Η πνευματολογία του Αγίου Μάρκου επισκόπου Εφέσου του Ευγενικού και η επικαιρότητά της

Abstract

The text of the thesis beyond the prologue and the standard tables includes an extensive introduction and three chapters. The introduction emphasizes the theological contribution of St. Mark of Ephesos on the issues that employed the Church during his time, as through the sources it is shown that he is the most important theologian of the 15th century, successor of "palamite" theological tradition. In cooperation with the Emperor he was prepared for nine years for the purpose of meeting the union, which he looked forward with great excitement, as it ought to make every Christian. During the session Ferrara - Florence raised the issue of adding the Filioque as the cause of the schism, and tried with all honesty and sincere desire to achieve dialogue on theological level with the Latins, who unfortunately did not respond with the same mood and to take advantage of the difficult political situation for Konstantinople and impose the domination of the Pope. The initial enthusiasm was followed by disappointment. It is known that St. Mark was the only one who has not signed the Term of the Union. After the meeting served with zeal and a system to address the theological misdeeds and heretical deviations of Greeks (latinofrones) influenced by the Western scholastic tradition. The three chapters of the thesis present, in a systematic way, the teaching of St. Mark for the Holy Spirit. Specifically, the first refers to the distinction between essence and hypostasis, and the distinction of the hypostases through the way that each Person exists. Even the distinction between 'common' and 'same' at the Qualifications of the Deity and the issue of order in the Holy Trinity, where it is argued that the reference to persons in specific series does not indicate any classifications, but is purely for practical reasons. The second chapter discusses the way of existence of the Holy Spirit and how it is distinguished from the hypostasis of the Son, namely the meaning of the procession as “progress through which the Holy Spirit receives from the Father the existence”, the Father as the only source of Godhead and single source of the Spirit, invoking the Bible, the Synods and the teaching of the Church Fathers. Also refers to the concept of “through the Son” procession, who wants to declare the consubstantial and simultaneity of the Deity. Finally St. Mark refers to all inappropriate theological implications of the “Filioque”, mainly diarchy and the demotion of the Holy Spirit and a number of other heretic consequences. The third chapter refers to the "Economic procession" of the Holy Spirit and in particular the distinction between essence and energies in response to the question of the relationship between the created and the uncreated, ensuring the ability of the created to share the uncreated grace. Heresies is marked as a consequence of identification between substance and energies. St. Mark supports the uncreated nature of the divine energies and clarifies the concept of the “through the Son” procession of the Spirit in the plane of the Deity for the salvation of the world (divine economy) as the expression of “mutual agreement” of the deity in the mission of the Holy Spirit. The epilogue highlights the genuine patristic practice of St. Mark, who is driven to ensure the conditions of salvation rather than the scholastic meaning of "words" and philosophical theories.

