Βιοηθικός εγγραμματισμός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση: σχεδιάζοντας το μάθημα της βιοηθικής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση

Abstract

The rapid developments in science and technology, especially in the fields of Life Sciences and Biotechnology, have given rise to ethical dilemmas and raised questions about the boundary between the individual and science. Now, the individual is perceived as a member of a wider context: he also exists as living among other individuals, while he is in constant interaction, not only with his peers but also with what surrounds him, living and non-living. Education incorporates the modern understanding of the relationship between man and the world, which is reflected in the Declarations, Conventions, and Codes of world organizations. Within this framework, Education, as a primary social institution, is called upon to incorporate bioethical principles and bioethical themes into its teaching subjects, from its very first levels. Inextricably linked to other institutions that define hierarchical societies, it is called upon to revise what it stood for in the past and adapt to the needs of the present. It is common knowledge that Education, nowadays, has a technocratic orientation, while its purpose has been redefined. It is now understood as a means, not an end in itself, while its use becomes instrumental. The benefit for the individual is significant if education is interpreted in economic-technocratic terms, but there is a lack of content regarding its humanitarian foundation Moreover, such an orientation may lead to a globalized approach to what Education stands for, ignoring local and national particularities. Based on this concern, this thesis proposes an alternative approach to Education, far removed from the instrumental-computational perception of the world. It aims at bioethical literacy and the preparation of students to manage the ethical issues of their lives. Moving along this axis, it reinforces respect for otherness (Other), for what surrounds the individual as a rational and "irrational" being, and for the individual elements that differentiate national identities. The design and integration of the Bioethics course entitled "I think, I do, I live Bioethically..." in the Curriculum for Primary Education (Primary School) aims to shape tomorrow's Greek citizens, who will be called upon to take their place in their country and the world. Citizens who will have acquired bioethical education will be able to understand the scientific and technological developments that affect every aspect of human life, as their expanded perspective will go beyond the borders of anthropocentrism and will become biocentric and ecocentric overall.

Οι ραγδαίες εξελίξεις στην επιστήμη και την τεχνολογία, ειδικότερα στους τομείς των Βιοεπιστημών και της Βιοτεχνολογίας, γέννησαν ηθικά διλήμματα και έθεσαν ερωτήματα σχετικά με το όριο μεταξύ ατόμου και επιστήμης. Πλέον, το άτομο γίνεται αντιληπτό ως μέλος ενός ευρύτερου πλαισίου: υφίσταται και διαβιοί μεταξύ άλλων ατόμων, ενώ βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση, όχι μόνο με τους όμοιους του, αλλά και με όσα το περιβάλλουν, έμβια και άβια. Τη σύγχρονη αντίληψη για τη σχέση ανθρώπου – κόσμου, η οποία αποτυπώνεται στις Διακηρύξεις, Συμβάσεις και Κώδικες των παγκόσμιων οργανισμών, ενσωματώνει η Εκπαίδευση. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Εκπαίδευση, ως πρωταρχικός κοινωνικός θεσμός, καλείται να ενσωματώσει τις βιοηθικές αρχές και τη βιοηθική θεματολογία στα διδακτικά της αντικείμενα, από τις πρώτες κιόλας βαθμίδες της. Άρρηκτα συνδεδεμένη με έτερους θεσμούς που καθορίζουν τις ιεραρχημένες κοινωνίες, καλείται να αναθεωρήσει όσα πρέσβευε στο παρελθόν και να προσαρμοστεί στις ανάγκες του παρόντος. Συνιστά κοινό τόπο ότι η Εκπαίδευση, στις μέρες μας, έχει τεχνοκρατικό προσανατολισμό, ενώ ο σκοπός της έχει επαναπροσδιοριστεί. Νοείται πλέον ως μέσο, όχι ως αυτοσκοπός, ενώ η χρήση της καθίσταται εργαλειακή. Το όφελος, για το άτομο, είναι σημαντικό, εάν η Εκπαίδευση ερμηνευτεί με όρους οικονομικούς-τεχνοκρατικούς, αλλά εμφανίζεται κενό περιεχομένου, όσον αφορά την ανθρωπιστική του θεμελίωση. Επιπλέον, ένας τέτοιος προσανατολισμός ενδέχεται να οδηγήσει σε μια παγκοσμιοποιημένη προσέγγιση των όσων θα πρεσβεύει η Εκπαίδευση, αγνοώντας τοπικές και εθνικές ιδιαιτερότητες. Στη βάση αυτού του προβληματισμού, η παρούσα διατριβή προτείνει μια εναλλακτική προσέγγιση για την Εκπαίδευση, απομακρυσμένη από την εργαλειακή-υπολογιστική αντίληψη του κόσμου. Στοχεύει στον βιοηθικό εγγραμματισμό και την προετοιμασία των μαθητών ως προς τη διαχείριση των ηθικών ζητημάτων της ζωής τους. Κινούμενη σε αυτό τον άξονα, ενισχύει τον σεβασμό στην ετερότητα (Άλλο), σε όσα περιβάλλουν το άτομο ως λογικό και «παράλογο» ον και στα επιμέρους στοιχεία που διαφοροποιούν τις εθνικές ταυτότητες. Ο σχεδιασμός και η ένταξη του μαθήματος Βιοηθικής με τίτλο «Σκέφτομαι, πράττω, ζω Βιοηθικά…» στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση (Δημοτικό Σχολείο) αποσκοπεί στη διάπλαση των αυριανών Ελλήνων πολιτών, οι οποίοι θα κληθούν να λάβουν τη θέση τους στη χώρα τους και στον κόσμο. Οι πολίτες που θα έχουν αποκτήσει βιοηθική παιδεία θα είναι ικανοί να κατανοούν τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις που επηρεάζουν κάθε έκφανση του ανθρωπίνου βίου, καθώς η διευρυμένη οπτική τους θα ξεπερνά το σύνορο του ανθρωποκεντρισμού και θα καθίσταται συνολικά βιοκεντρική και οικοκεντρική.