Young people not in education, employment or training (NEET) and social and sharing economies in the EU south: techno-spatial fixes and precarious youthspaces of work

Abstract

The PhD thesis examines the relationship between youth unemployment and inactivity on the one hand and the spatial dynamics - and consolidations - that develop at multiple spatial levels on the other, with a focus on the countries of the European South. It also analyses the role of diverse economic practises, in particular the Social Economy (SE) and the Digital Platform-induced Sharing Economy (DPSE), in the integration of young people into the labour market in less developed regions. The analysis of DPSE is carried out through a case of food delivery platforms in Athens. The central aim of the thesis is to provide an empirically grounded theoretical framework for understanding the dynamic relationship between youth unemployment and inactivity and the production of space under capitalism.At the level of the theoretical contribution, which draws on concepts of Youth Studies, Critical Geography and Labour Geography, the thesis develops the theoretical framework of 'precarious youthspaces of work'. This is a theoretical tool that helps to understand the reciprocal relationship between youth and the production of space. In this way, the thesis examines the unequal opportunities and precariousness of labour that young people face and the agencies they develop to deal with it in different regions or territories. The integration of young people into the labour market is examined as part of broader socio-economic processes related to the capitalist reorganisation of capital and labour. For this reason, this study introduces for the first time in the Greek and possibly in the international literature the concept of 'techno-spatial fixes' in the study of youth unemployment/underemployment. The main questions of the thesis are the following: i. How have the NEET rates for young women and men in the south of the EU changed after 2008 and what are the main factors behind the differences between regions? ii. What additional barriers do young women in the study regions face in employment and education? iii. To what extent has SE evolved in relation to enterprises and workers in the study regions and how does this evolution relate to the robustness of the respective national frameworks? iv. How has the gradual embedding of social enterprises in market mechanisms affected their operations and the quality of the jobs they provide? v. What forms of labour precarity are found and reproduced in the physical and digital youthspaces that FDP workers create and inhabit? vi. What types of agency do FDP workers in such youthspaces develop to navigate – and sometimes resist – precarity? To answer these questions and respond to the call for a more nuanced analysis of contemporary youth, this thesis attempts to draw conclusions through a combination of different techniques and methods, using a mixed-methods approach. The data are both quantitative and qualitative and come from secondary and primary sources. The Dissertation follows a multi-level methodological approach to address the research objectives. The empirical analysis first traces the evolution of NEET (separately for young women and men) in the NUTS2 regions of Spain, Italy, Greece and Cyprus over the period 2008-2020, and then examines the statistical relationship between the regional NEET rates and certain socio-economic characteristics of these regions, also looking at the additional difficulties young women face in their integration into the labour market and education. The thesis then examines the precarious youthspaces of work that have developed in - seemingly - heterodox forms of employment offered in SE and DPSE and how young workers respond to them. It focuses in particular on the development of SE in the years of recession and beyond and the employment opportunities available there. The analysis of DPSE is approached by examining the physical and digital youthspaces of FDP workers in Athens, Greece. The thesis makes a twofold contribution: first, it introduces the concept of techno-spatial fixes to the study of youth unemployment/underemployment and, second, it offers a spatially sensitive conceptualisation of the relationship between youth disengagement and the ‘employment alternatives’ found in SE and DPSE. The empirical analysis documents in particular the uneven occurrence of NEETs due to the impact of the recession in the regions of the EU South. It sheds light on the geographical and temporal disparities in the expansion of NEETs and underlines their link with the specific economic characteristics of these regions. A particular focus is placed on the gender dimension of youth unemployment and inactivity, highlighting the additional obstacles young women face in entering the labour market and education. Furthermore, the analysis reveals the uneven development of the SE in the regions of the EU South and proves that the largely inadequate institutional framework contributes to the hybridisation of the sector and the creation of precarious employment. Finally, based on the study of FDP workers in Athens, the thesis highlights the multiple levels of precarity that inhabit these physical and digital youthspaces of work, as well as the agency that young workers develop in response to this harsh employment reality. Overall, the thesis concludes that precarious youthspaces of work are constructed through successive techno-spatial fixes. Diverse economies in their current form, as examined here through the cases of SE and DPSE, fail to provide viable employment opportunities for young people living in the less developed regions of advanced capitalism, but rather lead to a vicious cycle of precarity. The Dissertation at hand follows the PhD by publication format. It comprises three (3) papers published in international journals, one (1) other paper that is under review, one (1) that has been submitted to a journal, two (2) chapters of an edited volume (under publication) and one (1) additional paper that will be submitted soon. All published papers followed the double-blind peer-review process.

