Η αξιολόγηση των γνωστικο-κινητικών ικανοτήτων ως μέσο ταξινόμησης των μαθητών με και χωρίς αναπτυξιακή διαταραχή κινητικού συντονισμού: πρώιμη ανίχνευση μαθησιακών δυσκολιών στην προσχολική ηλικία

Abstract

Στη διεθνή βιβλιογραφία τα παιδιά με Αναπτυξιακή Διαταραχή Κινητικού Συντονισμού (ΑΔΚΣ) αποτελούν μια ετερογενή ομάδα με διαφορετικά αντιληπτικο-κινητικά προφίλ (Hoare 1991, 1994; Dewey & Kaplan, 1994; Macnab, Miller, Polatajko, 2001; Miyahara, 1994; Wright & Sugden, 1996a). Παρόλο που στα παιδιά αυτά είναι συχνότερη η εμφάνιση κινητικών προβλημάτων, η πρόσφατη έρευνα έχει εξετάσει και ενοχοποιήσει αντιληπτικές δυσκολίες (κιναίσθηση και οπτική αντίληψη). Τα κινητικά προβλήματα μπορεί να συνοδεύονται από έναν αριθμό συνοδών προβλημάτων, όπως διαταραχές μάθησης, συμπεριφοράς και λόγου. Επίσης, είναι εφικτό τα πολλαπλά προφίλ και οι αιτίες (sources) της δυσλειτουργίας να ταξινομούνται (Hoare, 1991, 1994; Macnab et al., 2001). Το συγκεκριμένο ερευνητικό πρωτόκολλο σχεδιάστηκε, για να διερευνήσει την ταξινόμηση (ανάλυση συστάδων / κατηγοριοποίηση) της κινητικής και γνωστικής δυσλειτουργίας στα παιδιά με και χωρίς ΑΔΚΣ. Τα χαρακτηριστικά των παιδιών με και χωρίς ΑΔΚΣ ηλικίας 5 και 6 ετών αναλύθηκαν σε μία μπαταρία 32 κινητικών και γνωστικών δοκιμασιών. Οι σκοποί της παρούσας έρευνας ήταν: 1. Να εξεταστεί, αν υπάρχουν διαφορές στην απόδοση μεταξύ των παιδιών με και χωρίς ΑΔΚΣ, όταν εκτελούν συγκεκριμένες γνωστικές και κινητικές δεξιότητες. 2. Να καθοριστούν οι γνωστικές και κινητικές δοκιμασίες, που ήταν ικανές να διακρίνουν καλύτερα την αναπτυξιακή αδεξιότητα ή μη στον πληθυσμό των παιδιών προσχολικής ηλικίας. 3. Να καθοριστεί, αν ο πληθυσμός των παιδιών με και χωρίς ΑΔΚΣ θα μπορούσε να ταξινομηθεί σε υποομάδες με βάση την απόδοση σε ένα αριθμό γνωστικών και κινητικών δοκιμασιών χρησιμοποιώντας στατιστικές προσεγγίσεις (cluster analysis). 4. Να εξεταστούν οι διαφορές στις γνωστικές ικανότητες των παιδιών με και χωρίς ΑΔΚΣ, που μπορούσαν να προβλέψουν την ύπαρξη μαθησιακών δυσκολιών σε συγκεκριμένους γνωστικούς τομείς. Η πρώιμη ανίχνευση γνωστικών αδυναμιών σε μαθητές προσχολικής ηλικίας με ΑΔΚΣ βοηθά στην πρώιμη παρέμβαση και έγκαιρη αντιμετώπιση των κινητικών δυσκολιών και των “φτωχών” ακαδημαϊκών επιδόσεων, που είναι πιθανόν να εμφανιστούν αργότερα στην ακαδημαϊκή τους ζωή. Για την κινητική αξιολόγηση χρησιμοποιήθηκε το σταθμισμένο κινητικό τεστ Movement Assessment Battery for