Οι διαδραστικές εκθέσεις του φεστιβάλ επιστήμης ως μη τυπικό εκπαιδευτικό περιβάλλον: διερεύνηση των επιστημολογικών, παιδαγωγικών και επικοινωνιακών αντιλήψεων των σχεδιαστών δραστηριοτήτων

Abstract

The aim of this thesis is to investigate the conceptions of the designers of activities implemented within the framework of an Interactive Science Festival Exhibition (ISFE) and addressed to a student audience, in relation to the nature and characteristics of the scientific knowledge to be disseminated. In this thesis, the context of the ISFE is approached as a non-formal education environment, due to our interest in science teaching and learning. The challenge that this dissertation has been confronted is to establish a theoretical and methodological framework that allows a systematic and scientifically sound study of our main research question. The theoretical framework lies at the intersection of the fields of Science Education, Science Museology and Science Communication, whose common element is the mediating-didactic transformation of scientific knowledge. The operational character of the theoretical framework was the key to the construction of a methodological model of analysis, which leads to three broad areas of investigation into the design activity of the participants of an ISFE: (a) the themes and goals of the designers of the specific activities, (b) the designers' conceptions of the nature and characteristics of the scientific knowledge to be disseminated, and (c) the designers' conceptions of the characteristics of the student visitors (e.g, mental representations of students).The research carried out is a case study and concerns a sample of designers of the Athens Science Festival. The data collection tool used (semi-structured interview) is fully compatible with the aforementioned model of analysis and consists of three sections each of which examines variables that fall within the three areas of investigation respectively. The results of the research, at first, highlighted the existence of a wide range of thematic choices which, within the organization of this particular ISFE, offer a plethora of concepts, methods and cultural characteristics of the scientific knowledge to be disseminated, while the whole event seems to foster the conceptual component of knowledge, by analogy with the teaching approach also adopted by the traditional science curricula in formal education. Furthermore, the empirical-inductive image of science as well as the underestimated cultural component of this knowledge are majority conceptions. In terms of the mediating resources used, experimentation emerges as the dominant means of communication, but mainly as a non-interactive medium, while in terms of mediating strategy, the traditional method of presenting knowledge as a lecture or as a demonstration of experiments is preferred over more interactive communication methods. Finally, as regards the importance that designers attach to the cognitive, emotional and value characteristics of the (student) audience, the tendency appears to consider the previous experiences and familiar practices, but not the cognitive representations of the visitors, confirming their desire to motivate primarily the emotion, sensation, or desire to explore of the audience and secondarily their cognitive progress. Finally, one of the most interesting findings of the research is the existence of significant correlations between the designers' agency of communication (producers or disseminators of scientific knowledge) and their epistemological, pedagogical, and communicative conceptions.

