Κρατικοί θεσμοί και μεταναστευτική - προσφυγική πολιτική: μια ανθρωπολογική μελέτη αναπαραστάσεων, κανόνων και πρακτικών

Abstract

This thesis presents an anthropological approach to the daily practices of the Greek public sector regarding the acquisition of Greek citizenship by persons of Greek origin and persons from third countries. It is the outcome of ethnographic research conducted in the Immigration Services, the Asylum Services and the Citizenship Services of the Greek Ministry of Interior Affairs. Research was also conducted in three social networks at Thessaloniki, supporting migrants: the school for migrants called “Οδυσσέας” (Ulysses) where migrants can learn the Greek language, meet with other migrants and socialize, the “Κοινωνικό Κέντρο – Στέκι Μεταναστών” (Social Center), where migrants can also learn the Greek language, share meals, get legal advice regarding their status in the country and socialize, the “Χριστιανικό Στέκι” (Christian Hangout) where they can get food on a daily basis, clothes, drink coffee in the afternoon and get in touch with the preaching of the Evangelical Church. Being a civil servant provided me with access to the public sector cultural practices and domain. I had unlimited access not only to public sectors buildings but I could freely move around from office to office and talk to employees, migrants and their representative lawyers. However, interviews were not conducted with my colleagues. From this point of view we could say that this part of the research was auto – ethnographic. The dissertation discusses the procedure which has to be followed in order for a person to become a Greek citizen. There are three main categories acquiring Greek citizenship. The first category is by virtue of birth to a Greek parent; the second is by virtue of birth in the Greek territory; and the third category is by the naturalization process which applies to migrants who live many years in the country and they have the long term residence status. Ethnographic examples present both the everyday life of the public services where the research were conducted and the life trajectories of the migrants applying for asylum, for residence permit and for Greek citizenship. However, this thesis presented only some aspects of migrants lives. That is the part they wanted to discuss and they consider they could reveal to a researcher; the part of leaving their homeland and being migrants. Some of them were encouraged by their representative lawyers to discuss about their lives in Greece and some were very careful not to offend the Greeks by talking about matters regarding difficulties or racism. My thesis is an attempt to present the complicated legal processes regarding the acquisition of Greek citizenship and to encounter the migrants who have the will to become Greek citizens.

H παρούσα διατριβή εξετάζει τις διαδικασίες απόκτησης της ελληνικής ιθαγένειας, μέσα από τους μηχανισμούς του κράτους, του θεσμικού πλαισίου και της εφαρμογής του από τη γραφειοκρατία και τους ανθρώπους που έμμεσα ή άμεσα την υλοποιούν και την επηρεάζουν. Η προσέγγιση της έρευνας ακολουθεί την ανθρωπολογική πειθαρχία, καθώς μεθοδολογικά υιοθετεί την εθνογραφία, επιστημολογικά προτεραιοποεί τις νοηματοδοτήσεις των πληροφορητών και θεωρητικά βασίστηκε στις ανθρωπολογικές προσεγγίσεις για το κράτος και την ιθαγένεια. Το ευρύτερο συγκείμενο της διατριβής τοποθετείται στα όρια της πολιτικής ανθρωπολογίας, της ανθρωπολογικής μελέτης του έθνους - κράτους και της γραφειοκρατικής του πρακτικής, καθώς και της ανθρωπολογίας της μετανάστευσης. Η βασική υπόθεση εργασίας που διατυπώνεται στην παρούσα διατριβή είναι κατά πόσο οι μεταβολές στις διαδικασίες απόδοσης της ελληνικής ιθαγένειας προκύπτουν τόσο από το ιστορικό πλαίσιο που κανονιστικά αποτυπώνεται στο δίκαιο όσο και από τις καθημερινές λειτουργίες των κρατικών γραφειοκρατικών μηχανισμών, τα σχέδια ζωής των «αλλοδαπών»1 που εισέρχονται στη χώρα, τις πρακτικές που υλοποιούν, τα κοινωνικά δίκτυα που τους υποστηρίζουν και στα οποία συμμετέχουν. Η απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας, το ίδιο το περιεχόμενο της, δε συνιστά μια διαδικασία, στο πλαίσιο της οποίας το κράτος μονοσήμαντα απλά επιλέγει, βάσει των κυρίαρχων ιδεολογικών αναπαραστάσεων, αυτούς που επιθυμεί ως πολίτες. Η απόδοση της ιθαγένειας προκύπτει μέσα από πιο δυναμικές διαδικασίες, στις οποίες διαπλέκονται εκδοχές της κυρίαρχης εθνικής ιδεολογίας, μεταβολές των διεθνών σχέσεων και των γεωπολιτικών δομών, σχέδια ζωής των αλλοδαπών που βρίσκονται ή επιλέγουν να έρθουν στην Ελλάδα, ρουτίνες της γραφειοκρατίας, πολιτισμικές αναπαραστάσεις και κοινωνικά δίκτυα εντός και εκτός Ελλάδας. Η επιτόπια έρευνα διήρκησε δύο έτη και πραγματοποιήθηκε το διάστημα από τον Οκτώβριο του έτους 2017 έως τον Οκτώβριο του έτους 2019. Διεξήχθησαν συνεντεύξεις με πληροφορητές - κλειδιά, πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις και συναντήσεις με πολλούς άλλους πληροφορητές και έγινε ενδελεχής μελέτη αρχείων και φακέλων υποψηφίων προς πολιτογράφηση. Ως προς την πολιτογράφηση των Αλλογενών Αλλοδαπών, η έρευνα αφορά στη μελέτη περιπτώσεων σύμφωνα με το αρ. 5 του Ν.3284/2004 (ΦΕΚ Α΄ 217/10.11.2004) και τη διεξαγωγή προσωπικών συνεντεύξεων των αλλοδαπών πολιτών από την Επιτροπή Πολιτογράφησης. Η διαδικασία αυτή καταργήθηκε με τον Ν.4735/2020 (ΦΕΚ Α΄197/12.10.2020). Το πεδίο της παρούσας έρευνας περιλαμβάνει τις δημόσιες Υπηρεσίες Ασύλου Θεσσαλονίκης, την Υπηρεσία Αλλοδαπών και Μετανάστευσης Νομού Θεσσαλονίκης, καθώς και την Υπηρεσία Ιθαγένειας Κεντρικής Μακεδονίας για τη μελέτη περιπτώσεων Ομογενών από τις χώρες της πρώην Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ). Επίσης, μελετήθηκαν διεξοδικά τα δίκτυα που επικουρούν τους αλλοδαπούς, είτε ως στερούμενοι νομιμοποιητικών εγγράφων, είτε ως αιτούντες άσυλο, είτε ως αναγνωρισμένοι πρόσφυγες, όπως το σχολείο για μετανάστες «Οδυσσέας», το «Κοινωνικό Κέντρο - Στέκι Μεταναστών» και το «Χριστιανικό Στέκι» της Ευαγγελικής Εκκλησίας και οι «Γιατροί του κόσμου».