Children (Henderson & Sugden, 1992), το οποίο διαχώρισε τους μαθητές με και χωρίς ΑΔΚΣ. Επίσης χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία ‘Ταχύτητα και ευκινησία’ από το σταθμισμένο κινητικό τεστ ΒΟΤΜP (Bruininks, 1978). Για την αξιολόγηση των γνωστικών ικανοτήτων χρησιμοποιήθηκε το σταθμισμένο γνωστικό τεστ Cognitive Assessment System (CAS: Naglieri & Das, 1997). Το δείγμα αποτέλεσαν 54 παιδιά με ΑΔΚΣ και αντίστοιχα 54 χωρίς ΑΔΚΣ. Κάθε παιδί αξιολογήθηκε σε 32 γνωστικο-κινητικές δοκιμασίες σε δύο ή τρεις χρονικές περιόδους. Οι δοκιμασίες ήταν ομαδοποιημένες σε πέντε (5) κατηγορίες, ως εξής: 1. Λεπτή κίνηση (4 δοκιμασίες). 2. Αδρή κίνηση (7 δοκιμασίες). 3. Σχεδιασμός (6 δοκιμασίες). 4. Ταυτόχρονη Κωδικοποίηση (3 δοκιμασίες). 5. Προσοχή (12 δοκιμασίες). Τα γνωστικο-κινητικά δεδομένα υποβλήθηκαν σε στατιστική επεξεργασία, σε μία σειρά πολυσύνθετων αναλύσεων χρησιμοποιώντας το πρόγραμμα SPSS (Statistical Package of Social Sciences) (SPSS, Inc., 2000). Τα αποτελέσματα από την Πολυμεταβλητική Ανάλυση Διασποράς (MANOVA) έδειξαν, πως οι δυο ομάδες μαθητών (με και χωρίς ΑΔΚΣ) διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους και στις πέντε (5) κατηγορίες μεταβλητών (λεπτή κίνηση, αδρή κίνηση, σχεδιασμός, ταυτόχρονη κωδικοποίηση και προσοχή), δηλαδή και στις 32 συνολικά γνωστικο-κινητικές μεταβλητές (11 κινητικές και 21 γνωστικές) (υπόθεση 1). H Διακρίνουσα ανάλυση(Discriminant Function Analysis) εφαρμόστηκε σε κάθε μία από τις πέντε (5) κατηγορίες μεταβλητών, για να απομονώσει και να προσδιορίσει σε κάθε κατηγορία τις μεταβλητές με τη μεγαλύτερη διακριτή δύναμη να διαχωρίσουν τους μαθητές με και χωρίς ΑΔΚΣ (Ν=108) (υπόθεση 2). Παραγοντική ανάλυση εφαρμόστηκε στις 32 γνωστικο-κινητικές μεταβλητές αρχικά στις ακατέργαστες (raw scores) κι έπειτα στις z βαθμολογίες (standardized scores) με τις επιδόσεις των μαθητών με και χωρίς ΑΔΚΣ (Ν=108), για να απομονωθούν πιθανοί παράγοντες. Συγκεκριμένα, εφαρμόστηκαν χωριστά δύο παραγοντικές αναλύσεις, μία για τις 11 κινητικές και μία για τις 21 γνωστικές μεταβλητές. Οι κινητικές μεταβλητές ομαδοποιήθηκαν κάτω από τους παρακάτω τρεις (3) παράγοντες: 1ος παράγοντας (δυναμική ισορροπία): δυναμική ισορροπία 1, δυναμική ισορροπία 2, τρέξιμο. 2ος παράγοντας (λεπτός χειρισμός): λεπτός χειρισμός 1 κυρίαρχο χέρι, λεπτός χειρισμός 1 μη κυρίαρχο χέρι, λεπτός χειρισμός 2, λεπτός χειρισμός 3. 