De-mapping Athens as a city in crisis

Abstract

This thesis engages in the socio-political and spatial-geographical realities of Athens in the context of a specific period of economic crisis, through a temporal visual reading of the city’s surfaces. The overwritten surfaces of Athens during the past couple of decades offer a rich variety of ‘traces’ that emerge from human interactions with the everyday urban environment. Indeed, the public spaces accommodate and reflect the human echo, transforming the urban sphere into a narrative of the current Greek socio-political context. Slogans, visual and textual representations, graffiti and street art, posters, stickers, and paper mass, all demonstrate a relentless persistence and incessant appearance in the contemporary city. Although an urban writing activity was, in fact, noticeable before 2008 (when the crisis is considered to be started), since then Athens has gradually laid bare a phenomenon of overmarking activity over its surfaces, thereby speaking of a different surface or layer of the city. This new reality has concealed the architectural city structures to such an extent that we may argue that a derma, a skin has appeared. Although considerable scholarly research has undertaken studies on Athenian urban activity, it is mostly focused on graffiti, slogans, and street art, covering the subject partly through the linguistic and artistic forms—mere components of the new reality. The current thesis also attempts to examine the ‘general picture’, the new urban imagery of Athens as a phenomenon arising from the crisis. A profound tapestry that comprises all the embedded elements (the anonymous trace, the unwittingly made, the non-artistic, etc.) as a unity, a skin, beyond any artistic or linguistic connotations. This research aims to discuss and reimagine the skin as a contested space of socio-political reading and understanding the crisis through an alternative narrative of Greece’s contemporary history, visualised on the city’s surfaces. As a derma that succeeds to visualise socio-political history, a surprising emergency to preserve this historic evidence rises and lies in the fact that the official authorities, such as the mayor of Athens, have proceeded to a decisive strategy for a ‘clean city’, vanishing the traces, and, unbeknownst to him and the authorities, thus getting involved in the development of this skin. In this thesis, I attempt to promote the skin’s controversial and ambitious nature, but also its dominant and omnipresent existence. I also attempt to show that it can function as an apparatus and driving force for contemporary art approaches. This approach will be examined through theoretical tools such as collage, a subversive formula of providing co-existence to promiscuous elements, décollage, a methodology of retrieving past layers of the crisis’s evolution, and various bibliographies on graffiti, street art, the urban space as contested space, etc. Also, as practice-based research, I initially engage with periodical fieldwork in Athens, photographic documentation and archiving, mapping, and printing. Central to the practice element is the utilization of novel approaches to expanding the field of print, relying on 3D visualisation software used in documenting the cityscape. To bring this project to completion, the adopted theoretical approaches from the aforementioned fields of fine art and humanities are used to enable the Athenian urban imagery to be seen through a new perspective of a unique ‘skin of crisis’. The developed practice of wandering, collecting data, and utilising it on maps and print, is promoted as a way to contribute to potential knowledge as a visual production body of methodology. The derma is the one of a snake that is reborn and reshaped, through socio-political and sociocultural adversity. Its study is shown to be of great importance for the heritage of a city with an immense backbone of historical heritage (Athens), giving way to a novel field research activity to reveal the societal voice through studying the derma of the city.

