Γρηγόριος Ξενόπουλος: ένας "κλασικός" στο σύγχρονο σχολείο

Abstract

The present study is part of the field of literature teaching and, starting with the reflection arisen in recent decades regarding the necessity for the presence of classic texts in contemporary educational programmes and the irreplaceable pedagogical function of classical works, it proposes a radical restructuring of the way classics are received and the actualisation of their teaching. This actualisation, first of all, takes into account the philocaly (i.e. the personal evaluation of what is beautiful) of young readers. It also takes into account the complex sociohistorical physiognomy of the world in which these readers live. At the same time, it studies issues such as: a) the concept of childhood, which appears to be radically revised b) the need to redefine the boundaries of the school literary canon c) the approach to knowledge with a more holistic and critical regard, with the utilization of interdisciplinary and intertextual approaches d) the didactic exploitation of the image and the New Technologies. The educational utility derived from such a philosophy is certainly not limited to theory, since the paper focuses on the study and re-reading of a writer of the late 19th and early 20th centuries. The writer in question is Grigorios Xenopoulos, a creator who, although often targeted as "commercial", nevertheless possesses characteristics that enable us - from the point of view of modern aesthetics - to attribute to him the status of "classic" and to use it with a didactic scope in the modern classroom. That is why we present here a comprehensive proposal for contemporized teaching, which is primarily aimed at students and teachers of Secondary Education. This proposal, consists of indicative didactic thoughts and ideas, of five complete educational scenarios (corresponding to the three forms of Gymnasium and the first two of Lyceum) and a school Anthology (for Primary, Middle and High School). Here, specific features of the author's art emerge, with the contemporary recipient in mind, i.e. the child and teenager of the 21st century. Thus, Xenopoulos' exemplary “dimotiki” becomes a means of language cultivation for students, especially those who have difficulties in understanding Greek. His narrative fluency and cinematic writing, combined with his engaging plots, are used to bring to the forefront the exciting and entertaining character of literature. The anthropocentric and psychographic element, on the other hand, with their timeless dynamics, emphatically demonstrate the fact that Xenopoulos's texts can be read recontextualized with the experiences of our own time. Moreover, as this creator has been repeatedly adapted for television and film, and has also provided us with a large body of theatrical plays, we have the opportunity to use this material in the context of more creative and imaginative teaching, which will attract the interest of students, introduce them to the secrets of various narrative languages, and help them discover inclinations and talents.

H παρούσα μελέτη εντάσσεται στο πεδίο της διδακτικής της λογοτεχνίας και, με αφετηρία τον προβληματισμό που αναφύεται τις τελευταίες δεκαετίες γύρω από την αναγκαιότητα παρουσίας κλασικών κειμένων στα σύγχρονα εκπαιδευτικά προγράμματα, αλλά και την αδιαμφισβήτητη παιδευτική λειτουργία της κλασικής λογοτεχνίας, προτείνει τη ριζική αναδιαμόρφωση του τρόπου πρόσληψης των κλασικών και την επικαιροποίηση της διδασκαλίας τους. Η επικαιροποίηση αυτή λαμβάνει καταρχάς υπόψη τη φιλοκαλία (το γούστο) των νεαρών αναγνωστών, καθώς και την ιστορικό-κοινωνική φυσιογνωμία του κόσμου μέσα στον οποίο διαβιούν. Παράλληλα, μελετά ζητήματα, όπως είναι: α) η έννοια της παιδικότητας, η οποία εμφανίζεται ριζικά αναθεωρημένη β) η ανάγκη επαναπροσδιορισμού των ορίων του σχολικού λογοτεχνικού κανόνα γ) η προσέγγιση της γνώσης μέσα από μια πιο ολιστική και κριτική ματιά, με την αξιοποίηση διαθεματικών και διακειμενικών προσεγγίσεων δ) η διδακτική εκμετάλλευση της εικόνας και των Νέων τεχνολογιών.Η εκπαιδευτική χρησιμότητα που απορρέει από μια τέτοια φιλοσοφία δεν περιορίζεται σε επίπεδο θεωρίας, εφόσον η εργασία επικεντρώνεται στη μελέτη και την επανανάγνωση ενός συγγραφέα του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Πρόκειται για τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, έναν δημιουργό που, αν και πολλάκις στοχοποιήθηκε ως “εμπορικός”, διαθέτει παρ’ όλ’ αυτά χαρακτηριστικά που μας επιτρέπουν -μέσα από τη σκοπιά της σύγχρονης αισθητικής- να του προσδώσουμε την ιδιότητα του “κλασικού” και να τον αξιοποιήσουμε διδακτικά μέσα στη σύγχρονη τάξη. Γι’ αυτό και κατατίθεται εδώ μια ολοκληρωμένη πρόταση διδασκαλίας του, η οποία απευθύνεται κατά κύριο λόγο σε μαθητές και εκπαιδευτικούς της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Η πρόταση αυτή, που υιοθετεί τη φιλοσοφία της επικαιροποίησης, συναπαρτίζεται από ενδεικτικές σκέψεις και ιδέες διδασκαλίας, από πέντε ολοκληρωμένα εκπαιδευτικά σενάρια (που αντιστοιχούν στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου και στις δύο πρώτες του Λυκείου) και από μια σχολική Ανθολόγηση (για το Δημοτικό, το Γυμνάσιο και το Λύκειο). Εδώ αναδεικνύονται συγκεκριμένα γνωρίσματα της τέχνης του συγγραφέα, με γνώμονα τον σημερινό αποδέκτη, το παιδί και τον έφηβο του 21ου αιώνα. Έτσι, η υποδειγματική δημοτική του Ξενόπουλου γίνεται μέσο γλωσσικής καλλιέργειας για τους μαθητές, ιδιαίτερα μάλιστα για όσους που εμφανίζουν δυσκολίες στην κατανόηση της ελληνικής. Η αφηγηματική ευχέρεια και η κινηματογραφική του γραφή, σε συνδυασμό με τις συναρπαστικές του πλοκές, αξιοποιούνται με στόχο να διαφανεί ο συναρπαστικός και ψυχαγωγικός χαρακτήρας της λογοτεχνίας, ενώ το ανθρωποκεντρικό και ψυχογραφικό στοιχείο, με τη διαχρονική τους δυναμική, καταδεικνύουν εμφατικά το γεγονός ότι τα κείμενα του Ξενόπουλου μπορούν να διαβαστούν αναπλαισιωμένα με τις εμπειρίες της δικής μας εποχής. Επιπλέον, εφόσον ο δημιουργός αυτός έχει επανειλημμένα διασκευαστεί για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο και μας έχει επίσης παραδώσει ένα μεγάλο όγκο θεατρικών κειμένων, έχουμε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε αυτό το υλικό στα πλαίσια μιας πιο δημιουργικής και ευφάνταστης διδασκαλίας, που θα ελκύσει το ενδιαφέρον των μαθητών, θα τους μυήσει στα μυστικά διαφορετικών αφηγηματικών γλωσσών και θα τους βοηθήσει να ανακαλύψουν κλίσεις και ταλέντα.