3ος παράγοντας (στατική ισορροπία): στατική ισορροπία κυρίαρχο πόδι, στατική ισορροπία μη κυρίαρχο πόδι. Οι γνωστικές μεταβλητές ομαδοποιήθηκαν στους παρακάτω τρεις (3) παράγοντες: 1ος παράγοντας (προσοχή): δεκτική προσοχή 1, δεκτική προσοχή 3, δεκτική προσοχή 7. 2ος παράγοντας (ταυτόχρονη κωδικοποίηση): μη λεκτικές μήτρες, λεκτικές - χωρικές σχέσεις. 3ος παράγοντας (σχεδιασμός): σχεδιασμένοι κώδικες 1, σχεδιασμένοι κώδικες 2. Στη συνέχεια εφαρμόστηκε Ανάλυση Συστάδων (cluster analysis) στο συνολικό δείγμα της έρευνας (Ν=108), για να εξεταστούν πιθανές στατιστικές υποομάδες. Οι έξι (6) παράγοντες (δυναμική ισορροπία, λεπτός χειρισμός, στατική ισορροπία, προσοχή, σχεδιασμός και ταυτόχρονη κωδικοποίηση), αποτέλεσαν τις έξι μεταβλητές της Ανάλυσης Συστάδων. Οι μεταβλητές αυτές υποβλήθηκαν σε μια σειρά αναλύσεων, για να εξεταστεί, αν μπορούσαν να καθοριστούν υποομάδες της αδεξιότητας μέσα στο γενικό πληθυσμό των παιδιών. Προέκυψαν έξι (6) υποομάδες με αριθμό συμμετεχόντων που κυμαινόταν από 5 έως 43 μαθητές. Στη συνέχεια, εξετάστηκε η εσωτερική (internal validity) και εξωτερική εγκυρότητα (external validity) των υποομάδων. Οι αναλύσεις έδειξαν, πως τελικά μπορούσαν να καθοριστούν στατιστικές υποομάδες της αδεξιότητας (υποθέσεις 3, 4, 5, 6, 7), στο πλαίσιο του γενικού σχολείου και όχι περιοριστικά μόνο στον πληθυσμό των παιδιών με αδεξιότητα, όπως συνέβη σε παρεμφερείς μελέτες (Hoare, 1991, 1994; Macnab et.al., 2001; Miyahara, 1994; Wright & Sugden, 1996a). Συμπερασματικά, οι μαθητές προσχολικής ηλικίας, με και χωρίς ΑΔΚΣ, σχηματίζουν μία ετερογενή ομάδα με διαφορές (variations) στα γνωστικο-κινητικά προφίλ τους. Σε όλες τις υποομάδες η κινητική δυσλειτουργία συνοδευόταν από δυσκολία στις γνωστικές ικανότητες (σχεδιασμό, ταυτόχρονη κωδικοποίηση και προσοχή). Ωστόσο, υπήρχαν διαφορές ως προς το βαθμό σοβαρότητας. Τα αποτελέσματα υποστήριξαν στην πλειοψηφία τους τις ερευνητικές υποθέσεις, όπως αρχικά είχαν τεθεί. Επίσης, ερμηνεύονται με βάση τη γνωστική θεωρία επεξεργασίας της πληροφορίας (Wall, McClements, Bouffard, Finlay,Taylor, 1985; Das, Kirby & Jarman, 1975,1979). Η ταξινόμηση της ΑΔΚΣ μπορεί να αποτελέσει σημαντικό βήμα στη διατύπωση υποθέσεων σχετικά με την αιτιολογία ή αντιμετώπιση της διαταραχής, συμβάλλοντας στην κατανόησή της (Macnab et al., 2001). Τέλος, ο καθορισμός υποομάδων δίνει στοιχεία για τη σοβαρότητα και τον τύπο των προβλημάτων (Henderson & Barnett, 1998; Van Waelvelde, De Weerdt, De Cock & Smits-Engelsman, 2004).