Ποιότητα και ασφάλεια στην υγεία: αξιολόγηση της κουλτούρας ασφάλειας του ασθενούς σε δημόσια νοσοκομεία στην Ελλάδα

Abstract

Introduction: Patient safety is a global issue, since it affects all countries, regardless of their level of development. It is an important parameter of quality in healthcare as millions of patients worldwide suffering, injured or die each year due to providing of unsafe health care services. The adverse events in healthcare constitute a quantitative index and their reduction and prevention is the main aim of healthcare services. Aim of the study: The analysis of the attitudes of healthcare professionals in Greece, concerning the parameters of safety culture and the frequency of reporting adverse events in order to assess the climate of patient safety in hospitals in Greece and to explore the demographic and occupational factors which affect it. Material - Method: A number of 810 registered healthcare professionals (doctors, nurses with university and technological studies, nurse assistants, pharmacists, social workers, psychologists, physiotherapists, occupational therapists, speech therapists) who worked in twelve (12) hospitals (generals and specifics) in Attica and in the region. The survey‘s response rate was 58.9% and the research tool utilized for the survey purposes was the Greek translated version of the questionnaire «The Hospital Survey on Patient Safety Culture» which was developed by Sorra and Nieva. For the analysis of quantitative and qualitative data used descriptive and conclusive statistical analysis. The categorical variables are presented as absolute (n) and relative (%) frequencies, while quantitative variables are presented as mean, standard deviation, median, minimum value, maximum value, amplitude and interquartile range. The Kolmogorov - Smirnov test and graphs (histograms and normal Q-Q plots) were used to test the normality of the distribution of the continuous variables. To determine associations between categorical variables, we used Pearson‘s x² test and x² trend test, as appropriate. Independent samples t-test and analysis of variance were applied for the analysis of group differences within continuous variables. Correlation between continuous variables was assessed with Pearson's correlation coefficient. Concerning continuous variables as dependent variables, we used multivariate linear regression analysis in order to eliminate confounding, while in case of dichotomous variables as dependent variables, we used multivariate logistic regression analysis. Variables that were significantly different (p<0.20) in bivariate analyses were entered into the multivariate regression models. In regression models, P-values of less than 0.05 were considered as statistically significant. In both cases, we used backward stepwise methods. In logistic regression models, criteria for entry and removal of variables were based on the likelihood ratio test, with enter and remove limits set at p<0.05 and p>0.05. We estimated adjusted odds ratios (OR) with 95% confidence intervals (CI) for the independent variables included in the model. In linear regression models, we estimated adjusted coefficients' beta with 95% CI for the independent variables included in the model. Statistical analysis was performed using the IBM SPSS 21.0. Results: The dimensions that received the highest positive response rate were - supervisor/manager expectations and actions promoting safety‖ (64%), and - organizational learning - continuous improvement‖ (55.6%) while those with the lowest rating and negative scoring included - non-punitive response to error‖ (18.5%), - staffing‖ (24.2%) and - hospital management support for patient safety‖ (30.2%). Most of the respondents (40.1%) reported that not completing any event reports in the last 12 months, (35%) reported completing 1-2 event reports in the last 12 months and (53.6%) gave their work unit an excellent/very good patient safety score. Conclusions: The HSOPSC survey results in our study demonstrated that the hospitals and health care organizations in Greece should develop strategies to improve health quality and ensure patient safety. These strategies include: providing training and education on patient safety for health care workers in different levels (undergraduate education, continuing education, lectures and meetings); allocating enough staff and adequate workload; developing and fostering patient safety culture especially in the form of a non-punitive culture, creating an open communication atmosphere for reporting medical errors and speaking up when any problem arises.

