεταπολεμικής ελληνικής κοινωνίας και του χώρου της, διαμορφώνουν το πλαίσιο αναζητήσεων και κατευθύνουν τις μεθοδολογικές επιλογές της έρευνας. Η διατριβή προσεγγίζει βιβλιογραφικά ένα ευρύτερο των «σπουδών του χώρου» πεδίο, το οποίο αφορά σε κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές ερμηνείες της περιόδου. Η «ειδική» βιβλιογραφία για την ελληνική πόλη και πολεοδομία μελετήθηκε με άξονα τις σχέσεις μεταξύ της συγκρότησης του αστικού χώρου και των κοινωνικών διαδικασιών και δυνάμεων που τον παράγουν ιστορικά.Το κυρίως μέρος της έρευνας οργανώνεται σε τέσσερα κεφάλαια, τα οποία αντιστοιχούν και σε διαφορετικούς «χώρους» έκφρασης λόγου, παραγωγής προτάσεων και συζήτησης για την πόλη κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Οι παράλληλες και διαπλεκόμενες πορείες τους προσεγγίζονται στην προδικτατορική και τη δικτατορική περίοδο μέσα από μέσα από αρχειακό υλικό –μελέτες, σχέδια, κείμενα- αλλά και μέσα από μαρτυρίες ανθρώπων που συμμετείχαν ενεργά όλο αυτό το διάστημα στα σχετικά εγχειρήματα. Διερευνώνται ειδικότερα: - Η συζήτηση στη δημόσια σφαίρα του Τύπου στο πλαίσιο των ιδιαίτερων συνθηκών της εποχής. Επιλέγεται η σχετική αρθρογραφία του περιοδικού «Οικονομικός Ταχυδρόμος», το οποίο παρουσίαζε συστηματικά τα θέματα προγραμματισμού, χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού. - Ο «χώρος» των θεσμικών φορέων έρευνας και προγραμματισμού. Ως παράδειγμα αναφοράς επιλέγεται η δραστηριότητα του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ).- Οι δραστηριότητες σχετικά με την εκπόνηση του ρυθμιστικού σχεδίου της Αθήνας. Διερευνώνται η σχετική δραστηριότητα του αρμόδιου Γραφείου Ρυθμιστικού του Υπουργείου Δημοσίων Έργων, καθώς και οι προτάσεις του Γραφείου Δοξιάδη για το Χωροταξικό Σχέδιο και Πρόγραμμα Περιοχής Πρωτευούσης, μετά από ανάθεση του Υπουργείου Προγραμματισμού. - Ο κοινωνικοεπαγγελματικός χώρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ) και η παρουσία του στη διάρκεια της επταετίας. Οι διεργασίες και η δημόσια παρέμβαση του Συλλόγου καταγράφονται μέσα από το υλικού του μηνιαίου Δελτίου του.