Η Διδακτορική Διατριβή έχει θέμα τη διερεύνηση της σύνδεσης μεταξύ της νεανικής ανεργίας και αδράνειας, αφενός, και των χωρικών δυναμικών -και παγιώσεων- που αναπτύσσονται σε πολλαπλές χωρικές κλίμακες, αφετέρου, με έμφαση στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου. Επίσης, την σε βάθος ανάλυση του ρόλου των διαφορετικών οικονομικών πρακτικών, με έμφαση στην Κοινωνική Οικονομία (ΚΟ) και την Οικονομία Διαμοιρασμού μέσω Ψηφιακών Πλατφορμών (ΟΔΨΠ), στην ένταξη των νέων στην αγορά εργασίας σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές. Η ανάλυση της ΟΔΨΠ έγινε αξιοποιώντας ως μελέτη περίπτωσης αυτή των εργαζομένων στη διανομή φαγητού μέσω ψηφιακών πλατφορμών στην Αθήνα.Κεντρικός στόχος της διατριβής είναι η δημιουργία ενός εμπειρικά τεκμηριωμένου θεωρητικού πλαισίου κατανόησης της δυναμικής σχέσης μεταξύ της νεανικής ανεργίας και αδράνειας και της παραγωγής χώρου στον καπιταλισμό. Στο επίπεδο της θεωρητικής συμβολής, αντλώντας από θεωρίες σχετικά με την νεότητα, την Κριτική Γεωγραφία και τη Γεωγραφία της Εργασίας, η Διατριβή αναπτύσσει το θεωρητικό πλαίσιο των «επισφαλών χώρων εργασίας για τους νέους» (precarious youthspaces of work). Πρόκειται για ένα θεωρητικό εργαλείο που βοηθάει στην κατανόηση της αμφίδρομης σχέσης μεταξύ των νέων και της παραγωγής του χώρου. Μέσα από αυτό το πρίσμα εξετάζονται οι άνισες ευκαιρίες αλλά και η εργασιακή επισφάλεια με την οποία έρχονται αντιμέτωποι οι νέοι, καθώς και οι δράσεις που αναπτύσσουν για να ανταπεξέλθουν σε αυτή σε διαφορετικές περιοχές ή περιφέρειες. Η ένταξη, ή μη, των νέων στην αγορά εργασίας εξετάζεται ως μέρος ευρύτερων κοινωνικο-οικονομικών διαδικασιών που άπτονται της καπιταλιστικής αναδιοργάνωσης του κεφαλαίου και της εργασίας στο χώρο. Για αυτό, η έρευνα εισάγει για πρώτη φορά στην ελληνική και πιθανά στη διεθνή βιβλιογραφία την έννοια των «τεχνο-χωρικών παγιώσεων/ προσωρινών διευθετήσεων» (techno-spatial fixes) στη μελέτη της ανεργίας / υποαπασχόλησης των νέων. Τα βασικά ερωτήματα της Διατριβής είναι τα εξής: i. Πώς μεταβλήθηκαν τα ποσοστά ΝΕΕΤ κατά την περίοδο μετά το 2008 για τις νέες γυναίκες και τους νέους άνδρες στον Νότο της ΕΕ και ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες που οδηγούν στις διαφορές μεταξύ των περιφερειών; ii. Ποια επιπλέον εμπόδια αντιμετωπίζουν οι νέες γυναίκες στην απασχόληση και την εκπαίδευση στις περιφέρειες μελέτης; iii. Σε ποιο βαθμό έχει αναπτυχθεί η ΚΟ όσον αφορά τον αριθμό των επιχειρήσεων και των εργαζομένων στις περιφέρειες μελέτης και πώς συνδέεται η εξέλιξη αυτή με το αντίστοιχο θεσμικό πλαίσιο σε κάθε χώρα; iv. Πώς επηρέασε η σταδιακή ενσωμάτωση των κοινωνικών επιχειρήσεων στους μηχανισμούς της αγοράς τη λειτουργία τους και την ποιότητα των θέσεων εργασίας που παρέχουν;v.