Εισαγωγή: Η ασφάλεια του ασθενούς αποτελεί ζήτημα παγκοσμίου ενδιαφέροντος επηρεάζοντας όλες τις χώρες, ανεξάρτητα του επιπέδου ανάπτυξής τους. Αποτελεί μια σημαντική παράμετρος της ποιότητας στην φροντίδα υγείας καθώς εκατομμύρια ασθενείς παγκόσμια υποφέρουν, τραυματίζονται ή πεθαίνουν κάθε χρόνο λόγω παροχή μη ασφαλούς φροντίδας. Τα δυσμενή συμβάντα στην υγεία αποτελούν έναν ποσοτικό δείκτη και η μείωση και η πρόληψή τους είναι ο κύριος σκοπός των υπηρεσιών υγείας. Για την αποτελεσματική διαχείριση των λαθών απαιτείται η διαμόρφωση θετικής κουλτούρας ασφάλειας, η οποία επηρεάζεται από διάφορες παραμέτρους οι οποίες σχετίζονται με την ηγεσία, τις πρακτικές ασφαλείας, το εργασιακό περιβάλλον και το προσωπικό. Το πρώτο βήμα για τη δημιουργία ή τη βελτίωση της κουλτούρας ασφάλειας, αποτελεί η αξιολόγηση του κλίματος ασφάλειας του νοσοκομείου. Σκοπός: Η ανάλυση της στάσης των επαγγελματιών υγείας στην Ελλάδα, αναφορικά με τις παραμέτρους της κουλτούρας ασφάλειας και τη συχνότητα αναφοράς ανεπιθύμητων συμβάντων, έτσι ώστε να αξιολογηθεί το κλίμα ασφάλειας του ασθενούς στα νοσοκομεία της Ελλάδας και να διερευνηθούν οι δημογραφικοί και επαγγελματικοί παράγοντες που το επηρεάζουν. Υλικό και Μέθοδος: Στην μελέτη συμμετείχαν τελικά 810 επαγγελματίες υγείας (ιατροί, νοσηλευτές, βοηθοί νοσηλευτών, φαρμακοποιοί, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, φυσιοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές) οι οποίοι εργάζονταν σε 12 νοσοκομεία (γενικά και ειδικά) στην Αττική αλλά και στην περιφέρεια. Το τελικό ποσοστό ανταπόκρισης στην έρευνα ήταν 58,9% και το ερευνητικό εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε ήταν η ελληνική μετάφραση του ερωτηματολογίου «The Hospital Survey on Patient Safety Culture» των Sorra και Nieva. Για την ανάλυση των ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν περιγραφική και συμπερασματική στατιστική ανάλυση. Οι κατηγορικές μεταβλητές παρουσιάζονται ως απόλυτες (n) και σχετικές (%) συχνότητες, ενώ οι ποσοτικές μεταβλητές παρουσιάζονται ως μέση τιμή, τυπική απόκλιση, διάμεση τιμή, ελάχιστη τιμή, μέγιστη τιμή, εύρος και ενδοτεταρτημοριακό εύρος. Ο έλεγχος των Kolmogorov - Smirnov και τα διαγράμματα κανονικότητας χρησιμοποιήθηκαν για τον έλεγχο της κανονικής κατανομής των ποσοτικών μεταβλητών. Για τη συσχέτιση δύο ποσοτικών μεταβλητών που ακολουθούσαν την κανονική κατανομή χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής συσχέτισης Pearson (Pearson’s correlation coefficient). Για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ δυο κατηγορικών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος x² (chi-square test), ενώ για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ μιας κατηγορικής μεταβλητής και μιας διατάξιμης χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος x² για τάση (chi-square trend test). Για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ μιας ποσοτικής μεταβλητής και μιας διχοτόμου μεταβλητής χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος t (student’s t-test), ενώ για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ μιας ποσοτική μεταβλητής και μιας κατηγορικής μεταβλητής με >2 κατηγορίες χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση διασποράς (analysis of variance). Αποτελέσματα: Οι παράμετροι της κουλτούρας ασφάλειας του ασθενούς με το μεγαλύτερο μέσο ποσοστό θετικών απαντήσεων είναι: Προσδοκίες και δράσεις των Προϊσταμένων/Διευθυντών (64%), Οργανωσιακή μάθηση - Συνεχής βελτίωση (55,6%), Συνολική αντίληψη της ασφάλειας (53,2%). Οι παράμετροι της κουλτούρας ασφάλειας του ασθενούς με το μικρότερο μέσο ποσοστό θετικών απαντήσεων είναι: Μη τιμωρητική αντίδραση στα λάθη (18,5%), στελέχωση (24,2%), Υποστήριξη της διοίκησης του νοσοκομείου σε θέματα ασφάλειας (30,2%). Το (40,1%) του δείγματος δεν ανέφερε κανένα δυσμενές συμβάν τους τελευταίους 12 μήνες ενώ το (35%) έκανε από 1 έως 2 αναφορές τους τελευταίους 12 μήνες. Το 53,6% του δείγματος αξιολόγησαν την επίδραση της Μονάδας στην οποία εργάζονταν σε σχέση με την ασφάλεια του ασθενούς από «πολύ καλή» μέχρι «άριστη». Συμπεράσματα: Τα δυσμενή συμβάντα και τα λάθη αποτελούν μια πραγματικότητα στην υγεία. Η κουλτούρα ασφάλειας στα ελληνικά νοσοκομεία δεν κρίνεται θετική με δεδομένο (α) το χαμηλό μέσο συνολικό ποσοστό θετικών απαντήσεων που έλαβε το ερωτηματολόγιο (42,6%) και (β) το χαμηλό μέσο ποσοστό θετικών απαντήσεων της συχνότητας αναφοράς των δυσμενών συμβάντων (39,4%). Αναφορικά με τις παραμέτρους της κουλτούρας ασφάλειας του ασθενούς, για κάποιες από αυτές το κλίμα θεωρείται θετικό ενώ για κάποιες άλλες υπάρχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης. Τα αποτελέσματα της έρευνας κατέδειξαν ότι τα νοσοκομεία και οι οργανισμοί υγειονομικής περίθαλψης στην Ελλάδα θα πρέπει να αναπτύξουν στρατηγικές για τη βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας υγείας με σκοπό την διασφάλιση της ασφάλειας του ασθενούς. Οι στρατηγικές αυτές περιλαμβάνουν: την παροχή στους επαγγελματίες υγείας, κατάρτισης και εκπαίδευσης γύρω από ζητήματα ασφάλειας του ασθενούς με τη μορφή προπτυχιακής εκπαίδευσης, συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, διαλέξεων και συνεδρίων, πρόσληψη και καλύτερη κατανομή των επαγγελματιών υγείας στο σύστημα, την ανάπτυξη και την προώθηση της κουλτούρας ασφάλειας του ασθενούς, ιδίως με τη μορφή μη-τιμωρητικής κουλτούρας, δημιουργώντας ανοιχτό δίαυλο επικοινωνίας για την αναφορά των ιατρικών λαθών και των δυσμενών συμβάντων.