Η ενδοεπιχειρηματικότητα σε περιόδους χρηματοοικονομικής κρίσης: ο ρόλος της οργανωσιακής κουλτούρας, του κλίματος και της δημιουργικότητας στην ενδοεπιχειρηματικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων

Abstract

Ιn recent years, the field of entrepreneurship, and in particular a new stream: intrapreneurship, which refers to entrepreneurship within existing organisations, has attracted research and business interest as a potential factor in enhancing enterprises’ competitive advantage. This dissertation examines the intrapreneurship of Greek organizations and in particular, the relationships between specific factors of the internal environment and the dimensions of intrapreneurship, in the context of the deep financial crisis that has prevailed in Greece in recent years. The research focuses on the internal environment of organisations as it is under the direct influence of management. To this end, and taking into account the multi-level organizational environment, this study divides the internal environment of organizations into three distinct organizational levels: the organization as a whole, the work group and the individual. At the organizational level, the empirical analysis examines the relationship between the four types of organizational culture (clan culture, adhocracy culture, hierarchy culture, market culture) and the dimensions of intrapreneurship (new venture creation, innovativeness, self-renewal, proactiveness). At the work-group level, the research explores the correlation between the climate of work groups, and in particular the parameters identified in literature (vision, participative safety, task orientation, support for innovation) and the dimensions of intrapreneurship. Finally at the individual level, the empirical analysis examines the existence of a correlation between individual creativity and the dimensions of intrapreneurship. Furthermore, the empirical analysis attempts to investigate the existence of correlations between the individual dimensions of the internal environment. The contribution and originality of the dissertation lies, on the one hand, in the fact that it approaches the internal environment of organizations distinctly, recognizing and highlighting the multiple levels of organizational structure, and on the other hand, in the emergence of key factors that literature suggests as determinants of intrapreneurial action, without, however, having been sufficiently investigated empirically. Moreover, the present empirical analysis is the first attempt to explore the intrapreneurship of Greek organizations and its determining factors, in a context of intense financial uncertainty and distress, in contrast to the financial conditions of the countries which served as the basis for the intrapreneurial theory. The findings of the research underline that individual creativity is a key factor of intrapreneurial behaviour, as it is related to three of the four dimensions of intrapreneurship. With regard to organizational culture, the results of the research confirm the existence of a positive relationship between a culture of entrepreneurial approach and the proactiveness dimension of intrapreneurship, which refers to the tendency of organizations to lead developments over their competitors. In contrast, hierarchy cultures with standardised procedures and an emphasis on bureaucracy and hierarchy, seem to be negatively associated with the development of new venture creation and innovativeness. A negative relationship was also observed between market culture and self-renewal. Indeed, organisations that adopt market cultures focus mainly on the external environment, which is in contrast to the concept of self-renewal, that represents the internal transformation of the organisation. This negative relationship between a culture that is focused on results, and intrapreneurial practices, is a paradox, which could be justified by considering behavioral finance theory and in particular herding behavior. On the other hand, clan culture does not show any correlation with intrapreneurial elements, which is attributed to particularly higher family stores that exist in Greece. At the work-group level, the relationship between climate and intrapreneurship appears limited, as of the four climate parameters, only vision clarity and participative safety were found to be related to proactiveness. From the results on the correlations between the independent variables, entrepreneurship-oriented cultures show a positive correlation with creativity and work-group climate, in terms of support for innovation and participative safety. Clan cultures are also positively related to climate, particularly to vision and participative safety, while market cultures show a positive relationship with creativity, although their relationship with climate, respecting support for innovation, seems to be negative. Based on the above, the contribution of the empirical results of the research in the area of intrapreneurial behaviour, as well as managerial suggestions and limitations are discussed and analysed. The findings of the research will be useful to academics, researchers and practitioners in understanding the forces that act upon the intrapreneurial process in order to enhance the position and competitiveness of organizations through intrapreneurship.

