Η επίδραση της εμπόλεμης κατάστασης στα μνημεία του ελληνικού κράτους κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1940

Abstract

The subject of this dissertation is the impact of the War on ancient monuments, both movable and immovable, during the 1940s in Greece. Its main purpose is the synthesis of all available data and several that emerged through the research itself, towards the formation of a more complete picture of the ways and extent to which the war affected antiquities, whether they were monuments in the countryside or objects in museums, collections or warehouses. After some basic conceptualizations and definitions regarding the protection of antiquities, there is an extensive reference to the history and structure of the Greek archaeological service and of all other services or institutions, Greek or foreign, that were involved in the issue of the discovery or management of antiquities. After a description of the connection between Greek archaeology and the German archaeological community, there follows an extensive reference to the history of the protection of antiquities in museums before and after the outbreak of the war, as well as to the state in which they were found during the occupation period. The issue of damage and destruction of antiquities also occupies a significant part of the research, linked also to references to other problems that exacerbated those difficult situations. Then, there is an extensive reference to the impact of the December 1944 events on the archaeological sites and museums of Athens. The impact of the warlike conditions and the intense political conflicts also affected the people who had been employees of the archaeological service throughout that decade. This issue is also an important part of this dissertation. The first actions for the discovery and return of stolen antiquities, as well as the process for the reconstitution of archaeological museums in the early post-war years, constitute the last part of this historical review and investigation, which concludes with the formulation of some conclusions concerning the protection of antiquities for that period but also useful for today.

Το θέμα που ερευνάται στη συγκεκριμένη διδακτορική διατριβή είναι η επίδραση του Πολέμου στα αρχαία μνημεία, κινητά και ακίνητα, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1940 στην Ελλάδα. Βασικός σκοπός της είναι η σύνθεση όλων των διαθέσιμων στοιχείων αλλά και αρκετών που προέκυψαν μέσα από την ίδια τη συγκεκριμένη έρευνα, προς την κατεύθυνση της διαμόρφωσης μιας πληρέστερης εικόνας ως προς τους τρόπους και τον βαθμό που επέδρασαν οι εμπόλεμες συνθήκες στις αρχαιότητες, είτε αυτές αποτελούσαν μνημεία στο ύπαιθρο, είτε αντικείμενα σε μουσεία, συλλογές ή αποθήκες. Αφού προηγηθούν ορισμένες βασικές εννοιολογήσεις και ορισμοί ως προς την προστασία των αρχαιοτήτων, γίνεται εκτενής αναφορά στην ιστορία και τη δομή της ελληνικής αρχαιολογικής υπηρεσίας αλλά και όλων των άλλων υπηρεσιών ή φορέων, ελληνικών ή αλλοδαπών, που ενεπλάκησαν στο ζήτημα της ανεύρεσης ή διαχείρισης αρχαιοτήτων. Μετά από μία περιγραφή της σύνδεσης της ελληνικής αρχαιολογίας με τη γερμανική αρχαιολογική κοινότητα, ακολουθεί εκτενής αναφορά στο ιστορικό της προστασίας των αρχαιοτήτων των μουσείων πριν και μετά το ξέσπασμα του πολέμου, καθώς και στην κατάσταση στην οποία βρέθηκαν αυτές κατά τη διάρκεια της κατοχικής περιόδου. Το ζήτημα των φθορών και της διαρπαγής αρχαίων καταλαμβάνει επίσης σημαντικό μέρος της έρευνας, συνδεδεμένο επίσης με αναφορές και σε άλλα προβλήματα που επέτειναν τις δυσχερείς εκείνες καταστάσεις. Στη συνέχεια, γίνεται εκτενής αναφορά στην επίδραση των Δεκεμβριανών του 1944 στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία της Αθήνας. Η επίδραση των εμπόλεμων συνθηκών και των έντονων πολιτικών συγκρούσεων επηρέασε και τους ανθρώπους που υπήρξαν υπάλληλοι της αρχαιολογικής υπηρεσίας, καθ΄ όλη τη διάρκεια εκείνης της δεκαετίας. Το ζήτημα αυτό αποτελεί επίσης ένα σημαντικό μέρος της παρούσας διατριβής. Οι πρώτες ενέργειες για την ανεύρεση και επιστροφή κλεμμένων αρχαιοτήτων, καθώς και η διαδικασία για την ανασύσταση των αρχαιολογικών μουσείων, στα πρώρα μεταπολεμικά χρόνια, αποτελούν το τελευταίο μέρος της ιστορικής αυτής αναδρομής και διερεύνησης, η οποία καταλήγει με τη διατύπωση ορισμένων συμπερασμάτων που αφορούν στην προστασία των αρχαιοτήτων για εκείνη την περίοδο αλλά χρήσιμων και για τις μέρες μας.