Το κείμενο της διατριβής πέραν του προλόγου και των καθιερωμένων πινάκων, περιλαμβάνει μία εκτενή εισαγωγή και τρία κεφάλαια. Στην εισαγωγή υπογραμμίζεται η θεολογική συμβολή του αγίου Μάρκου στα ζητήματα που απασχολούσαν την Εκκλησία κατά την εποχή του, καθώς μέσα από τις πηγές αποδεικνύεται πως πρόκειται για τον σημαντικότερο θεολόγο του 15ου αιώνα, συνεχιστή της «παλαμικής» θεολογικής παραδόσεως. Σε συνεργασία με τον Αυτοκράτορα προετοιμάστηκε επί εννέα χρόνια για την Σύνοδο με αντικείμενο την ένωση, στην οποία προσέβλεπε με μεγάλη λαχτάρα, όπως οφείλει να κάνει κάθε χριστιανός. Κατά την διάρκεια της Συνόδου Φεράρας - Φλωρεντίας έθεσε το ζήτημα της προσθήκης του Filioque ως αιτία του σχίσματος, και προσπάθησε με κάθε εντιμότητα και ειλικρινή διάθεση να διαλεχθεί σε θεολογικό επίπεδο με τους Λατίνους, οι οποίοι δυστυχώς δεν ανταποκρίθηκαν με την ίδια διάθεση και όπως φάνηκε, προσπάθησαν να αξιοποιήσουν την δυσχερή πολιτική συγκυρία για την Κωνσταντινούπολη και να επιβάλλουν την κυριαρχία του Πάπα. Τον αρχικό ενθουσιασμό διαδέχθηκε η απογοήτευση. Είναι γνωστό ότι ο άγιος Μάρκος ήταν ο μόνος που δεν υπέγραψε τον Όρο της Ενώσεως. Μετά την Σύνοδο επιδόθηκε με ζήλο και σύστημα στην αντιμετώπιση των θεολογικών ατοπημάτων και αιρετικών αποκλίσεων των λατινοφρόνων ελλήνων που επηρεάστηκαν από την δυτική σχολαστική παράδοση. Στα τρία κεφάλαια της διατριβής παρουσιάζεται με συστηματικό τρόπο η διδασκαλία του αγίου Μάρκου για το Άγιο Πνεύμα. Συγκεκριμένα το Πρώτο αναφέρεται στη διάκριση Ουσίας και Υποστάσεως, στη διάκριση των Υποστάσεων με βάση τον τρόπο υπάρξεως του κάθε Προσώπου. Ακόμη στη διάκριση σε «κοινά» και «ἴδια», αλλά και το «ακοινώνητο» των Ιδιωμάτων ή Προσόντων και το ζήτημα της τάξεως στην Αγία Τριάδα, ὅπου υποστηρίζεται ότι η αναφορά των Προσώπων στη συγκεριμένη σειρά δεν δηλώνει καμμία αξιολογική κατάταξη, αλλά γίνεται καθαρά για πρακτικούς λόγους. Το Δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στον τρόπο της υπάρξεως του Αγίου Πνεύματος και την διάκρισή του από την Υπόσταση του Υιού, δηλαδή στην έννοια της Εκπορεύσεως ως «τὴν πρόοδον καθ’ ἣν τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐκ τοῦ Πατρὸς λαμβάνει τὸ εἶναι», τον Πατέρα ως μόνη πηγή της Θεότητος και μόνου προβολέως του Πνεύματος, επικαλούμενος τὴν Ἁγία Γραφὴ, τὶς Συνόδους καὶ τὴν διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας. Ακόμη ἀναφέρεται στην έννοια της δι’ Υιού εκπορεύσεως στις «αΐδιες σχέσεις» που θέλει να δηλώσει το ομοούσιο και το σύγχρονο της θεότητος. Τέλος επισημαίνονται οι άτοπες θεολογικές συνέπειες του Filioque, κυρίως η διαρχία και ο υποβιβασμός του Ἁγίου Πνεύματος και μία σειρά άλλων αιρέσεων. Το Τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην «Οικονομική εκπόρευση» του Αγίου Πνεύματος και συγκεκριμένα την διάκριση ουσίας και ενεργειών, ως απάντηση στο ερώτημα για την σχέση του κτιστού με το άκτιστο και εξασφάλιση της δυνατότητας μετοχής του κτιστού στην άκτιστη χάρη. Επισημαίνεται η αίρεση ως συνέπεια της ταυτίσεως ουσίας και ενεργειών. Υποστηρίζεται ο άκτιστος χαρακτήρας των θείων ενεργειών και διασαφηνίζεται η έννοια της δι’ Υιού εκπορεύσεως στο έργο της θείας οικονομίας ως η έκφραση της ευδοκίας της θεότητος στην αποστολή του Αγίου Πνεύματος. Στον Επίλογο υπογραμμίζεται η γνήσια αγιοπατερική πρακτική του αγίου Μάρκου, που γνώμονα έχει την εξασφάλιση των προϋποθέσεων της σωτηρίας και όχι τη σχολαστική ενασχόληση με «λέξεις» και φιλοσοφικά νοήματα.