Διεθνή και ευρωπαϊκά μοντέλα ολικής ποιότητας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και εφαρμογή τους στην ένταξη των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων

Abstract

The present study aims to bring together main principles and characteristics of quality, as they emerge from different conceptualizations of the term "quality in education", as well as from different effects of dominant models of disability on the education of students with disabilities and/or special educational needs, in order to provide quality and equitable education, which will ensure their social inclusion. In particular, an attempt was made to highlight and interrelate quality factors and criteria regarding education and social inclusion of students with disabilities and/or special educational needs, as they arise from the interviewees’ attitudes. In addition, the effect of variables such as age, educational level and years of service in the formation of the respondents' opinions was examined. Participants’ opinions regarding the necessity, flexibility, ease of application, breadth of means, completeness and effectiveness of two models, medical and social, as well as their short-term and long-term contribution to educational and inclusion process of students with special educational needs and/or disability were also investigated. Finally, an attempt was made to develop a synthetic model of education, which will contribute to a more complete assurance of the quality of education and social inclusion of students in question. An extensive Mixed Methods research was conducted, a combination of quantitative empirical data and qualitative interpretations, as they emerge from the questionnaires and in-depth interviews, regarding the inclusion of students with special educational needs and/or disability. The sample of the quantitative research, which was taken with random sampling method, was 10% of the population under study – that is, teachers and specialties, 29 school units of special education and training (14 special kindergartens and 15 special elementary schools) and 272 Integration Departments (30 kindergartens and 242 elementary schools with an integration department) of Primary Education. The total number of completed questionnaires that was finally received was 443. In addition, interviews were conducted with 20 people, selected by random draw from the 443 who completed the questionnaires. The quantitative survey started in January 2021 and ended in mid-November 2022, to be followed by the qualitative survey one month later, which took place in the period from December 2022 to April 2023.According to the results of both qualitative and quantitative analysis, the main quality factors of the educational process, which can contribute to the promotion of social inclusion of students with special educational needs and/or disabilities, are “Teaching - Learning” (quality of the learning process, curricula and teaching methods), dedication and commitment of school’s “Leadership and Management” to the philosophy of quality and teachers’ “Training/Professional Development”. These factors are not autonomous and cannot be applied individually. On the contrary, they are absolutely interdependent, since the implementation of one increases the results of the other and contributes to fuller social inclusion of students. The qualitative research finally highlighted participants’ different and often conflicting opinions regarding the concept of participation, which reflect the normative standards of society, which are reproduced through education. In addition, overemphasis on diagnoses, combined with ineffective implementation of legislation regarding inclusive education, unequal distribution of resources and negative attitudes of teachers and other parents contribute to the exclusion of students with SEN/A from mainstream education or to their simple stay in regular classrooms. At the same time, teachers’ continuous training was thought to be as one of the most imperative needs, since it can contribute to the reduction of problems regarding inclusion process and to ensuring equal participation of all children in the educational process.

