Η εγελιανή διαλεκτική και το τραγικό: παραδείγματα από το σύγχρονο θέατρο

Abstract

The present thesis was inspired by the wish to increase knowledge in a field that is related to theatre and life itself and to what we call 'the tragic of human existence’ in particular. Its aim is to attempt giving convincing answers to the following questions: What is defined as 'tragic'? What is defined as 'tragic' in theatre? Is it possible to define the concept of 'tragic' and its functions in modern theatre? The first part of the present thesis examines the historical evolution of the concept. It determines the components of 'tragic' in theatre since its apparition and records the semantic and morphological variations of this concept at crucial moments in history until the end of the 20th century. As a result, a genealogical analysis is created, identifying and isolating the main terms that are linked to the definition of 'tragic' over time. Therefore, the circumstances of its appearance are essentially revealed and it becomes possible to detect it in theatrical texts. In the second part, a methodological tool is created in order to identify 'tragic'. Said tool is based on an original interpretation of Hegel's dialectics, which proposes 'sublation' (Aufhebung) as the nucleus and main condition for a 'tragic situation'. The above mentioned tool is subsequently used in the texts of selected theatrical plays by Samuel Beckett, Heiner Μüller, Edward Bond, Sarah Kane, Howard Barker and Dimitris Dimitriadis and makes it possible to detect and register different forms of 'tragic' in Europe in the second half of the 20th century. Ultimately, it leads to a definition of 'tragic' that intends to be original, accurate and as comprehensive as possible.

Η εμβάθυνση της γνώσης σ’ ένα πεδίο που αφορά τόσο το θέατρο όσο και την ίδια τη ζωή, και συγκεκριμένα, αυτό που ορίζεται ως η τραγική κατάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης αποτέλεσε έναυσμα για τη συγγραφή αυτής της μελέτης. Στόχος της να δώσει πειστικές απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα: Τι είναι το τραγικό; Τι είναι το τραγικό στο θέατρο; Είναι δυνατός ο όρισμός του ως έννοιας και λειτουργίας στο σύγχρονο θέατρο; Στο πρώτο μέρος της, που παρακολουθεί την ιστορική εξέλιξη της έννοιας, εντοπίζει τα συστατικά στοιχεία του τραγικού στο θέατρο από τη γέννησή του και καταγράφει τις εννοιολογικές και μορφολογικές μετατοπίσεις που υπέστη ο όρος σε σημαντικούς σταθμούς της ιστορίας του μέχρι και τον 20ο αιώνα. Συνθέτει, έτσι, μια γενεαλογία του τραγικού και απομονώνει τους βασικούς όρους που συνδέονται διαχρονικά με την πραγμάτευση του τραγικού αποκαλύπτοντας την ουσιαστική συνθήκη εμφάνισής του και εξασφαλίζοντας τη δυνατότητα ανίχνευσής του στα κείμενα. Στο δεύτερο μέρος ακολουθεί η σύνθεση ενός θεωρητικού μεθοδολογικού εργαλείου για τη διάνωση του τραγικού, που βασίζεται σε πρωτότυπη ερμηνεία του εγελιανού διαλεκτικού μηχανισμού και αναδεικνύει τη λειτουργία της ‘αναίρεσης’ (Aufhebung) ως βασική προϋπόθεση και πυρήνα της τραγικής κατάστασης. Η εφαρμογή του σχήματος αυτού σε συγκεκριμένα θεατρικά κείμενα των Samuel Beckett, Heiner Μüller, Edward Bond, Sarah Kane, Howard Barker και Δημήτρη Δημητριάδη, στη συνέχεια, επιτρέπει την αναγνώριση και καταγραφή μορφών του τραγικού στην Ευρώπη, στο β΄μισό του 20ου αιώνα και οδηγεί στη διατύπωση ενός πρωτότυπου, σαφούς και κατά το δυνατόν πλήρους ορισμού του τραγικού.