Παριανή γλυπτική ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου: η περίπτωση ενός εργαστηρίου γλυπτικής στην Πάρο

Abstract

The purpose of the present study is to examine the artistic activity of the parian marble workshops of the Hellenistic and Roman period. The first part describes the historical context and the social, economic and political conditions of the Hellenistic and Imperial period. This part includes also a chapter for the ancient marble quarries of Paros and the exportation of Parian marble during this period. This research is based on the results of recent research carried out at the site known as “Floga”on Paros, that has brought to light the remains of a complex of buildings, including a marble workshop. The lot, measuring 5.404,60 sq m, is situated to the W of the circuit of the Paros ancient walls. Initial investigation was conducted during the 1980s, by the archaeologist Klairi Efstratiou. In the southeastern section of the lot, excavation brought to light two rooms of a building. Although the ceramic finds indicate domestic activities, a large number of loomweights also found in the area, seem to indicate that a weaver’s workshop was probably also operating there as well. In 2008, 2010 and 2011 excavation resumed in the western section of the area, revealing a large, square room (1) and a large building of two rooms. Excavation revealed the walls and a well-preserved floor of the large, square room (1). The inner surface of its north and east wall is covered with plaster panels imitating marble. The floor of the room is composed of irregular chips of white marble. Immediately to the west was found the large building of two rooms. The excavation in its southern room uncovered its south and west walls, the latter including the entrance. In this room was found a statuette of the Late Hellenistic period depicting Aphrodite untying her sandal. A series of unfinished statuettes of the Late Hellenistic period were found inside and around of the room (1), suggesting that this probably was the sculptor’s workshop. Although these finds indicate the operation of a workshop during the Late Hellenistic period, a series of marble pyxides of the Classical period, also found in the area, seem to indicate that a marble workshop was probably also operating there during this time. Apart from the sculpture found in the ancient marble workshop, were also considered the statues and statuettes of the Hellenistic and Roman period from Paros Museum and the surviving sculpture signed by Parian sculptors, that was found outside of Paros island. Finally, this research presents the sculptural production of Delian and Rhodian marble workshops and examines the similarities and the differences between the sculptures of these three Aegean islands. By the conclusion of this particular study is clear that this period the sculptural style and the subjects are similar throughout the Aegean.

Στόχος της παρούσας μελέτης είναι η έρευνα της καλλιτεχνικής δραστηριότητας των παριανών εργαστηρίων μαρμαρογλυπτικής της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται το ιστορικό πλαίσιο και εξετάζονται οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που επικρατούν κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή στην Πάρο. Επίσης, στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται συνοπτικά τα αρχαία λατομεία μαρμάρου της Πάρου και οι εξαγωγές του παριανού μαρμάρου κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής. Η μελέτη βασίζεται στην ανασκαφική έρευνα που διενεργήθηκε στη θέση "Φλόγα" της Παροικιάς Πάρου, κατά τη διάρκεια της οποίας αποκαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα εκτεταμένου οικοδομικού συγκροτήματος, στα οποία περιλαμβάνεται εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής. Ο χώρος, που έχει συνολική έκταση 5.404,60 τ.μ., βρίσκεται δυτικά από τη γραμμή του τείχους της αρχαίας Πάρου. Η αρχική ανασκαφική έρευνα διενεργήθηκε τη δεκαετία του 1980 από την αείμνηστη αρχαιολόγο Κλαίρη Ευστρατίου. Στο νοτιοανατολικό τμήμα του oικοπέδου η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως δύο δωμάτια, που ανήκουν σε ένα κτήριο. Στα ευρήματα του χώρου, εκτός από την χρηστική κεραμική, περιλαμβάνεται ένας μεγάλος αριθμός αγνύθων, που φανερώνει ότι πιθανόν στο κτήριο λειτουργούσε εργαστήριο υφαντικής. Τα έτη 2008, 2010 και 2011 πραγματοποιήθηκε ανασκαφική έρευνα στο δυτικό τμήμα του χώρου, η οποία έφερε στο φως ένα μεγάλο τετράγωνο δωμάτιο (Δ1) και ένα μεγάλο επίμηκες κτήριο, αποτελούμενο από δύο δωμάτια. Αποκαλύφθηκαν οι τοίχοι και το ψηφιδωτό δάπεδο του δωματίου Δ1. Στους τοίχους της βόρειας και της ανατολικής πλευράς του δωματίου αποκαλύφθηκε η εσωτερική όψη του τοίχου με κονίαμα που μιμείται μαρμάρινη τοιχοδομία. Το δάπεδο του δωματίου είναι κατασκευασμένο από μαρμάρινες ακανόνιστες λευκές ψηφίδες. Δυτικά του τετράγωνου δωματίου έχει αποκαλυφθεί το μεγάλο επίμηκες κτήριο. H ανασκαφική έρευνα του δωματίου που βρίσκεται στη νότια πλευρά του κτηρίου, αποκάλυψε τους τοίχους της νότιας και της δυτικής πλευράς, όπου βρισκόταν και η είσοδος του δωματίου. Στο εσωτερικό του δωματίου βρέθηκε ένα αγαλματίδιο της ύστερης ελληνιστικής περιόδου, το οποίο ανήκει στον εικονογραφικό τύπο της λεγόμενης «σανδαλίζουσας» Αφροδίτης. Στο χώρο εντός και γύρω από το δωμάτιο Δ1 έχουν βρεθεί πολλά ημίεργα αγαλματίδια, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι εκεί πρέπει να ήταν το εργαστήριο λάξευσης των γλυπτών. Ωστόσο η ανεύρεση μαρμάρινων πυξίδων που χρονολογούνται στους κλασικούς χρόνους φανερώνει ότι στο χώρο λειτουργούσε εργαστήριο γλυπτικής ήδη από τους κλασικούς χρόνους. Εκτός από τα μαρμάρινα ευρήματα της ανασκαφής του αρχαίου εργαστηρίου γλυπτικής, εξετάζονται τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά γλυπτά του Μουσείου της Πάρου, καθώς και γλυπτά αυτής της περιόδου που φέρουν υπογραφές Παρίων καλλιτεχνών, αλλά βρέθηκαν εκτός του νησιού της Πάρου. Τέλος, παρουσιάζεται η καλλιτεχνική παραγωγή των σύγχρονων εργαστηρίων μαρμαρογλυπτικής της Δήλου και της Ρόδου και ερευνώνται οι ομοιότητες και διαφορές στα έργα γλυπτικής των τριών αυτών νησιών. Όπως προκύπτει από τη μελέτη αυτή κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή τα εργαστήρια γλυπτικής των νησιών του Αιγαίου έχουν παρόμοια θεματολογία και τεχνοτροπία.