Σκοπός της παρούσας ερευνητικής μελέτης είναι ο συγκερασμός των κυριότερων αρχών και χαρακτηριστικών ποιότητας, όπως αυτά ανακύπτουν από τις διαφορετικές εννοιολογήσεις του όρου «ποιότητα στην εκπαίδευση», καθώς και από τις διαφορετικές επιδράσεις των κυρίαρχων μοντέλων της αναπηρίας στην εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, για την παροχή ποιοτικής και ισότιμης εκπαίδευσης, που θα εξασφαλίζει την κοινωνική τους ένταξη. Ειδικότερα, επιχειρήθηκε η ανάδειξη και αλληλοσυσχέτιση των παραγόντων και κριτηρίων ποιότητας σχετικά με την εκπαίδευση και κοινωνική ένταξη των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, όπως αυτοί προκύπτουν από τις στάσεις των ερωτώμενων. Επιπλέον, εξετάστηκε η επίδραση μεταβλητών όπως η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και τα χρόνια προϋπηρεσίας στην διαμόρφωση των απόψεων των ερωτώμενων. Διερευνήθηκαν επίσης οι απόψεις των συμμετεχόντων σχετικά την αναγκαιότητα, την ευελιξία, την ευκολία εφαρμογής, την ευρύτητα των μέσων, την αρτιότητα και την αποτελεσματικότητα των δυο μοντέλων, ιατρικού και κοινωνικού, καθώς και την βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη συμβολή τους στην εκπαιδευτική και ενταξιακή διαδικασία των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή/και αναπηρία. Τέλος επιχειρήθηκε η ανάπτυξη ενός συνθετικού μοντέλου εκπαίδευσης, που θα συντελεί στην πληρέστερη διασφάλιση της ποιότητας εκπαίδευσης και κοινωνικής ένταξης των εν λόγω μαθητών. Προκρίθηκε η έρευνα Μεικτών Μεθόδων (Mixed Methods Research), δηλαδή ο συνδυασμός ποσοτικών εμπειρικών δεδομένων και ποιοτικών ερμηνειών, όπως αυτά προκύπτουν από τα ερωτηματολόγια και τις εις βάθος συνεντεύξεις, όσον αφορά την ένταξη των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή/και αναπηρία. Το δείγμα της ποσοτικής έρευνας αποτέλεσε το 10% του υπό μελέτη πληθυσμού, εκπαιδευτικοί δηλαδή και ειδικότητες (ΕΕΠ), 29 σχολικών μονάδων ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (Σ.Μ.Ε.Α.Ε.) (14 ειδικά νηπιαγωγεία και 15 ειδικά δημοτικά) και 272 Τμημάτων Ένταξης (Τ.Ε.) (30 νηπιαγωγεία και 242 δημοτικά σχολεία με τμήμα ένταξης) της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Επιπλέον, διενεργήθηκαν συνεντεύξεις με 20 άτομα, που επιλέχθηκαν μέσω τυχαίας κλήρωσης από τα 443, που συμπλήρωσαν τα ερωτηματολόγια. Η ποσοτική έρευνα ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2021 και ολοκληρώθηκε στα μέσα Νοεμβρίου του 2022 και μετά από ένα μήνα ακολούθησε η ποιοτική έρευνα, η οποία πραγματοποιήθηκε τη χρονική περίοδο από τον Δεκέμβριο του 2022 έως τον Απρίλιο του 2023. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα τόσο της ποιοτικής, όσο και της ποσοτικής ανάλυσης, οι κυριότεροι παράγοντες ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας, που μπορούν να συντελέσουν στην προώθηση της κοινωνικής ένταξης των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή/και αναπηρία είναι η «Διδασκαλία – Μάθηση» (ποιότητα της μαθησιακής διαδικασίας, των προγραμμάτων σπουδών και των μεθόδων διδασκαλίας), η αφοσίωση και δέσμευση της «Ηγεσίας και της Διοίκησης του σχολείου» στη φιλοσοφία της ποιότητας και η «Εκπαίδευση/Επαγγελματική Ανάπτυξη» των εκπαιδευτικών. Οι παράγοντες αυτοί δεν είναι αυτόνομοι και δεν μπορούν να εφαρμοστούν μεμονωμένα. Αντιθέτως βρίσκονται σε απόλυτη αλληλεξάρτηση, εφόσον η εφαρμογή του ενός αυξάνει τα αποτελέσματα του άλλου και συντελεί στην πληρέστερη κοινωνική ένταξη των μαθητών.Η ποιοτική έρευνα ανέδειξε τέλος τις διαφορετικές και πολλές φορές αντικρουόμενες απόψεις των συμμετεχόντων αναφορικά με την έννοια της συμμετοχής, οι οποίες αντανακλούν τα κανονιστικά πρότυπα της κοινωνίας, που αναπαράγονται μέσω της εκπαίδευσης. Επιπλέον, η υπερβολική έμφαση στις διαγνώσεις, σε συνδυασμό με την αναποτελεσματική εφαρμογή της νομοθεσίας αναφορικά με την ενταξιακή εκπαίδευση, την άνιση κατανομή των πόρων και τις αρνητικές στάσεις των εκπαιδευτικών και των άλλων γονιών συντελούν στην αδυναμία πρόσβασης και συμμετοχής των μαθητών με ΕΕΑ/Α στην γενική εκπαίδευση ή στον συχνό περιορισμό των ενταξιακών προγραμμάτων στην απλή παραμονή των μαθητών αυτών στην κανονική τάξη. Παράλληλα, η συνεχής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών κρίθηκε ως μια από τις πιο επιτακτικές ανάγκες, εφόσον μπορεί να συντελέσει στη μείωση των προβλημάτων αναφορικά με την ενταξιακή διαδικασία και στην εξασφάλιση της ισότιμης συμμετοχής όλων των παιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία.