Παιδεία και τέχνη του ρομαντισμού του 19ου αιώνα και η νεοελληνική αισθητική: ιδεολογικό πλαίσιο, ευρωπαϊκές επιρροές και κύριοι εκπρόσωποι στην Ελλάδα: με εκπαιδευτικές εφαρμογές

Abstract

The objective of this study is to make a scholarly contribution to the advancement of philosophical ideas in the realm of neo-hellenic aesthetics and the Philosophy of art during the 19th century in Greece. Research is set within the context of the latter half of the 18th century, as the romanticist worldview emerged as a response to the enlightenment movement. The concepts of education and art in the era of european and neo-hellenic romanticism in the 19th century are the central concepts, in the context of which the research is conducted in an interdisciplinary way. The main goal set from the beginning is the investigation and interpretation of cases of adoption of western european philosophical and aesthetic concepts, which reveal the interest of the thinkers, in addition to their dissemination in Greece. To clarify it further, emphasis is on the novel elements of the topic during the late 18th and early 19th centuries, which were shaped by the impact and dissemination of enlightenment concepts, romantic ideology and artistic movements from western europeans to contemporary Greek educators, thinkers-writers and creators. This led to the rich exchange of ideas resulting in the fertile fermentation of them along the course of the history of ideas. Throughout the research, the opposite view is also documented, that is, both the ancient philosophers, the greek mythology and Greece itself becoming leading personalities, as well as entire benchmark movements, which are researched in this thesis, becoming sources of inspiration for their creations in the evolution and progression of the discipline of aesthetics in contemporary times. Also, as an extension to the subject- matter, the correlation of these ideas with the national or even cultural identity of the modern Greeks is looked into. Regarding the subject of art, the study will put into light the philosophical conditions of poetry, focusing on the most representative modern Greek creators, while the investigation of the “newer or modern system of the fine arts”, which reflects the romantic philosophers and aesthetes, is also treated more broadly. Literature, especially poetry, parallels the impact of the spirit of the “enlightened” neo-hellenic thinkers of the 19th century of the periods of the awakening of the slave genus until the revolution of 1821, which is rich in implications for the philosophy of art, as well as its interactions with the european and greek social reality. The research is conducted with a critical mind in the context of a historical and comparative problematic and methodology based on the original objectives and approaches of the transfer of specific european aesthetic theories and systems of fine arts in the modern greek area at the beginning and during the 19th century, mainly from the first decades of the movements of idealism and romanticism. The research is integrated into teaching to an audience of secondary school students by an innovative model teaching proposal through the use of Information and Communication Technologies (ICT). The negotiation of the subject ends (Appendix Ι) in justification and documentation of its educational application to modern audiences with the implementation of a teaching proposal based on historical and philosophical cases. A typical class or a secondary education’s school group of students actively participates in an in-depth presentation, analysis and critique of the concepts of Sophocles’ tragedy, Antigone. The following Appentix ΙΙ contains the historical and philosophical framework of the thesis.

