Έλεγχος της εγκυρότητας τους ερωτηματολογίου σωματικής δραστηριότητας ΕΠΙΚ στον ελληνικό πληθυσμό: σωματική δραστηριότητα στην Ελλάδα: μελέτη ΕΠΙΚ

Abstract

Introduction: The assessment of the level of physical activity (PA) in epidemiological studies isusually performed through physical activity questionnaires for a specific time frame. Within theframework of the multi-center EPIC study (the European Prospective Investigation into Cancer andNutrition) a PA questionnaire was used, which assesses PA during typical days of the precedingyear. The validity of this questionnaire for both its versions (short questionnaire, (SQ) and extensivequestionnaire (EQ)) has been assessed by different EPIC groups in other countries but not inGreece. Moreover, previously published data for the physical activity level of the Greek EPICparticipants were based on estimates of EQ and not on estimates of the SQPurpose: The objectives of the present study were a) to evaluate the level of PA of Greek EPICparticipants, based on the SQ, and, b) to assess the validity of both versions of the EPIC PAquestionnaire (i.e., SQ and EQ), in assessing the level of physical activity of the Greek EPICparticipantsMethods: Based on the SQ, the total hours per week and season (winter - summer) were recordedfor the following activities: walking, cycling, gardening, home repairs, physical exercise for fitnessand household activities. The frequency of engagement in each activity by age and gender wascalculated as the proportion of participants engaged in this activity from the total of the 28030participants. The total duration of engagement in each recorded PA was calculated as the median(25th – 75th percentile) hours/week of the entirety of participants who reported some engagement inthe respective activity.The validity assessment of SQ and EQ was based on a convenience sample of 46 adults, using twodirect methods of physical activity assessment as reference methods, namely a physical activitydiary (PAD) and an accelerometer (MTI model). Participants wore the MTI accelerometer andcompleted a physical activity diary (PAD) for 4 consecutive days. This procedure was repeated fourtimes during one year, at the end of which, the participants completed both EQ and SQ. The level ofPA was estimated as daily energy expenditure (MET-hours/day) based on the EQ, the PAD and theMTI. Using the SQ, the energy expenditure (in MET-hours/day) was estimated for the following132physical activity categories: recreational activities and household activities. Moreover, two indexes,previously suggested by EPIC, were created (the EPIC-index and the Cambridge-index), whichclassify participants according to their physical activity level as: inactive, moderately inactive,moderately active, and active.The energy expenditure, as assessed by both versions of the questionnaire, as well as the EPIC andCambridge indexes were compared with the daily energy expenditure estimated from the MTI andPAD, using the spearman correlation coefficient (r). Moreover, the degree of agreement betweenEQ and. MTI, as well as, between EQ and PAD) was tested using the Bland-Altman plots.Results: Based on the short EPIC questionnaire, in the Greek EPIC data, walking (includingwalking for work, shopping and pleasure) is the most frequent