Στόχος της παρούσας διατριβής είναι η διερεύνηση των αντιλήψεων των σχεδιαστών δραστηριοτήτων που υλοποιούνται εντός του πλαισίου μίας Διαδραστικής Έκθεσης Φεστιβάλ Επιστήμης (ΔΕΦΕ) και απευθύνονται σε μαθητικό κοινό, σε σχέση με τη φύση και τα χαρακτηριστικά της προς διάδοση επιστημονικής γνώσης. Στην παρούσα διατριβή το πλαίσιο των ΔΕΦΕ προσεγγίζεται ως ένα περιβάλλον μη τυπικής εκπαίδευσης, λόγω του ενδιαφέροντός μας για την διδασκαλία και τη μάθηση των φυσικών επιστημών. Το διακύβευμα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η διατριβή αυτή είναι η συγκρότηση ενός θεωρητικού και ενός μεθοδολογικού πλαισίου που να επιτρέπει τη συστηματική και επιστημονικά ορθή μελέτη του βασικού ερευνητικού μας ερωτήματος. Το θεωρητικό πλαίσιο βρίσκεται στην τομή των πεδίων της Διδακτικής των φυσικών επιστημών, της Μουσειολογίας των φυσικών επιστημών και της Επιστημονικής επικοινωνίας, κοινό στοιχείο των οποίων είναι ο διαμεσολαβητικο-διδακτικός μετασχηματισμός της επιστημονικής γνώσης. Ο λειτουργικός χαρακτήρας του θεωρητικού πλαισίου που συγκροτήθηκε αποτέλεσε το κλειδί για την κατασκευή ενός μεθοδολογικού μοντέλου ανάλυσης, το οποίο οδηγεί σε τρεις ευρείες περιοχές διερεύνησης της σχεδιαστικής δραστηριότητας των συμμετεχόντων σχεδιαστών μιας ΔΕΦΕ: (α) στη θεματολογία και τις στοχεύσεις των σχεδιαστών των συγκεκριμένων δραστηριοτήτων, (β) στις αντιλήψεις των σχεδιαστών για τη φύση και τα χαρακτηριστικά της προς διάδοση επιστημονικής γνώσης, και (γ) στις αντιλήψεις των σχεδιαστών για τα χαρακτηριστικά των επισκεπτών-μαθητών (π.χ. νοητικές παραστάσεις των μαθητών). Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε αποτελεί μελέτη περίπτωσης και αφορά σε ένα δείγμα σχεδιαστών ΔΕΦΕ του Athens Science Festival. Το εργαλείο συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιήθηκε (ημι-δομημένη συνέντευξη) είναι απόλυτα συμβατό με το προαναφερθέν μοντέλο ανάλυσης, ενώ αποτελείται από τρεις ενότητές κάθε μία από τις οποίες εξετάζει μεταβλητές που εντάσσονται εντός των τριών περιοχών διερεύνησης αντίστοιχα. Τα αποτελέσματα της έρευνας ανέδειξαν κατ' αρχάς την ύπαρξη ενός μεγάλου εύρους θεματολογικών επιλογών οι οποίες, στο πλαίσιο της οργάνωσης της συγκεκριμένης ΔΕΦΕ, προσφέρουν μια πληθώρα εννοιών, μεθόδων και πολιτισμικών χαρακτηριστικών της προς διάδοση επιστημονικής γνώσης, ενώ η όλη εκδήλωση φαίνεται να προωθεί την προβολή της εννοιολογικής συνιστώσας της γνώσης, κατ' αναλογία προς την διδακτική προσέγγιση που υιοθετείται από τα παραδοσιακά αναλυτικά προγράμματα των φυσικών επιστημών στην τυπική εκπαίδευση. Επί πλέον, η εμπειρικο-επαγωγική εικόνα της επιστήμης καθώς και η υποβαθμισμένη πολιτισμική συνιστώσα της γνώσης αυτής αποτελούν πλειοψηφικές αντιλήψεις. Ως προς τα διαμεσολαβητικά μέσα που χρησιμοποιούνται, ο πειραματισμός αναδεικνύεται ως το κυρίαρχο μέσο επικοινωνίας κυρίως όμως ως μη διαδραστικό μέσο, ενώ ως προς τη διαμεσολαβητική στρατηγική, η παραδοσιακή μέθοδος της παρουσίασης της γνώσης ως διάλεξη ή ως επίδειξη πειραμάτων προτιμάται σε σχέση με περισσότερο διαδραστικές επικοινωνιακές μεθόδους. Τέλος, ως προς τη σημασία που αποδίδουν οι σχεδιαστές στα γνωστικά, συναισθηματικά και αξιακά χαρακτηριστικά του (μαθητικού) κοινού, εμφανίζεται η τάση να λαμβάνονται υπόψη οι πρότερες εμπειρίες και οικείες πρακτικές, αλλά όχι οι νοητικές παραστάσεις των επισκεπτών επιβεβαιώνοντας την επιθυμία τους να κινητοποιούν πρωταρχικά το συναίσθημα, τον εντυπωσιασμό ή τη διάθεση για διερεύνηση του κοινού και δευτερευόντως τη γνωστική τους πρόοδο. Τέλος, ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα ευρήματα της έρευνας είναι η ύπαρξη σημαντικών σχέσεων συνάφειας ανάμεσα στον φορέα εκπροσώπησης των σχεδιαστών (φορείς παραγωγής ή φορείς διάδοσης της επιστημονικής γνώσης) και τις επιστημολογικές, παιδαγωγικές και επικοινωνιακές αντιλήψεις τους.