Η παρούσα διατριβή διαπραγματεύεται την κοινωνικοπολιτική και χωρο-γεωγραφική πραγματικότητα της Αθήνας στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης περιόδου, αυτή της οικονομικής κρίσης, μέσα από μια χρονική και οπτική ανάγνωση των επιφανειών της πόλης. Οι «πολυγραμμένες» επιφάνειες της Αθήνας, κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, προσφέρουν μια πλούσια ποικιλία «ιχνών» τα οποία αναδύονται από τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις με το καθημερινό αστικό περιβάλλον. Πράγματι, οι δημόσιοι χώροι φιλοξενούν και αντανακλούν την ανθρώπινη ηχώ, μετατρέποντας την αστική σφαίρα σε τόπο αφήγησης του σύγχρονου ελληνικού κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι. Συνθήματα τοίχου, εικαστικές και λεκτικές αναπαραστάσεις, γκράφιτι και τέχνη του δρόμου, αφίσες και αυτοκόλλητα αποτελούν στοιχεία που μαρτυρούν μια ατέρμονα επίμονη παρουσία και εμφανίζονται αδιάκοπα στη σύγχρονη πόλη. Η οικειοποίηση του αστικού χώρου της Αθήνας ήταν στην πραγματικότητα αισθητή και πριν από το 2008, έτος κατά το οποίο θεωρείται ότι ξεκίνησε η οικονομική κρίση. Ωστόσο, από εκείνη τη χρονική στιγμή κι έπειτα, η Αθήνα καταμαρτυρά, σταδιακά, ένα φαινόμενο ασύλληπτης οπτικής οικειοποίησης των επιφανειών της, κάτι που μας οδηγεί στο να κάνουμε λόγο για μια διαφορετική επιφάνεια ή διαστρωμάτωση της πόλης. Αυτή η νέα πραγματικότητα καταλαμβάνει τις αρχιτεκτονικές δομές της πόλης σε τέτοιο βαθμό ώστε να υποστηρίξουμε ότι ένα ξεχωριστό δέρμα κάνει την εμφάνισή του. Μολονότι σημαντική επιστημονική έρευνα έχει εκπονηθεί γύρω από την αθηναϊκή αστική δραστηριότητα, επικεντρώνεται κυρίως στα γκράφιτι, τα σλόγκαν και την τέχνη του δρόμου. Με τον τρόπο αυτό, καλύπτεται εν μέρει το ζήτημα της οπτικής πραγματικότητας του αστικού χώρου, μέσω των λεκτικών και καλλιτεχνικών παρεμβάσεων, που αποτελούν επιμέρους στοιχεία της ολότητας, ή, αλλιώς, της νέας πραγματικότητας.Η παρούσα διδακτορική έρευνα επιχειρεί να εξετάσει τη «γενική εικόνα», τη νέα αστική πραγματικότητα της Αθήνας ως φαινόμενο που προκύπτει από την κρίση. Μια ύφανση που περιλαμβάνει όλα τα ενσωματωμένα στοιχεία (όπως λ.χ. το ανώνυμο ίχνος, το μη καλλιτεχνικό που ακούσια προκύπτει) ως μια ολότητα, ένα δέρμα, πέρα από κάθε καλλιτεχνική ή γλωσσική αντίληψη. Αυτή η έρευνα στοχεύει στο να θέσει επί τάπητος και να επαναπροσδιορίσει το δέρμα της πόλης ως έναν «αμφισβητούμενο χώρο» κοινωνικοπολιτικής ανάγνωσης και κατανόησης της κρίσης, μέσα από μια εναλλακτική αφήγηση της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας, που παίρνει σάρκα και οστά στις επιφάνειες της πόλης. Η μελέτη του δέρματος, το οποίο κατορθώνει να οπτικοποιήσει τη σύγχρονη κοινωνικοπολιτική ιστορία, αναδεικνύει την επιτακτική ανάγκη για τη διατήρηση αυτών των ιστορικών στοιχείων. Η σημασία της έγκειται επίσης στο γεγονός ότι οι επίσημες αρχές, όπως λ.χ. ο δήμαρχος Αθηναίων, προχώρησαν, κατά τα τελευταία χρόνια, σε μια αποφασιστική στρατηγική για μια «καθαρή πόλη». Μια προσπάθεια εξαφάνισης του αστικού ίχνους η οποία, εν αγνοία του δημάρχου και των αρχών, εμπλέκει αυτούς τους παράγοντες στην περαιτέρω ανάπτυξη του δέρματος.Σε αυτή τη διατριβή, επιχειρώ να τονίσω την αμφιλεγόμενη μεν αλλά αποφασιστική δε φύση του δέρματος, καθώς και την κυρίαρχη και πανταχού παρούσα υπόστασή του. Αποπειρώμαι επίσης να αναδείξω τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως όχημα και κινητήρια δύναμη για προσεγγίσεις σύγχρονης τέχνης. Αυτή η προσέγγιση εξετάζεται μέσω θεωρητικών εργαλείων όπως το κολάζ, μια ανατρεπτική φόρμουλα συνύπαρξης ετερόκλητων στοιχείων, το «ντεκολάζ» (décollage), μια μεθοδολογία ανάκτησης προηγούμενων στρωμάτων της εξέλιξης της κρίσης, καθώς και διάφορες βιβλιογραφικές αναφορές σε σχέση με τα γκράφιτι, την τέχνη του δρόμου, τον αστικό χώρο ως «αμφισβητούμενο χώρο», τη χαρτογράφηση, τη χαρακτική και την εκτύπωση. Κεντρικό στοιχείο της εικαστικής πρακτικής ως μέσο έρευνας αποτελεί η χρήση καινοτόμων προσεγγίσεων στοχεύοντας στην επέκταση του πεδίου της εκτύπωσης, με βάση το λογισμικό της τρισδιάστατης απεικόνισης που χρησιμοποιείται για την τεκμηρίωση του αστικό τοπίου.Οι θεωρητικές προσεγγίσεις που υιοθετήθηκαν, από τα προαναφερθέντα πεδία των καλών τεχνών και ανθρωπιστικών επιστημών, αποτέλεσαν αρωγό ώστε η αθηναϊκή αστική πραγματικότητα να ιδωθεί μέσα από μια νέα προοπτική ενός μοναδικού «δέρματος της κρίσης». Η ερευνητική πρακτική που ακολουθήθηκε, μέσω της περιπλάνησης, της επιτόπιας συλλογής δεδομένων και της περαιτέρω αξιοποίησής τους σε χάρτες και τυπώματα, επιχειρεί να προσφέρει μια καινοτόμα εικαστική μεθοδολογία ως έναν τρόπο συμβολής στη γνώση. Το δέρμα της πόλης ομοιάζει με αυτό ενός φιδιού που ξαναγεννιέται και αναδιαμορφώνεται, μέσα από τις κοινωνικοπολιτικές και τις κοινωνικοπολιτιστικές αντιξοότητες. Η μελέτη του αποδεικνύεται μείζονος σημασίας αναφορικά με την υλική κουλτούρα μιας πόλης με την τεράστια ιστορική κληρονομιά της Αθήνας, επενδύοντας σε μια καινοτόμα έρευνα πεδίου για την αποκάλυψη του κοινωνικό-πολιτικού απόηχου μέσω της μελέτης του δέρματος της πόλης.