physical activity for men (93.6%)with a median duration of 6.5 hours per week. Women are mostly active in household tasks (98%)with a median time spent in these activities of 28 hours per week. During their leisure time 58.1%of men are occupied with household tasks, 47.4% with gardening, 36.9% play sports to keep fit,23.3% are occupied with home repairs and 5.6% cycle. The percentage of women who walk is95.8% with a median duration of 5 hours per week. Regarding the other activities (apart fromhousehold activities), 61.6% of the women are occupied with gardening, 29.4% do sports to keepfit, 5.8% are occupied with home repairs and 3.2% cycle.The assessment of the validity of the PA questionnaire showed that PA estimates of total dailyenergy expenditure as assessed by the EQ were higher compared to those of the PAD and the MTI.The median values (25o-75o interquartile range) were 38.6(36.5-43.0), 37.1(35.9-38.5) and30.7(29.9-31.7) MET-hours/day respectively. Overall, stronger and statistically significant were thecorrelations of the daily energy expenditure between EQ and PAD (r=0,433, p=0,003), as comparedto those between EQ and MTI (r=0,261, p=0,080). The analysis per gender showed similar results:Men: EQ vs. PAD: r= 0,490 (p=0,024), EQ vs. MTI: r= 0,361 (p=0,108); Women: EQ vs. PAD:r=0,415 (p=0,039), EQ vs. MTI: r=0,211 (p=0,312). When activities were ordered according totheir intensity, the highest correlations between the EQ and PAD were observed in the highintensity category. Moreover, the correlations between the two SQ-based indexes (EPIC andCambridge) and total energy expenditure (MET-hours/day) estimate with MTI and PAD were ingeneral low.133Finally, the Bland-Altman plots revealed that energy expenditure estimated by the EQ wasoverestimated in relation to the energy expenditure estimated with the MTI and the PAD, since theabsolute difference in energy expenditure between EQ and ΜΤΙ, as well as between ΕQ and PADincreases with increasing energy expenditure (estimated as mean energy expenditure of thecompared methods).Conclusions: In this study, based on the SQ, walking and household activities are the most frequentphysical activities for both genders in the Greek EPIC participants. Furthermore, there is asignificant percentage of Greeks who did not report any physical activity other than walking orbeing occupied in household activities. This is a message that deserves serious consideration from apublic health perspective.Regarding the validation study, the validity of the EPIC EQ was comparable to the estimatedvalidity of other similar physical activity questionnaires. It was also evident that the EPIC EQrecords the high-intensity physical activities more accurately. The EPIC SQ on the other hand, haslimited ability to classify individuals into categories of physical activity, except, perhaps, for thosewho are classified in the highest category of physical activity in terms of intensity, and are thereforecharacterized as physically "active" people.

Εισαγωγή: Η εκτίμηση του επιπέδου της σωματικής δραστηριότητας σε επιδημιολογικές μελέτεςγίνεται συνήθως μέσω ερωτηματολογίου καταγραφής δραστηριοτήτων κατά τη διάρκειασυγκεκριμένου χρόνου. Στο πλαίσιο της πολυκεντρικής προοπτικής μελέτης ΕΠΙΚ (ΕυρωπαϊκόΠρόγραμμα Συνεργασίας Ιατρικής και Κοινωνίας), χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο που είχεστόχο την εκτίμηση της συνολικής σωματικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια μίας τυπικήςημέρας του προηγούμενου έτους. Η εγκυρότητα του ερωτηματολογίου αυτού τόσο στη σύντομη(σύντομο ερωτηματολόγιο, (ΣΕ)), όσο και στην εκτενή μορφή του (εκτενές ερωτηματολόγιο (ΕΕ)),έχει ελεγχθεί από ερευνητικές ομάδες του ΕΠΙΚ σε διάφορες χώρες, αλλά όχι στην Ελλάδα.Επιπλέον, τα στοιχεία για τη σωματική δραστηριότητα των Ελλήνων συμμετεχόντων στη μελέτηΕΠΙΚ που έχουν δημοσιευθεί βασίζονται σε εκτιμήσεις από το ΕΕ και όχι από το ΣΕ.Στόχος: Η παρούσα διατριβή διεξήχθη με στόχο, αφενός την παρουσίαση του επιπέδου σωματικήςδραστηριότητας των Ελλήνων συμμετεχόντων στη μελέτη ΕΠΙΚ, όπως αυτή εκτιμάται από το ΣΕ,και αφετέρου τον έλεγχο της εγκυρότητας του ΕΕ και του ΣΕ του ΕΠΙΚ στην εκτίμηση τηςσωματικής δραστηριότητας του ελληνικού πληθυσμού.Μέθοδοι: Με βάση το ΣΕ καταγράφηκε το σύνολο ωρών απασχόλησης, ανά εβδομάδα και εποχή(χειμώνα – καλοκαίρι), για τις ακόλουθες δραστηριότητες: περπάτημα, ποδηλασία, κηπουρική,μαστορέματα στο σπίτι, δραστηριότητες για τη διατήρηση της σωματικής ευεξίας, οικιακά.Υπολογίστηκε η συχνότητα ενασχόλησης ανά δραστηριότητα, ως ποσοστό των ασκούντων τηδραστηριότητα στο σύνολο των 28030 συμμετεχόντων, κατά ηλικία και φύλο. Για την εκτίμησητης διάρκειας ενασχόλησης ανά δραστηριότητα μεταξύ των ασκούντων τη συγκεκριμένηδραστηριότητα, υπολογίστηκε η διάμεση τιμή (και τα 25% και 75% εκατοστημόρια)ωρών/εβδομάδα στο σύνολο των ατόμων που δήλωσαν ότι εξασκούν καθεμιά από τιςπροαναφερθείσες δραστηριότητες.Ο έλεγχος της εγκυρότητας του ΣΕ και του ΕΕ βασίστηκε σε ένα προσιτό δείγμα (conveniencesample) 46 ενηλίκων χρησιμοποιώντας ως μεθόδους αναφοράς δύο πιο άμεσες μεθόδους εκτίμησηςτης σωματικής δραστηριότητας, ένα ημερολόγιο καταγραφής (ΗΚ) σωματικής δραστηριότητας και129έναν δραστηριογράφο, (μοντέλο ΜΤΙ). Οι συμμετέχοντες φόρεσαν τον δραστηριογράφο MTI για 4συνεχόμενες ημέρες και παράλληλα συμπλήρωσαν το ΗΚ. Η διαδικασία αυτή επαναλήφθηκετέσσερις φορές στη διάρκεια ενός έτους, στο τέλος του οποίου συμπληρώθηκε τόσο η σύντομη όσοκαι η εκτενής μορφή του ερωτηματολογίου σωματικής δραστηριότητας του ΕΠΙΚ. Η σωματικήδραστηριότητα υπολογίστηκε ως ενεργειακή κατανάλωση (MET-ώρες/ημέρα) με βάση το ΕΕ, τοΗΚ και τον δραστηριογράφο ΜΤΙ. Με βάση το ΣΕ υπολογίστηκε η ενεργειακή κατανάλωση(MET-ώρες/ημέρα) στις ακόλουθες δυο κατηγορίες δραστηριοτήτων: δραστηριότητες αναψυχήςκαι οικιακές δραστηριότητες, καθώς επίσης και δύο δείκτες (EPIC-index και Cambridge-index), οιοποίοι κατατάσσουν τους συμμετέχοντες ανάλογα με το επίπεδο της σωματικής δραστηριότητας σεαδρανείς, μέτρια αδρανείς, μέτρια δραστήριους, δραστήριους. Η ενεργειακή κατανάλωση με βάσητο ΕΕ και το ΣΕ, συσχετίστηκε με τις αντίστοιχες εκτιμήσεις μέσω του ΜΤΙ και του ΗΚ με το μηπαραμετρικό συντελεστή συσχέτισης του Spearman (r). Ο συντελεστής Spearman χρησιμοποιήθηκεεπίσης για την συσχέτιση των δεικτών ΕΠΙΚ και Cambridge, με τη συνολική ενεργειακήκατανάλωση (MET-ώρες/ημέρα) εκτιμώμενη μέσω του ΜΤΙ και του ΗΚ αντίστοιχα. Επιπλέον, ησυμφωνία μεταξύ των εργαλείων (ΕΕ έναντι ΜΤΙ και ΕΕ έναντι ΗΚ) εξετάστηκε με γραφήματαBland-AltmanΑποτελέσματα: Με βάση το ΣΕ η πιο συχνή σωματική δραστηριότητα για τους άνδρες