Ποιες μορφές εργασιακής επισφάλειας εντοπίζονται στους φυσικούς και ψηφιακούς χώρους εργασίας για τους νέους στην ΟΔΨΠ; vi. Ποια είδη δράσης αναπτύσσουν οι εργαζόμενοι στη διανομή φαγητού μέσω ψηφιακών πλατφορμών προκειμένου να αντιμετωπίσουν - και μερικές φορές να αντισταθούν - στην εργασιακή επισφάλεια; Πιο αναλυτικά, μελετάται η σχέση μεταξύ του ποσοστού των νέων που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης (NEET) και ορισμένων βασικών κοινωνικό-οικονομικών χαρακτηριστικών των περιφερειών της Ισπανίας, Ιταλίας, Ελλάδας και Κύπρου, εστιάζοντας στις επιπλέον δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νέες γυναίκες στην ένταξή τους στην αγορά εργασίας και στην εκπαίδευση. Επιπλέον, εξετάζεται κριτικά η σύνδεση της ΚΟ και της ΟΔΨΠ με την αναπαραγωγή της επισφάλειας. Η επιλογή της μελέτης δύο διαφορετικών, αλλά συχνά αλληλένδετων τύπων οικονομικών πρακτικών σχετίζεται με την προώθησή τους ως βιώσιμη εναλλακτική λύση σε πολλαπλές προκλήσεις κυρίως σε περιόδους κρίσεων και σε «αποδυναμωμένες» αγορές εργασίας, αλλά και με την μεγάλη απήχησή τους στους νέους. Μεθοδολογικά, η έρευνα εφαρμόζει μια προσέγγιση μικτών μεθόδων με το συνδυασμό τεχνικών ανάλυσης διαφορετικών τύπων δεδομένων. Τα δεδομένα που αναλύονται είναι τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά, η συλλογή των οποίων έγινε από δευτερογενείς και πρωτογενείς πηγές. Η εμπειρική ανάλυση αρχικά ανίχνεύει τις τάσεις των ποσοστών των NEET (χωριστά για νέες γυναίκες και νέους άνδρες) στις περιοχές NUTS2 της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Κύπρου κατά την περίοδο μετά το 2008. Επίσης, τη στατιστική σχέση μεταξύ των ποσοστών NEET και ορισμένων κοινωνικο-οικονομικών μεταβλητών σε επίπεδο περιφέρειας. Κάποιες από αυτές τις μεταβλητές είναι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, ο πληθυσμός, η συμμετοχή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, το ποσοστό απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα. Οι μαρτυρίες νέων γυναικών NEET από διαφορετικές περιοχές των χωρών μελέτης προσφέρουν την ευκαιρία για την βαθύτερη κατανόηση των έμφυλων διακρίσεων και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι νέες γυναίκες στην εκπαίδευση και την αγορά εργασίας. Στη συνέχεια, η έρευνα επικεντρώνεται στην εξέλιξη της ΚΟ στις διαφορετικές περιφέρειες, μελετώντας τα περιφερειακά ποσοστά των κοινωνικών επιχειρήσεων και των εργαζομένων σε σχέση με τους υπόλοιπους τύπους των επιχειρήσεων, καθώς επίσης και στις εμπειρίες ατόμων που εμπλέκονται ενεργά με τον κλάδο, όπως προέκυψαν μέσα από συνεντεύξεις. Τα παραπάνω πλαισιώνονται με τη συγκριτική ανάλυση των πολιτικών που εφαρμόζονται σε σχέση με την ΚΟ σε κάθε χώρα. Η περίπτωση των εργαζομένων στη διανομή φαγητού μέσω πλατφορμών προσεγγίζεται μέσα από συνεντεύξεις με νέους εργαζόμενους. Οι συνεντεύξεις εστιάζουν στους πολλαπλούς τρόπους αναπαραγωγής της επισφάλειας και στη διαμόρφωση της δράσης των εργαζομένων μέσα από την επικοινωνία τους στους δρόμους και τις πιάτσες της πόλης (και) με τη χρήση ψηφιακών μέσων. Η παρακολούθηση της επικοινωνίας μεταξύ των εργαζομένων μέσα από τη χρήση ψηφιακής εφαρμογής ανταλλαγής μηνυμάτων για δύο χρόνια προσφέρει μια πολύτιμη γνώση σχετικά με τις συνθήκες εργασίας και τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους. Παράλληλα, η «σταχυολόγηση» των συλλογικών δράσεων των εργαζομένων μέσα από τον ελληνικό τύπο σε αντιπαραβολή με την ψήφιση και εφαρμογή σχετικής νομοθεσίας από τις εταιρείες σκιαγραφεί το ρόλο όλων των εμπλεκόμενων (εταιρείες, κράτος, καταναλωτές κλπ) στη διαμόρφωση των εργασιακών συνθηκών στη διανομή φαγητού μέσω πλατφορμών. Η εμπειρική ανάλυση φέρνει στο προσκήνιο αρχικά τις γεωγραφικές διαφοροποιήσεις των ποσοστών των NEET στις περιφέρειες μελέτης, καθώς και τις διακυμάνσεις αυτών, κατά τη διάρκεια διαφορετικών υπο-περιόδων και συνολικά από το 2008 έως το 2020. Συγκεκριμένα, καταδεικνύει τη διαχρονική σύνδεση μεταξύ της νεανικής ανεργίας και αδράνειας, αφενός, και των δομικών χαρακτηριστικών των οικονομιών του Ευρωπαϊκού Νότου, αφετέρου, υποστηρίζοντας ότι οι διαδοχικές καπιταλιστικές τεχνο-χωρικές διορθώσεις/επιλύσεις συμβάλλουν στην αναπαραγωγή της ανεργίας και επισφάλειας των νέων στις σύγχρονες αγορές εργασίας. Η ανάλυση δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην έμφυλη διάσταση της νεανικής ανεργίας και αδράνειας, φέρνοντας στο φως τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νέες γυναίκες στην ένταξή τους στην αγορά εργασίας και στην εκπαίδευση. Επιπλέον, η ανάλυση δείχνει τη διαφοροποιημένη εξέλιξη της ΚΟ μεταξύ των περιφερειών του Ευρωπαϊκού Νότου (με μικρή συμμετοχή στην αγορά εργασίας κυρίως στην Ελλάδα και την Κύπρο), ενώ επίσης τονίζει ότι το συχνά ανεπαρκές θεσμικό πλαίσιο συμβάλλει στον «υβριδισμό» του κλάδου και στη δημιουργία επισφαλών σχέσεων εργασίας. Τέλος, η μελέτη των εργαζομένων στη διανομή φαγητού μέσω πλατφορμών στην Αθήνα αναδεικνύει τα πολλαπλά επίπεδα επισφάλειας με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι νέοι μέσα σε αυτούς στους φυσικούς και ψηφιακούς χώρους εργασίας, καθώς επίσης και τις συλλογικές δράσεις αλληλεγγύης και αντίστασης που αναπτύσσουν. Η διατριβή καταλήγει συνολικά στο συμπέρασμα ότι οι τεχνο-χωρικές παγιώσεις συμβάλλουν στη δημιουργία επισφαλών χώρων εργασίας για τους νέους, κάτι που αφορά και στις περιπτώσεις της ΚΟ και της ΟΔΨΠ, δημιουργώντας συχνά έναν φαύλο κύκλο επισφάλειας.Η διατριβή είναι γραμμένη στα Αγγλικά. Το τελικό κείμενο της αποτελείται από τη σύνθεση πέντε (5) επιστημονικών άρθρων, τρία (3) από τα οποία είναι δημοσιευμένα ήδη σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Από τα υπόλοιπα δύο που έχουν υποβληθεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, το ένα βρίσκεται σε διαδικασία διόρθωσης κατόπιν σχολίων των κριτών και για το δεύτερο αναμένονται τα πρώτα σχόλια. Συνεπώς το κείμενο είναι χωρισμένο σε επτά (7) διακριτά κεφάλαια (βλ. Πίνακα 1), τα πέντε (5) από τα οποία αποτελούνται από τα άρθρα που αναφέρθηκαν παραπάνω, και συνοδεύονται από ένα (1) εισαγωγικό κεφάλαιο και ένα (1) κεφάλαιο που συνθέτει τα ευρήματα της διατριβής. Τέλος, στο παράρτημα παρατίθενται δύο (2) κεφάλαια που αποτελούν μέρος ενός συλλογικού τόμου, και ένα (1) επιπλέον επιστημονικό άρθρο το οποίο πρόκειται να υποβληθεί σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό.