Η συμβολή της φιλοσοφίας των φυσικών επιστημών στη διδασκαλία των φυσικών επιστημών στην εκπαίδευση ενηλίκων

Abstract

In this PhD thesis, common grounds between philosophy of science, scientific literacy and education in second chance schools are investigated. Research is focused on the way a philosophical approach to scientific concepts and theories may facilitate scientific literacy and bring forward critical and emancipating learning in second chance schools in the context of their targeted population. This research attempts to provide answers to the need (1) to design, apply and evaluate science teaching strategies for a functional, meaningful science learning recognized as a social, emancipating, liberating human right, and (2) to support pre- and in-service teachers to shift towards critical scientific literacy for underprivileged adult learners. Such a demand has risen from a continuing downgrade of second chance schools (despite their initial pioneering and radical establishment), coupled with the lack of appreciation on behalf of teachers of the meta-cognitive dimension of critical scientific literacy in second chance schools. A new methodological tool has been designed and developed, the 2CHANCE research model, putting science teaching in a new educational context for second chance schools, focusing on the special characteristics, the needs and expectations of adult learners who in many cases are marginalized, socially excluded and deprived of learning. The 2CHANCE research model approaches knowledge carrying a philosophical perspective and providing a scientific literacy context of 8 points inspired by philosophy of science that help to re-contextualize science concepts and re-enforces critical thinking as well as activates appreciation, discussion and debate on current socio-scientific issues. Seven case studies have been developed, applied and evaluated in various second chance schools in Central Macedonia in Greece in urban and rural areas and in prisons. A qualitative analysis of the seven case studies using the 2CHANCE research model has been carried out, while qualitative data coming from questionnaires have also been studied and analyzed. Nevertheless, a qualitative analysis using the GNOSIS research model of two short movies developed by the adult learners also helped to bring forward the appreciation of critical scientific literacy.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αναζητά τον κοινό τόπο ανάμεσα στη φιλοσοφία των φυσικών επιστημών, τον κριτικό επιστημονικό γραμματισμό και τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας (ΣΔΕ). Διερευνά τον τρόπο με τον οποίο η φιλοσοφική προσέγγιση φυσικών εννοιών και επιστημονικών ζητημάτων διευκολύνει τον επιστημονικό γραμματισμό και καθιστά εφικτή την ανάδειξη της κριτικής και χειραφετητικής του διάστασης σε ΣΔΕ, με βάση τις ιδιαιτερότητες του πληθυσμού και του εκπαιδευτικού πλαισίου. Απαντά στην ανάγκη (1) διερεύνησης των στρατηγικών διδασκαλίας των φυσικών επιστημών ώστε να είναι λειτουργική και να νοηματοδοτείται ως δικαίωμα με κοινωνικοποιητική και χειραφετητική διάσταση, και (2) υποστήριξης (μελλοντικών και εν ενεργεία) εκπαιδευτικών στη μετάβαση από την παραδοσιακή διδακτική προσέγγιση των φυσικών επιστημών της τυπικής εκπαίδευσης στον κριτικό επιστημονικό γραμματισμό μη προνομιούχων ενήλικων εκπαιδευόμενων. Η ανάγκη αυτή αναδύεται από τη διαρκή υποβάθμιση και απαξίωση του θεσμού των ΣΔΕ, παρά την καινοτομία και τον ριζοσπαστισμό που εισήγαγαν, και από την αμηχανία, με την οποία αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί των φυσικών επιστημών τη μεταγνωσιακή διάσταση της εκπαίδευσης στις φυσικές επιστήμες και την κριτική προσέγγιση του επιστημονικού γραμματισμού σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα ΣΔΕ. Για τους λόγους αυτούς αναπτύχθηκε κατάλληλο μεθοδολογικό εργαλείο, το μοντέλο 2CHANCE, το οποίο τοποθετεί τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών στην εκπαιδευτική συνθήκη των ΣΔΕ, με εστίαση στις ιδιαιτερότητες, τις ανάγκες και τις προσδοκίες των περιθωριοποιημένων, κοινωνικά αποκλεισμένων και στερημένων τη μόρφωση εκπαιδευόμενων, και την προσεγγίζει φιλοσοφικά, δημιουργώντας το πλαίσιο για τον επιστημονικό γραμματισμό μέσα από τη θέαση 8 επιλεγμένων σημείων από τη φιλοσοφία των φυσικών επιστημών, κατάλληλων για την αναπλαισίωση των φυσικών εννοιών, και κοινωνικοπολιτικά, προσφέροντας το έδαφος για μια μετασχηματιστική διαδικασία κριτικής ενδυνάμωσης των εκπαιδευόμενων με στόχο την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και συνειδητοποίησης, την ενεργοποίηση σε κοινωνικο-επιστημονικά ζητήματα και τη συμμετοχή τους στο πολιτικο-κοινωνικό γίγνεσθαι. Σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν, με τη μέθοδο της συμμετοχικής και κριτικής έρευνας πεδίου, 7 περιπτώσεις εφαρμογής σε διαφορετικά ΣΔΕ της κεντρικής Μακεδονίας (σε αστικές περιοχές, επαρχιακές πόλεις και φυλακές), που αναλύθηκαν με το μοντέλο 2CHANCE, ως παραδείγματα αξιοποίησης και ανάδειξης της δυναμικής του. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε ποσοτική ανάλυση ερωτηματολογίου κλειστού τύπου και ποιοτική ανάλυση περιεχομένου δυο ταινιών μικρού μήκους, που παράχθηκαν από τον εκπαιδευόμενο πληθυσμό, με το ερευνητικό μοντέλο GNOSIS.