O ρόλος της δραματοποίησης σε μορφή work in progress του εγωιστή γίγαντα, του Oscar Wild, και των συμβόλων στο σώμα και στη σκέψη του αυτιστικού παιδιού

Abstract

Η επαφή με παιδιά με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές στο Φάσμα του Αυτισμού (ΔΑΔ-ΦΑ) φέρνει στη σκέψη τα ερωτήματα όπως, οι μηχανικές αρχές ή τα θαύματα διέπουν το σύμπαν; ή τι είναι πιο σημαντικό, η επιστημονική πληροφόρηση ή οι ανθρώπινοι μύθοι; Ή αν ισχύουν οι ιδέες περί ασημαντότητας του ατόμου ή η πράγματι υπάρχει προσωπική ύπαρξη με νόημα; Από την επιστήμη γίνεται γνωστό ότι ο τόπος της διαμονής μας δεν είναι παρά ένας μοναχικός πλανήτης ενός μοναχικού αστέρα, χαμένου ανάμεσα σε πολλούς άλλους ενός γαλαξία. Ακόμη από την επιστήμη μαθαίνουμε για τα παιδιά με αυτισμό, που αναζητούν τη μοναξιά, την ηρεμία και την απομόνωση, τα παιδιά που περιγράφονται ως οι «όμορφοι αποκοιμισμένοι», κατά την ανάλυση της K. Συνοδινού (1994). Μπορεί λοιπόν στη σκέψη μας να δημιουργηθεί ο εξής ποιητικός συλλογισμός: O μοναχικός πλανήτης ίσως να συμβολίζει τoν άνθρωπο με αυτισμό, ο μοναχικός αστέρας το παιδί, και ο γαλαξίας τον αυτισμό. Και το ερώτημα που αναδύεται στη συνέχεια, αφορά στο υπάρχει τρόπος και πως μπορεί να οριστεί για να εξυπηρετηθούν τα παιδιά με ΔΑΔ-ΦΑ. Με άλλα λόγια, με ποια ιστορία «οι όμορφοι αποκοιμισμένοι μέσα στο κάστρο τους, ήρωες», που ζουν στο κάστρο σε μια παραμυθένια διάσταση, όπως αυτή του «Εγωιστή γίγαντα» του Oscar Wild, θα ‘’ξυπνήσουν’’ και θα επικοινωνήσουν με τους Άλλους. Η ερευνήτρια ασχολείται με το θέμα από το 1993 και υποστηρίζει παιδιά με ΔΑΔ-ΦΑ μέσω της δραματοποίηση του παραμυθιού του «Εγωιστή γίγαντα». Σύμφωνα με αυτό επιχειρεί να αναπτύξει το πλαίσιο της θεραπευτικής παρέμβασης ως τρόπου επικοινωνίας με τα παιδιά αυτά, όχι τόσο για την εξέλιξη των γνωστικών τους ικανοτήτων-αντικείμενο όσο για την ανακάλυψη «της χάρης τους». Η επιθυμία και ο γενικός στόχος της ερευνήτριας είναι να κατανοήσει και να αναδείξει τη «χαρισματική πτυχή», τις κρυμμένες ικανότητες, που εν δυνάμει υπάρχουν μέσα σε όλους τους ανθρώπους και στα παιδιά με αυτισμό. Η αποδοχή της χάρης, δημιουργεί την αίσθηση ότι είμαστε όντα με νόημα όπως ισχυρίζεται ο Peck (1984), και «μια ισχυρή δύναμη που φροντίζει για την ανάπτυξη και την εξέλιξή μας, αρκεί, για να ανατραπούν οι ιδέες μας περί ασημαντότητας της ατομικότητας». Αυτή η σκέψη γεννάει την ελπίδα της ενεργοποίησης αυτής της κρυφής χάρης στο παιδί με ΔΑΔ- 4 ΦΑ, ότι μπορεί να βοηθηθεί, με την ανάπτυξη μιας ψυχοπαιδαγωγικής παρέμβασης, που θα διαχειριστεί με κατάλληλο τρόπο τους παράγοντες του χώρου και του χρόνου, και θα αξιοποιήσει θεραπευτικά το μύθο και την τέχνη. Με τη ανάδυση της χάρης, το αυτιστικό παιδί θα μοιάζει με τους ήρωες του περσικού παραμυθιού «Οι τρεις πρίγκιπες του Serendip», που είχαν τη χαρισματική ιδιότητα να βρίσκουν πολύτιμα ή ευχάριστα πράγματα χωρίς να το επιδιώκουν. Ο βασικός σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η ανάπτυξη μιας θεραπευτικής παιδαγωγικής παρέμβασης για αυτιστικά παιδιά που περιελάμβανε τη δραματοποίηση του παραμυθιού ο «Εγωϊστής Γίγαντας». Οι επιμέρους στόχοι αποτελούν και τις υποθέσεις της έρευνας αυτής: -H σοβαρότητα του αυτισμού επηρεάζει τις συμπεριφορικές αποκρίσεις των παιδιών στις δραστηριότητες. -Η τέχνη της δραματοποίησης δρα θεραπευτικά στα πλαίσια της ειδικής εκπαίδευσης των παιδιών με ΔΑΔ-ΦΑ. Η διετής προτεινόμενη παρέμβαση συμβάλει στην ομαλή, προοδευτική ανάπτυξη λειτουργικής συμπεριφοράς των παιδιών με αυτισμό. Η επιλογή του παραμυθιού-μύθος και να δραματοποιηθεί, προήλθε από τις παραμέτρους: - Το ποίημα του Γ. Σεφέρη που χαρακτηριστικά λέει «κι αν σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές είναι γιατί τα ακούς γλυκότερα και η φρίκη δεν κουβεντιάζεται γιατί είναι ζωντανή γιατί είναι αμίλητη και προχωράει». - Την αντίληψη ότι «ο μύθος είναι αχρονικός και αμετακίνητος, σημείο της αιωνιότητας, όπως το αυτιστικό παιδί που ψάχνει να κρατήσει μια διάρκεια που δεν αναπτύσσεται, ένα χρόνο ανιστορικό. Ο μύθος είναι η επανάληψη του ίδιου, το αυτιστικό παιδί είναι η επανάληψη της ιστορίας της ενδομήτριας προέλευσής του». (Συνοδινού, 1994) - « Τα δοκίμια για την ομορφιά και την τέχνη και τη σημασία του να μην κάνεις τίποτα» του Oscar Wild (1897) ο οποίος είναι και ο συγγραφέας της ιστορίας του «εγωιστή γίγαντα» που δραματοποιήθηκε ειδικά για την ομάδα των παιδιών με αυτισμό. Στα δοκίμια αυτά τονίζει ότι «ο,τιδήποτε συμβαίνει στην πραγματικότητα καταντάει άχρηστο στην τέχνη. Το να είναι κανείς φυσικός σημαίνει πως είναι αυτονόητος και το αυτονόητο είναι πέρα για πέρα αντικαλλιτεχνικό». H σκέψη του Oscar Wild μοιάζει να καλωσορίζει το παιδί με αυτισμό στην τέχνη, το οποίο μοιάζει να το θέτει καταλληλότερο να ζει με αυτή διότι ποτέ δεν προσπαθεί να κάνει κάτι φυσιολογικό και αυτονόητο. Η παρούσα έρευνα συμπεριέλαβε πρωταρχικά στο σχεδιασμό της τα σημεία σχετικά με το γεγονός ότι η τέχνη με όλες της τις μορφές δράμα, μουσική, ζωγραφική, γλυπτική, χορός, αποτελεί μια δημιουργική δύναμη για τους ανθρώπους και τους δίνει έκφραση στην ανάγκη τους για αρμονία και στην απόφασή τους να πολεμήσουν τον εαυτό τους προκειμένου να αποκτήσουν εσωτερική ισορροπία. Τις 5 απόψεις της G.Pankow (1983 ), που χαρακτηριστικά αναφέρει ότι «ο χώρος που έχει ξεδιπλωθεί και που γεννά το χρόνο» τονίζει τη δυναμική του χώρου σε σχέση με το βιωμένο χρόνο του ατόμου που συμμετέχει στο χώρο. Τις απόψεις του φιλόσοφου Henri Maldiney (1961 )ότι το «εδώ» του κάθε καινούριου τόπου μπορεί να αξιολογηθεί ως «απέραντο» και να δημιουργήσει την αίσθηση του κινδύνου του χώρου, την αίσθηση «του ανοιχτού» κατά τις αναφορές του. Τις απόψεις του Kurt Lewin (1940) για τη «δυναμική των ομάδων», σχετικά με την προσωπική ενσωμάτωση των μελών στην ομάδα, ως ένα είδος διάχυσης της ατομικότητας στο κοινό σύνολο. Σε επίπεδο μεθοδολογίας έγινε προσπάθεια διατήρησης «του ερευνητικού πλουραλισμού» που κατά τον Paul (2002) όπως αναφέρεται στους Αβραμίδη, Καλυβα (2006), μπορεί να συμβάλει στην πρόοδο του πεδίου της Ειδικής Αγωγής. Η προσέγγιση της παρούσας μελέτης μπορεί να θεωρηθεί ως συνδυασμό ποιοτικής και ποσοτικής προσέγγισης. Όσον αφορά στην ποιοτική, αυτή βασίζεται σε παρατηρήσεις και περιγραφές των αντιδράσεων και συμπεριφορών των αυτιστικών παιδιών που συμμετείχαν στη εκπαιδευτική-θεραπευτική παρέμβαση στο πλαίσιο της ειδικής αγωγής. Η ποιοτική καταγραφή των δεδομένων διεξήχθη κατά τη διάρκεια της μελέτης από την παιδαγωγό-ερευνήτρια. Επίσης, ως προς την ποσοτική προσέγγιση οι συμπεριφορές και επιδόσεις των παιδιών κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής-θεραπευτικής παρέμβασης (T0 και Τ1) καταγράφηκαν με ειδικά εργαλεία ποσοτικής εκτίμησης της εξωλεκτικής επικοινωνίας και απαντητικότητας των παιδιών στην παρέμβαση. Η μελέτη αυτή στηρίχθηκε και σε δύο είδη δεδομένων (ποιοτικά και ποσοτικά) και υιοθετήθηκε η άποψη ότι οι πεποιθήσεις των ερευνητών είναι ζωτικής σημασίας και υπαγορεύουν τον τρόπο εφαρμογής των μεθόδων και του μετέπειτα τρόπου ανάλυσης των δεδομένων. Οι δυσκολίες που συναντήσαμε στην υλοποίηση αυτού του εγχειρήματος ήταν αρκετές. Κατ΄ αρχήν, να μοιραστούν τα παιδιά με ΔΑΔ-ΦΑ αρμονικά σε διαφορετικές ομάδες και σε δύο διαφορετικούς χώρους, ένα νοσοκομειακό κι ένα χώρο παιδαγωγικού γραφείου. Παράλληλα, έπρεπε να πεισθούν οι γονείς των παιδιών ότι αυτό που θα ακολουθούσε δεν ήταν γνωστική δραστηριότητα που προσφέρει από παράδοση ασφάλεια, αλλά μια δραματοποιημένη ιστορία που θα μπορούσε να ωφελήσει εξίσου τον ψυχικό κόσμο των παιδιών. Ανάλογα επιχειρήματα έπρεπε να 6 αναπτυχθούν και στο νοσοκομειακό χώρο της Παιδοψυχιατρικής κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου του Ρίου που μέχρι τότε συνήθιζε να κάνει μόνο διάγνωση και συμβουλευτική σε παιδιά με αυτισμό και στους γονείς τους. Αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι η προοπτική συμμετοχής μια ομάδας με παιδιά με ΔΑΔ-ΦΑ σε μια δραματοποιημένη ιστορία μέσα σε μια αίθουσα που φιλοξενούσε μέχρι τότε τις εισαγγελικές ψυχιατρικές εισαγωγές ενηλίκων-λόγω έλλειψης χώρων-φάνταζε απαγορευτική. Τελικά, έγινε αποδεκτή πράξη με την κατανόηση και την στήριξη της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Πάτρας.