Ο επιστημονικός ρεαλισμός του Ernan Mcmullin και οι αριστοτελικές του καταβολές

Abstract

The purpose of this thesis is to analyze the scientific realism of Ernan McMullin and explore its Aristotelian roots. In this respect I present here the views of McMullin on the purpose of natural sciences from the perspective of the historical progress made by scientific activity: from prediction and the Aristotelian demonstrative ideal to Theoretical science and explanation. Moreover, I undertake to examine the issue of retroduction, which forms the nucleus of McMullin’s philosophical thought. This has lead me to an in-depth exploration of the views of Aristotle; I have taken into account not only what he writes in his treatises on logic, but also his cognitive system, as manifested mainly in De Anima and in various of his other works. I argue that the threefold concept epagoge-nous-phantasia as elaborated by Aristotle contains the element of a creative, logical movement, the so-called ‘mental leap’ or ephodos, as he describes it, necessary for the mind’s inductive progress towards the grasp of the universal. Ι suggest, then, that precisely this idea of ‘mental leap’ has its counterpart in McMullin’s theory of retroduction, in which the philosopher states that the inference drawn from the observed fact back to the unknown cause presupposes the operation of the imagination. Moreover, I maintain that the retroductive strategy that McMullin adopts has its roots in the Aristotelian cognitive system. Despite the fact that Aristotle did not actually recommend any retroductive strategy, he did offer those conceptual schemata (syllogismos, epagoge, nous, phantasia-phantasma, apagoge, dia ti esti) which laid the foundations for the arguments McMullin has developed in favour of scientific realism. I thus attempt a reconstruction of McMullin’s retroductive strategy, in the belief that it is grounded in the following argument: if we accept that the method of ampliative retroduction is able to justify the theoretical assertions concerning the non-observable, and that the explanatory success of a theory is an element in this ampliative retroduction, then we have to accept that the explanatory success of theories can justify these theoretical assertions. According to McMullin we can, indeed, make this assertion, provided, however, that we shift the question from truth to reality, i.e. to the field of the ontology of the non-observable.

O σκοπός αυτής της διατριβής είναι να παρουσιάσει και να αναλύσει τον επιστημονικό ρεαλισμό του Ernan McMullin διερευνώντας παράλληλα τις Αριστοτελικές του καταβολές. Στο πλαίσιο αυτό σταχυολογούμε τις θέσεις του E. McMullin για τον σκοπό των φυσικών επιστημών υπό το πρίσμα της ιστορικής πορείας που διαγράφει το επιστημονικό εγχείρημα: από την πρόβλεψη και το Αριστοτελικό αποδεικτικό ιδεώδες έως τη Θεωρητική (Θ-) επιστήμη και την εξήγηση. Ακόμη, αναλαμβάνουμε να εξετάσουμε το θέμα της απαγωγής, που συγκροτεί τον πυρήνα της φιλοσοφικής σκέψης του McMullin. Η διερεύνηση του θέματος μας οδηγεί να εξετάσουμε σε βάθος τις απόψεις του Αριστοτέλη λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο όσα μας λέει ο Σταγειρίτης στις λογικές του πραγματείες, αλλά επιπλέον το γνωσιακό του σύστημα, όπως αυτό αναπτύσσεται σε διάφορες πραγματείες του και κυρίως στο Περ? ψυχ?ς. Προτείνουμε ότι το τρίπτυχο ?παγωγή-νο?ς-φαντασία που επεξεργάζεται ο Αριστοτέλης, ενέχει το στοιχείο μιας δημιουργικής λογικής κίνησης, την ?φοδο που είναι απαραίτητη στην επαγωγική πορεία του νου προς τη σύλληψη του καθολικού. Θεωρούμε πως αυτή η ιδέα βρίσκει το ανάλογό της στη θεωρία του McMullin για την απαγωγή, όπου ο φιλόσοφος δηλώνει ότι ο συμπερασμός που συντελείται από το παρατηρούμενο γεγονός πίσω στην άγνωστη αιτία προϋποθέτει τη λειτουργία της φαντασίας. Επιπλέον, υποστηρίζουμε ότι η απαγωγική στρατηγική που υιοθετεί ο McMullin έχει τις καταβολές της στο Αριστοτελικό γνωσιακό σύστημα. Παρά το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης δεν συστήνει κάποια απαγωγική στρατηγική, προσφέρει, ωστόσο, εκείνα τα εννοιολογικά σχήματα (συλλογισμός, επαγωγή, νους, φαντασία-φάντασμα, απαγωγή, διά τί εστί) που θέτουν τις βάσεις για τα επιχειρήματα που επεξεργάζεται ο McMullin υπέρ του επιστημονικού ρεαλισμού. Ανασυγκροτώντας την εξηγητική-απαγωγική στρατηγική του McMullin κρίνουμε ότι αυτή δομείται γύρω από το επιχείρημα, πως, αν δεχτούμε ότι η ενισχυτική απαγωγική μέθοδος είναι δυνατόν να δικαιολογήσει τους θεωρητικούς ισχυρισμούς αναφορικά με το μη παρατηρήσιμο και ότι η εξηγητική επιτυχία μιας θεωρίας αποτελεί συστατικό αυτής της ενισχυτικής απαγωγής, τότε δεν μπορούμε παρά να δεχτούμε ότι η εξηγητική επιτυχία των θεωριών μπορεί να δικαιολογήσει αυτούς τους θεωρητικούς ισχυρισμούς. Σύμφωνα με τον McMullin, μπορούμε, να υποστηρίξουμε βάσιμα το επιχείρημα αυτό, εφόσον, όμως, μετατοπίσουμε το θέμα από την αλήθεια στην πραγματικότητα, δηλαδή στο πεδίο της οντολογίας του μη παρατηρήσιμου