Αρχαϊκές ηθικές αξίες και πολιτική συμπεριφορά στο έργο του Πλάτωνα

Abstract

This study focuses on the entire moral philosophy as reflected in Plato’s dialogues, and results in a careful selection of five thereof, for the purpose of a better scholarly examination of the subject concerning the transformation of archaic moral values. Throughout the selected dialogues a thorough analysis is being performed in the light of archaic moral values and their evolution. The originality of the study consists in presenting a new interpretive approach which utilizes all the available literature, attempting by means of Adkins’ methodological theory to clarify the confusion created by an effort for an accurate interpretation of difficult and unexplained platonic passages. Socratic ethics shift focus from the effect to the special knowledge status of the doer at the point before the act begins to take place. Simultaneously, it shifts the basic criterion of ἀρετὴ from the successful outcome of actions to the doer’s conscious/cognitive state, while substantiating the well-known Socratic tenets “virtue is knowledge”, οὐδεὶς ἑκὼν κακὸς – οὐδεὶς ἑκὼν ἁμαρτάνει. Τhe renunciation of δόξης and δυνάμεως τῶν πολλῶν; the replacement of the heroic valor pattern with the Socratic; the λόγων-ἔργων unity as a result of obedience to the βέλτιστον λόγον; the importance of knowledge-φρόνησις obtained by living a life of philosophical truth-seeking activity; the conjugation of ἀρετή-knowledge-δικαιοσύνη focusing on the superiority of the soul in relation to the body; the incumbent necessity of ἐπιμελείας τῆς ψυχῆς through just deed; the complete and definite renunciation of any unjust action as a cause of the greater κακὸν that can be caused to the soul; all these compose the main factors expressing a severe disapproval of the traditional ethics. Τhere’s only one way of realizing ψυχῆς καλοκαγαθίαν: philosophical life. Life of common philosophical ἔλεγχος represents the ἔργον ἀγαθοῦ ἀνδρὸς (i.e. real ἀγαθὸν ἔργον) indicating the predominance of δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς, the predominance of cooperative values over any competitive value system.

Η παρούσα εργασία πραγματεύτηκε το σύνολο της πλατωνικής ηθικής φιλοσοφίας, όπως αποτυπώνεται στους πλατωνικούς διαλόγους, καταλήγοντας στην προσεκτική επιλογή πέντε εξ αυτών με σκοπό την επιστημονικά ορθότερη εξέταση του θέματος που αφορά στη μετάπλαση αρχαϊκών ηθικών αξιών. Στους διαλόγους που επελέχθησαν πραγματοποιείται εξονυχιστική ανάλυση υπό το πρίσμα της εύρεσης αρχαϊκών ηθικών αξιών και της εξέλιξής τους. Η πρωτοτυπία της εργασίας συνίσταται στην παρουσίαση μιας νέας ενιαίας ερμηνευτικής προσέγγισης, η οποία αξιοποιώντας την υπάρχουσα βιβλιογραφία αποπειράται με μεθοδολογικό εργαλείο τη θεωρία Adkins να αποσαφηνίσει τη σύγχυση που δημιουργείται από την προσπάθεια ορθής ερμηνείας δυσερμήνευτων -και όχι μόνο- πλατωνικών χωρίων. Η σωκρατική ηθική μετατοπίζει διορθωτικά το ενδιαφέρον από το αποτέλεσμα στην γνωσιακή κατάσταση του πράττοντος κατά το στάδιο πριν από τη διάπραξη της ενέργειας. Ταυτόχρονα μετατοπίζει το βασικό κριτήριο της ἀρετῆς από την τελεσφόρα έκβαση των ενεργειών στη συνειδησιακή-γνωστική κατάσταση του πράττοντος, θεμελιώνοντας τη γνωστή σωκρατική θέση «η αρετή είναι γνώση». Στη βάση αυτή θεμελιώνεται η γνωστή σωκρατική αρχή που εμπεριέχεται στις φράσεις οὐδεὶς ἑκὼν κακός – οὐδεὶς ἑκὼν ἁμαρτάνει – η αρετή είναι γνώση. Η απόρριψη της δόξης και της δυνάμεως τῶν πολλῶν· η αντικατάσταση του ηρωικού προτύπου ανδρείας από το σωκρατικό· η συνέπεια λόγων-ἔργων ως αποτέλεσμα της υπακοής στον βέλτιστον λόγον· η σημασία της γνώσης-φρονήσεως που προκύπτει από τον βίο φιλοσοφικής δραστηριότητας και αναζήτησης της αλήθειας· η σύζευξη ἀρετῆς-γνώσης-δικαιοσύνης με επίκεντρο την ανάδειξη της ανωτερότητας της ψυχής σε σχέση με το σώμα και το επιβεβλημένο της ἐπιμελείας της μέσω της δικαίας πράξης· η πλήρης και οριστική αποκήρυξη κάθε άδικης ενέργειας ως αιτίας για το μεγαλύτερο κακὸν που μπορεί να υποστεί η ψυχή, συλλήβδην αποτελούν τους βασικούς παράγοντες που επιφέρουν οριστικό πλήγμα στην παραδοσιακή ηθική. Ο μόνος τρόπος πραγμάτωσης της καλοκαγαθίας της ψυχής είναι ο βίος της κοινής φιλοσοφικής αναζήτησης. Αυτός συνιστά την πραγματική αγαθοεργία, μέσω της οποίας θεμελιώνεται η κατίσχυση της δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς, η κατίσχυση των συνεργατικών αρετών.