Η πνευματική κίνηση και ζωή στη Δυτική Μακεδονία: η Κλεισούρα κατά τον 19ο αιώνα επί τη βάσει ανέκδοτων εκκλησιαστικών κωδίκων, εγγράφων και λοιπών πηγών

Abstract

The thesis reveals the identity of the historic township "Kleisoura of Macedonia". The chronological presentation of written sources from the 15th century (1481) until the beginning of the 20th witnesses the economic, social and intellectual development of the settlement and the action of the residents. It confirms their early commercial activity in Anatolia (Asia Minor and Istanbul), geographic areas where they had established large parishes and communities with a significant contribution to the economic movement, and parishes in Egypt, Odessa and other major cities in Central and Southeast Europe, and also in Alexandria and in America. Evidence for personalities in trade, science, arts and letters brings out the extent of urban growth and explains the leading role of its children in all fields. Τhe contribution of the family of Darvaris is highlighted; they brighten commerce, letters and sciences in the Austro-Hungarian Monarchy, in Wallachia, and in Bogdania as sponsors of the Greek education of all Greeks in the Ottoman Empire and beyond. Their work comprises 142 books in all fields of sciences and arts, and ranks them among the most important personalities of the Greek Enlightenment. Personalities such as Ioannis Nikolidis of Pindos, Michael Partzoullas, brothers Ioannis and Markos Karzia, brothers Leonidas and Miltiades Manu, George Niagas, Hippocrates Djordjevic, Nikolaos Kokkou, Alcibiades Nousias and others, emerge in this work and are praised for their contribution to the culture of science and to the creation of a bourgeoisie in their countries of residence. The foundation of educational institutions in the township, their organization and their manner of operation are outlined, the teaching staff (1775-1935) is registered, the registration of the schools’ property is attempted, the spirit of studiousness of the inhabitants is highlighted: they founded a library at difficult times, supporting it with contributions and donations from immigrants, and enriched it with 1.200 volumes. The legacy of the township’s Kleisourians is publicized, as well as those of the Educational Brotherhood of Kleisourians in Constantinople. Τhe religious sentiment and religious tradition of the residents is demonstrated through the construction of glorious ecclesiastical buildings, which variously supported schools and promoted education. The majority of inscriptions on icons, frescos, liturgical objects of churches, the surviving rare books, the ruined monastery of Saint Markos and the life of the last abbot Ioannikios Papavassiliou are registered. The priests who lived in Kleisoura and officiated at her sacred institutions, from 1682 until today are listed. The history of the Monastery of the Virgins’ Birth is revealed, the architecture and the mural paintings are described, the treasures and the library are cataloged, and the parchment and paper manuscripts are revealed. Its finances and assets are revealed and its abbots and monks are listed as well as its real estate property. A special chapter is devoted to the historic monastery dependency of the Holy Sepulchre that operated in Kleisoura (from 1660 until the mid-19th century).....