ήταν τοπερπάτημα, συμπεριλαμβανομένου του περπατήματος για τη δουλειά, τα ψώνια και τη ψυχαγωγία(93,6%) με διάμεση τιμή 6,5 ώρες ανά εβδομάδα, ενώ για τις γυναίκες τα οικιακά (98%) μεδιάμεση τιμή 28 ώρες ανά εβδομάδα. Στο ελεύθερο χρόνο τους, το 58,1% των ανδρώνασχολούνταν με τα οικιακά, το 47,4% με την κηπουρική, το 36,9% ασκούνταν με στόχο τηδιατήρηση της σωματικής ευεξίας, το23,3% απασχολούνταν με μαστορέματα στο σπίτι και το 5,6%με την ποδηλασία. Το ποσοστό των γυναικών που ανέφερε ότι περπατάει είναι 95,8% με διάμεσητιμή περπατήματος 5 ώρες την εβδομάδα. Όσον αφορά τις υπόλοιπες σωματικές δραστηριότητες(εκτός των οικιακών), το 61,6% των γυναικών ασχολούνταν με την κηπουρική, το 29,4%ασκούνταν για τη διατήρηση της σωματικής τους ευεξίας, το 5,8% απασχολούνταν μεμαστορέματα στο σπίτι, ενώ το 3,2% δήλωσαν ότι έκαναν ποδήλατο.Κατά τον έλεγχο της εγκυρότητας του ερωτηματολογίου σωματικής δραστηριότητας προέκυψε ότιοι εκτιμήσεις της συνολικής ημερήσιας ενεργειακής κατανάλωσης με βάση το ΕΕ ήταν υψηλότερεςσε σχέση με εκείνες των ΗΚ και ΜΤΙ. Οι διάμεσες τιμές (250-750 εκατοστημόρια) ήταν αντίστοιχα:38,6 (36,5-43,0), 37,1 (35,9-38,5) και 30,7 (29,9-31,7). Συνολικά, πιο ισχυρές και στατιστικάσημαντικές ήταν οι συσχετίσεις της ημερήσιας ενεργειακής κατανάλωσης μεταξύ ΕΕ και ΗΚ(r=0,433, p=0,003), σε σχέση με τις αντίστοιχες μεταξύ ΕΕ και ΜΤΙ (r=0,261, p=0,080). Η ανά130φύλο ανάλυση έδειξε παρόμοια αποτελέσματα: Άνδρες: r= 0,490 (p=0,024) έναντι r= 0,361(p=0,108); Γυναίκες: r=0,415 (p=0,039) έναντι r=0,211 (p=0,312). Όταν οι δραστηριότητεςκατατάχτηκαν σύμφωνα με την ένταση με την οποία πραγματοποιήθηκαν, οι υψηλότερεςσυσχετίσεις μεταξύ ΕΕ και ΗΚ εντοπίστηκαν στην κατηγορία υψηλής έντασης. Επιπλέον, ησυσχέτιση μεταξύ και των δύο δεικτών (ΕΠΙΚ και Cambridge) που υπολογίστηκαν με βάση το ΣΕ,και της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης (ΜΕΤ-ώρες/ημέρα) εκτιμώμενης μέσω των δύομεθόδων καταγραφής ΜΤΙ και ΗΚ, ήταν χαμηλή.Τέλος, όπως προκύπτει από τα γραφήματα Bland-Altman, η ενεργειακή κατανάλωση με βάση τοΕΕ υπερεκτιμάται σε σχέση με την αντίστοιχη κατανάλωση με βάση τον ΜΤΙ και το ΗΚ, καθώς ηαπόλυτη τιμή της διαφοράς μεταξύ των δύο κάθε φορά μεθόδων (ΕΕ έναντι ΜΤΙ και ΕΕ έναντιΗΚ), αυξάνεται καθώς αυξάνεται η ενεργειακή κατανάλωση (εκτιμώμενη ως μέση τιμή των δύοεργαλείων).Συμπέρασμα: Με βάση το ΣΕ, το περπάτημα και τα οικιακά αποτελούν τις πιο συχνές σωματικέςδραστηριότητες και για τα δύο φύλα. Παράλληλα, υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό Ελλήνων οιοποίοι δεν αναφέρουν οποιαδήποτε σωματική δραστηριότητα για την προαγωγή της υγείας τουςπέραν του περπατήματος η/και των οικιακών, μήνυμα που από πλευράς δημόσιας υγείας θα πρέπεινα αξιολογηθεί κατάλληλα.Η εγκυρότητα του ΕΕ του ΕΠΙΚ, μέσω του οποίου εκτιμήθηκε η σωματική δραστηριότητα τουΕλληνικού πληθυσμού, είναι συγκρίσιμη με εκείνη άλλων ανάλογων ερωτηματολογίων σωματικήςδραστηριότητας. Το ΕΕ του ΕΠΙΚ καταγράφει με μεγαλύτερη ακρίβεια τις υψηλής έντασηςσωματικές δραστηριότητες. Τέλος, το ΣΕ του ΕΠΙΚ παρουσιάζει περιορισμένη ικανότητα στο νακατατάσσει τα άτομα σε κατηγορίες σωματικών δραστηριοτήτων, εκτός ίσως από εκείνα πουκατατάσσονται στην πιο υψηλή κατηγορία σωματικής δραστηριότητας από πλευράς έντασης καιεπομένως χαρακτηρίζονται ως σωματικά «δραστήρια» άτομα.