Tα τελευταία χρόνια o κλάδος της επιχειρηματικότητας, και ειδικότερα της ενδοεπιχειρηματικότητας, η οποία αναφέρεται στην επιχειρηματικότητα στο πλαίσιο ήδη υφιστάμενων οργανισμών, έχει συγκεντρώσει το ερευνητικό και επιχειρηματικό ενδιαφέρον ως ένας εν δυνάμει παράγοντας ενίσχυσης του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος των επιχειρήσεων. Η παρούσα διδακτορική διατριβή εξετάζει την ενδοεπιχειρηματικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων, και ειδικότερα, τη σχέση μεταξύ συγκεκριμένων παραγόντων του εσωτερικού περιβάλλοντος και των διαστάσεων της ενδοεπιχειρηματικότητας, στο πλαίσιο της βαθιάς χρηματοοικονομικής κρίσης που επικρατεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Η έρευνα επικεντρώνεται στο εσωτερικό περιβάλλον των οργανισμών, καθώς αυτό βρίσκεται υπό την άμεση επιρροή της διοίκησης. Για το σκοπό αυτό, και λαμβάνοντας υπ’ όψιν το πολύ-επίπεδο οργανωσιακό περιβάλλον, η παρούσα μελέτη επιμερίζει το εσωτερικό περιβάλλον των επιχειρήσεων σε τρία διακριτά οργανωσιακά επίπεδα: τον οργανισμό ως σύνολο, την ομάδα εργασίας και το άτομο. Σε επίπεδο οργανισμού, η εμπειρική ανάλυση εξετάζει την ύπαρξη σχέσης μεταξύ των τεσσάρων ειδών οργανωσιακής κουλτούρας που χαρακτηρίζει τις επιχειρήσεις (κουλτούρα σχέσεων, κουλτούρα επιχειρηματικότητας, κουλτούρα κανόνων, κουλτούρα στόχων) με τις διαστάσεις της ενδοεπιχειρηματικότητας (ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, καινοτομικότητα, αυτοανανέωση, προδραστικότητα). Σε επίπεδο ομάδας εργασίας ή εγγύτερης ομάδας, διερευνάται η συσχέτιση του κλίματος των ομάδων εργασίας, και ειδικότερα των επιμέρους παραμέτρων που αναγνωρίζει η βιβλιογραφία (όραμα, συμμετοχική ασφάλεια, προσανατολισμός στο έργο, υποστήριξη καινοτομίας) με τις διαστάσεις της ενδοεπιχειρηματικότητας. Τέλος, σε ατομικό επίπεδο, εξετάζεται η ύπαρξη συσχέτισης μεταξύ της ατομικής δημιουργικότητας και των διαστάσεων της ενδοεπιχειρηματικότητας. Ακόμη, η εμπειρική ανάλυση επιχειρεί να διερευνήσει την ύπαρξη συσχετίσεων μεταξύ των επιμέρους διαστάσεων του εσωτερικού περιβάλλοντος. Η συνεισφορά και η πρωτοτυπία της διατριβής έγκεινται, αφενός, στο γεγονός ότι προσεγγίζει το εσωτερικό περιβάλλον των οργανισμών διακριτά, αναγνωρίζοντας και επισημαίνοντας τα πολλαπλά επίπεδα οργανωσιακής δομής που ενυπάρχουν, και αφετέρου, στην ανάδειξη βασικών παραγόντων τους οποίους προτείνει η βιβλιογραφία ως καθοριστικούς παράγοντες της ενδοεπιχειρηματικής δράσης, χωρίς ωστόσο να έχουν διερευνηθεί επαρκώς εμπειρικά. Επιπλέον, η παρούσα εμπειρική ανάλυση αποτελεί την πρώτη απόπειρα διερεύνησης της ενδοεπιχειρηματικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων και των παραγόντων που σχετίζονται με αυτή, σε ένα πλαίσιο έντονης χρηματοοικονομικής αβεβαιότητας και δυσπραγίας, σε αντίθεση με τις χρηματοοικονομικές συνθήκες των χωρών στις οποίες αναπτύχθηκε η ενδοεπιχειρηματική θεωρία. Τα ευρήματα της διατριβής υπογραμμίζουν ότι η δημιουργικότητα του ατόμου αποτελεί βασικό παράγοντα της ενδοεπιχειρηματικής συμπεριφοράς, καθώς σχετίζεται με τρεις από τις τέσσερις διαστάσεις της ενδοεπιχειρηματικότητας. Αναφορικά με την οργανωσιακή κουλτούρα, τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαίωσαν την ύπαρξη θετικής συσχέτισης μεταξύ μιας κουλτούρας επιχειρηματικής προσέγγισης, με τη διάσταση της προδραστικότητας της ενδοεπιχειρηματικότητας, η οποία αναφέρεται στην τάση των επιχειρήσεων να ηγούνται των εξελίξεων έναντι των ανταγωνιστών τους. Αντίθετα, κουλτούρες κανόνων με τυποποιημένες διαδικασίες και έμφαση στη γραφειοκρατία και την ιεραρχία, φαίνεται να σχετίζονται αρνητικά με την ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και την καινοτομικότητα. Αρνητική συσχέτιση παρατηρήθηκε επίσης και μεταξύ της κουλτούρας στόχων και της αυτοανανέωσης των επιχειρήσεων. Πράγματι, οργανισμοί οι οποίοι υιοθετούν κουλτούρες στόχων, επικεντρώνονται κυρίως στο εξωτερικό περιβάλλον, γεγονός που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη έννοια της αυτοανανέωσης, η οποία αντιπροσωπεύει την εσωτερική αναμόρφωση του οργανισμού. Η αρνητική αυτή σχέση, μεταξύ μιας κουλτούρας που είναι επικεντρωμένη στα αποτελέσματα, και των ενδοεπιχειρηματικών πρακτικών, αποτελεί ένα παράδοξο, το οποίο θα μπορούσε να αιτιολογηθεί λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη συμπεριφορική χρηματοοικονομική θεωρία και ειδικότερα την αγελαία συμπεριφορά (herding behavior). Από την άλλη πλευρά, κουλτούρες επικεντρωμένες στις σχέσεις, δεν εμφάνισαν καμία συσχέτιση με ενδοεπιχειρηματικά στοιχεία, γεγονός που αποδίδεται στο ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό οικογενειακών επιχειρήσεων που υπάρχουν στην Ελλάδα. Σε επίπεδο ομάδας εργασίας, η σχέση μεταξύ του κλίματος και της ενδοεπιχειρηματικής δράσης φαίνεται περιορισμένη, καθώς από τις τέσσερις παραμέτρους του κλίματος, μόνο η σαφήνεια του οράματος και η συμμετοχική ασφάλεια πρόκυψε ότι σχετίζονται με την προδραστικότητα. Από τα ερευνητικά αποτελέσματα σχετικά με τις συσχετίσεις μεταξύ των ανεξάρτητων μεταβλητών, προέκυψε ότι κουλτούρες προσανατολισμένες στην επιχειρηματικότητα εμφανίζουν θετική συσχέτιση με τη δημιουργικότητα και το κλίμα των ομάδων εργασίας σε επίπεδο υποστήριξης της καινοτομίας και συμμετοχικής ασφάλειας. Κουλτούρες προσανατολισμένες στις σχέσεις σχετίζονται επίσης θετικά με το κλίμα, σε επίπεδο οράματος και συμμετοχικής ασφάλειας, ενώ κουλτούρες επικεντρωμένες στην επίτευξη των στόχων εμφανίζουν μεν θετική σχέση με τη δημιουργικότητα, ωστόσο η σχέση τους με το κλίμα, σε επίπεδο υποστήριξης της καινοτομίας, φαίνεται να είναι αρνητική. Βάσει των ανωτέρω, συζητώνται και αναλύονται η συνεισφορά των εμπειρικών αποτελεσμάτων της έρευνας στον τομέα της ενδοεπιχειρηματικής συμπεριφοράς των επιχειρήσεων, καθώς επίσης και διοικητικές υποδείξεις και περιορισμοί της έρευνας. Τα ευρήματα της έρευνας θα είναι χρήσιμα στους ακαδημαϊκούς, τους ερευνητές, αλλά και τους επαγγελματίες στην κατανόηση των δυνάμεων που δρουν στην ενδοεπιχειρηματική διαδικασία, ούτως ώστε να ενισχυθεί, κατ’ αυτόν τον τρόπο, η θέση και η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων μέσω της έμφασης στην ενδοεπιχειρηματικότητα.