Η γυναίκα και η μητρότητα στην ύστερη αρχαιότητα με άξονα το έργο του Ιωάννη Χρυσοστόμου

Abstract

The present dissertation pertains to woman and motherhood, institutions of the antiquity that are preserved in the Hellenistic years and persist in the period of the Late Antiquity (3rd-6th centuries A.D).The period researched, the fourth (4th) century A.D is considered to be transitory as the resonance of the ideological conflicts between heathens and Christians is transmitted. Our objective is to follow the course of the institution of woman in the Classic and Late Antiquity period and to compare it with its analogous course in the Early Byzantine period, as it is conveyed in the works of John Chrysostom. The current thesis outlines the status of woman in all the facets of its social course-as maiden, married woman, mother and widow, defined by the people and the institutions of the epoch along with the statements made by John Chrysostom. This research is based on the study of the works of the author such as speeches, explanatory memoranda, moral treatises, and letters combined with other contemporary sources. We attempted to study secondary issues and questions, deriving from the close investigation of the primary sources as well as the relevant bibliography, based on adequate proof given through thorough analysis of the literature sources.The dissertation consists of five chapters. In the first chapter the life and work of John Chrysostom is introduced. In this introductory chapter, it is attempted to expose the personality of John Chrysostom as a bishop, ecclesiastical orator and letter writer. The second chapter covers the place of woman, the married woman to be specific, as it is determined by the legal framework of the Late Antiquity Period. The views of John Chrysostom on gender relations, his impacts from the Christian tradition (Old Testament and Apostle Paul) as well as his detachment from classical thought (Plato's State) and his contribution to the formation of the Christian marriage institution are analyzed. The third chapter discusses maidenhood and asceticism of this period focusing on the works of John Chrysostom relevant to these topics. Maidenhood is considered to be an exceptional way of life on the ground that it strives for the salvation of the female soul.The fourth chapter investigates the place of the widow in the society of Late Antiquity as it is shaped by the legal framework and the social practices of the epoch. The elevated role of widowhood, due to the establishment of the ecclesiastical office, is also presented. John recognized this status as a magnificent model. Along with widowhood, the role of motherhood and its contribution to the creation of the family is also featured. Finally the views of John Chrysostom and those of his teacher Livanius upon the practice of custody of children by their widow mothers are compared.The fifth chapter deals with the female models that John Chrysostom sets referring either to the past or to his era. Moreover, John's friendly relations with women of his social circle, particularly with Olympias, are investigated and a different attitude towards women is ascertained. The loss of gender characteristics, to the point that the approach on the part of John is enabled, is highlighted and the wavering attitude of John is justified.In the epilogue of this dissertation conclusions are drawn and prominence is given to the contribution of John Chrysostom to the configuration of a moral code pertaining to the female nature in an attempt to generate a new perspective of womanhood.

Η παρούσα διατριβή αναφέρεται στη γυναίκα και τη μητρότητα, θεσμούς της αρχαιότητας που συντηρούνται στα ελληνιστικά χρόνια και φθάνουν μέχρι την περίοδο της Ύστερης Αρχαιότητας (3ος - 6ος αι.). Η προς διερεύνηση περίοδος, ο 4ος αι. μ.Χ., θεωρείται μεταβατική στη διάρκεια της οποίας ακόμη μεταφέρεται ο απόηχος των ιδεολογικών συγκρούσεων μεταξύ εθνικών και χριστιανών σε επίπεδο των θεσμών. Σκοπός μας είναι να ερευνήσουμε την πορεία του θεσμού της γυναίκας στην αρχαιότητα (κλασική και ύστερη) και να τη συγκρίνουμε με την αντίστοιχη πορεία της στην πρώιμη βυζαντινή περίοδο, όπως αναδεικνύεται μέσα από το έργο του Ιωάννη Χρυσοστόμου. Με την παρούσα μελέτη σκιαγραφείται η θέση της γυναίκας σε όλα τα στάδια της κοινωνικής πορείας της ως κόρης παρθένου, έγγαμης, μητέρας και χήρας, όπως την καθόρισαν οι άνθρωποι και οι θεσμοί της εποχής παράλληλα με τις απόψεις που διατύπωσε ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Η έρευνα στηρίζεται στη μελέτη των έργων του συγγραφέα, ομιλίες, ερμηνευτικά υπομνήματα, ηθικές πραγματείες, επιστολές σε συνδυασμό και με άλλες σύγχρονες πηγές. Στα επί μέρους ζητήματα και συνακόλουθα ερωτήματα που προέκυψαν από την επισταμένη έρευνα του πρωτογενούς υλικού και της σχετικής βιβλιογραφίας, προσπαθήσαμε να απαντήσουμε επαρκώς τεκμηριωμένα μετά από ενδελεχή ανάλυση των γραμματειακών πηγών. Η διατριβή διαρθρώνεται σε πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο βίος και το έργο του Ιωάννη Χρυσοστόμου. Στο εισαγωγικό αυτό κεφάλαιο επιχειρείται η ανάδειξη της προσωπικότητάς του ως επισκόπου, εκκλησιαστικού ρήτορα και επιστολογράφου. Το δεύτερο κεφάλαιο ασχολείται με τη θέση της γυναίκας και μάλιστα της έγγαμης, όπως αυτή καθορίζεται από το νομοθετικό πλαίσιο της περιόδου της Ύστερης Αρχαιότητας. Διερευνώνται οι αντιλήψεις του Ιωάννη για τις έμφυλες σχέσεις και οι επιδράσεις του από τη χριστιανική παράδοση (Παλαιά Διαθήκη και Απόστολος Παύλος), η αποστασιοποίησή του από την κλασική σκέψη (Πολιτεία Πλάτωνα), η συμβολή του στη διαμόρφωση του θεσμού του χριστιανικού γάμου. Το τρίτο κεφάλαιο πραγματεύεται τη γυναικεία παρθενία και τον ασκητισμό αυτής της περιόδου και εστιάζεται στα έργα του Ιωάννη με την ίδια θεματική. Η παρθενία αναδεικνύεται σε εξέχοντα τρόπο ζωής, επειδή χάρη σ’ αυτήν επιδιώκεται η εξασφάλιση της σωτηρίας του γυναικείου φύλου. Το τέταρτο κεφάλαιο εξετάζει τη θέση της χήρας στην κοινωνία της Ύστερης Αρχαιότητας, όπως διαμορφώνεται από το νομοθετικό πλαίσιο και τις κοινωνικές πρακτικές. Παρουσιάζεται, ακόμη, ο αναβαθμισμένος ρόλος της με την καθιέρωση του εκκλησιαστικού αξιώματος και της αναγνώρισής της από τον Ιωάννη ως σπουδαίου προτύπου. Σε συνδυασμό με τη χηρεία, αναδεικνύεται ο ρόλος της μητρότητας και η συμβολή του στην οικοδόμηση της οικογένειας. Τέλος, συγκρίνονται οι απόψεις του Ιωάννη και του δασκάλου του Λιβανίου ως προς την άσκηση της κηδεμονίας από τις χήρες μητέρες τους. Το πέμπτο κεφάλαιο ασχολείται με τα πρότυπα γυναικών, τα οποία προβάλλει ο Ιωάννης είτε αναφερόμενος στο παρελθόν είτε στη σύγχρονη με εκείνον εποχή. Εξετάζεται, επίσης, η φιλική σχέση του με τις γυναίκες του κύκλου του και κυρίως με την Ολυμπιάδα και διαπιστώνεται διαφορετική αντιμετώπιση του γυναικείου φύλου. Επισημαίνεται η απώλεια των χαρακτηριστικών του φύλου σε σημείο που να καθιστά εφικτή την προσέγγιση και να δικαιολογεί την επαμφοτερίζουσα στάση του Ιωάννη. Στον επίλογο της διατριβής παρατίθενται τα συμπεράσματα και αναδεικνύεται η συμμετοχή του Ιωάννη Χρυσοστόμου στη διαμόρφωση ενός ηθικού κώδικα για τη γυναικεία φύση, στην προσπάθειά του να επιφέρει μία νέα θεώρησή της.