Η διατριβή αναδεικνύει την ταυτότητα της ιστορικής πολίχνης “Κλεισούρας της Μακεδονίας”. Η χρονολογική παρουσίαση γραπτών πηγών από τον 15ο αιώνα (1481) έως και τις αρχές του 20ού μαρτυρεί την οικονομική, κοινωνική και πνευματική ανάπτυξη του οικισμού και τη δράση των κατοίκων. Επιβεβαιώνει την πρώιμη εμπορική δραστηριότητά τους σε Ανατολία (Μικρά Ασία και Κωνσταντινούπολη), γεωγραφικούς χώρους όπου είχαν συστήσει πολυπληθείς παροικίες και κοινότητες, με σημαντική συνεισφορά στην οικονομική κίνηση, αλλά και παροικίες σε Αίγυπτο, Οδησσό και άλλες μεγάλες πόλεις της Κεντρικής και ΝΑ Ευρώπης, μα και στην Αλεξάνδρεια και στην Αμερική. Τα στοιχεία για επώνυμους σε εμπόριο, επιστήμες, τέχνες και γράμματα δείχνουν το μέγεθος της αστικής ανάπτυξής της και ερμηνεύουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο των τέκνων της σε όλους τους τομείς. Εξαίρεται η προσφορά των Δαρβάρεων, που λάμπρυναν εμπόριο, γράμματα, επιστήμες σε Αυστροουγγαρία, Βλαχία, Μπογδανία, ως χρηματοδότες της ελληνικής παιδείας των απανταχού Ελλήνων στο οθωμανικό κράτος και έξω από αυτό. Το έργο τους αριθμεί 142 βιβλία, σε όλους τους τομείς των επιστημών και τεχνών, και τους κατατάσσουν στα πιο σημαντικά πρόσωπα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Αναδεικνύονται και εξαίρονται προσωπικότητες, όπως των Ιωάννη Νικολίδη του Πίνδου, Μιχαήλ Παρτζούλλα, αδελφών Ιωάννη και Μάρκου Κάρζια, αδελφών Λεωνίδα και Μιλτιάδη Μάνου, Γεωργίου Νιάγκα, Ιπποκράτη Τζώρτζεβιτς, Νικόλαου Κόκκου, Αλκιβιάδη Νούσια κ.ά., που συνέβαλλαν στη δημιουργία αστικής τάξης στις χώρες όπου έζησαν και στην καλλιέργεια των επιστημών. Σκιαγραφείται η ίδρυση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην πολίχνη, η οργάνωση και ο τρόπος λειτουργίας τους, καταχωρίζεται το εκπαιδευτικό προσωπικό (1775–1935), επιχειρείται η καταγραφή της ακίνητης περιουσίας των εκπαιδευτηρίων, αναδεικνύεται το πνεύμα φιλομάθειας των κατοίκων, που ίδρυσαν σε χαλεπούς καιρούς δανειστική βιβλιοθήκη, ενισχύοντάς την με συνδρομές και δωρεές απόδημοι και μόνιμοι κάτοικοι και εμπλουτίζοντάς την με 1.200 τόμους. Δημοσιοποιούνται τα κληροδοτήματα των εν τη πολίχνη Κλεισουριέων, καθώς και τα της Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας Κλεισουριέων Κωνσταντινούπολης. Το θρησκευτικό συναίσθημα και η θρησκευτική παράδοση των κατοίκων καταδεικνύονται με ανέγερση λαμπρών εκκλησιαστικών καθιδρυμάτων, που ενίσχυσαν πολυποίκιλα τα εκπαιδευτήρια και προώθησαν την παιδεία. Καταγράφονται η πλειονότητα των επιγραφών σε εικόνες, τοιχογραφίες, λειτουργικά αντικείμενα των ναών, τα σωζόμενα παλαίτυπά τους, η κατεστραμμένη Μονή Αγίου Μάρκου και ο βίος του τελευταίου ηγουμένου Ιωαννίκιου Παπαβασιλείου. Καταλογογραφούνται οι ιερείς που έζησαν στην Κλεισούρα και λειτούργησαν στα ιερά καθιδρύματά της, από το 1682 μέχρι σήμερα. Αναδεικνύεται η ιστορία της Μονής Γενεθλίου της Θεοτόκου, περιγράφεται η αρχιτεκτονική και ο ζωγραφικός διάκοσμος, καταλογογραφούνται τα κειμήλια και η βιβλιοθήκη και αποκαλύπτονται ο περγαμηνός και οι χαρτώοι κώδικές της. Δίνονται οικονομικά και περιουσιακά στοιχεία και καταλογογραφούνται ηγούμενοι και μοναχοί της και η ακίνητη κτηματική περιουσία της. Ιδιαίτερο κεφάλαιο αφιερώνεται στο ιστορικό Μετόχιο του Παναγίου Τάφου, που λειτουργούσε στην Κλεισούρα (από το 1660 μέχρι τα μέσα του 19ου αι.). Στο Παράρτημα περιέχονται έγγραφα για το κληροδότημα Δημητρίου Δάρβαρη, πίνακες εργογραφίας των Δαρβάρεων και επανεκδόσεων των έργων του Δημητρίου Δάρβαρη, πληθυσμιακά στοιχεία (1806–2001), επιτύμβιες επιγραφές (από νεκροταφείο Ευαγγελίστριας Θεσσαλονίκης και κοιμητηριακό ναό Αγίου Αθανασίου Κλεισούρας), κατάλογος ευεργετών και συνδρομητών σχολείων της Κλεισούρας, ο κανονισμός του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου «Η Ομόνοια» (πρωτοδημοσιεύεται), και κατάλογος Κλεισουριέων συνδρομητών βιβλίων (εκδοθέντων την περίοδο 1791-1910).