Η διερεύνηση του θέματος της παρούσας διατριβής έχει στόχο να συμβάλει στην προώθηση της φιλοσοφικής έρευνας στο πεδίο της νεοελληνικής αισθητικής και της Φιλοσοφίας της τέχνης κατά τον ελληνικό 19ο αιώνα με αφετηρία το β΄μισό του 18ου αιώνα, τότε που γεννιέται η κοσμοθεωρία του ρομαντισμού ως αντίδραση στο πνεύμα του διαφωτισμού. Οι έννοιες της παιδείας και της τέχνης στην εποχή του ευρωπαϊκού και του νεοελληνικού ρομαντισμού κατά τον 19ο αιώνα αποτελούν τις κεντρικές έννοιες, στο πλαίσιο των πεδίων στα οποία διεξάγεται η έρευνα διεπιστημονικά. Βασικός στόχος, που τίθεται εξαρχής, είναι η διερεύνηση και η ερμηνεία περιπτώσεων πρόσληψης των δυτικοευρωπαϊκών φιλοσοφικών και αισθητικών αντιλήψεων, οι οποίες φανερώνουν το ενδιαφέρον των στοχαστών, καθώς και την διάχυση αυτών στην Ελλάδα. Με άλλα λόγια, αναδεικνύουμε τις νέες πτυχές του θέματος στην προοπτική του φθίνοντος 18ου και της αρχής του 19ου μέσω της διάδοσης και των επιρροών του διαφωτισμού, του κλασικισμού, της ρομαντικής ιδεολογίας και των αισθητικών ρευμάτων, τα οποία προέρχονται από τους δυτικοευρωπαίους στους νεοέλληνες παιδαγωγούς, στοχαστές συγγραφείς και δημιουργούς με αποτέλεσμα τη γόνιμη ζύμωση ιδεών κατά τη διαδρομή της ιστορίας των ιδεών. Μέσα από την έρευνα τεκμηριώνεται και το αντίστροφο, ότι δηλαδή τόσο οι αρχαίοι φιλόσοφοι όσο και η ελληνική μυθολογία αλλά και η ίδια η Ελλάδα έγιναν σε πρωταγωνιστικές προσωπικότητες, καθώς και σε ολόκληρα κινήματα σταθμούς, τα οποία εξετάζονται στην παρούσα διατριβή, πηγές έμπνευσης για τα δημιουργήματά τους στην εξέλιξη τού πεδίου της αισθητικής στα νεωτερικά χρόνια. Επίσης, ως προέκταση, ερευνάται η συσχέτιση αυτών των ιδεών με την εθνική ή και την πολιτιστική ταυτότητα των νεοελλήνων. Ειδικότερα, ως προς το θέμα της τέχνης, η έρευνα θα αναδείξει τις φιλοσοφικές προϋποθέσεις της ποίησης και μάλιστα στους αντιπροσωπευτικότερους νεοέλληνες δημιουργούς, ενώ, τίθεται ευρύτερα και η αντιμετώπιση του «νεότερου ή μοντέρνου συστήματος των καλών τεχνών», που αποτελεί προβληματισμό των ρομαντικών αισθητικών και φιλοσόφων. Η λογοτεχνία και κυρίως η ποίηση, συσχετίζονται παράλληλα με τον αντίκτυπο του πνεύματος των «φωτισμένων» νεοελλήνων στοχαστών του 19ου αιώνα των περιόδων της αφύπνισης του υπόδουλου γένους έως την επανάσταση του 1821, ο οποίος είναι πλούσιος σε επιπτώσεις για τη φιλοσοφία της τέχνης, καθώς και οι αλληλεπιδράσεις της με την ευρωπαϊκή και ελληνική κοινωνική πραγματικότητα. Η έρευνα διεξάγεται με βάση τους αρχικούς στόχους και προσεγγίζει κριτικά στο πλαίσιο μίας ιστορικής και συγκριτικής προβληματικής και μεθοδολογίας τη μεταφορά συγκεκριμένων ευρωπαϊκών αισθητικών θεωριών και συστημάτων καλών τεχνών στο νεοελληνικό χώρο κατά τις απαρχές του 19ου αιώνα, οπότε εμφανίζονται το κίνημα του ιδεαλισμού και του ρομαντισμού. Η πραγμάτευση του θέματος καταλήγει (Παράρτημα I) σε αιτιολόγηση και τεκμηρίωση της εκπαιδευτικής του εφαρμογής σε σύγχρονα ακροατήρια με την υλοποίηση διδακτικής πρότασης, βασισμένης σε ιστορικοφιλοσοφικές προϋποθέσεις. Συμμετέχει ενεργά μία τυπική τάξη ή μία ομάδα μαθητών/τριών της Β΄ Λυκείου στην εμπεριστατωμένη παρουσίαση, ανάλυση και κριτική εννοιών της τραγωδίας, Σοφοκλέους, Αντιγόνη. Στο Παράρτημα II, που ακολουθεί, περιλαμβάνεται λεπτομερέστερη αναφορά στο ιστορικοφιλοσοφικό πλαίσιο της διατριβής.