Η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις στο σύστημα υγείας και στους δείκτες υγείας του ελληνικού πληθυσμού

Abstract

Introduction: The economic crisis has exerted a catalytic influence on the country's health system and on the health level of the Greek population, with the consequences appearing both at the equal use and access of citizens to health services and at the health expenditure of households. As Greek society is strongly experiencing the changes from the crisis effects, the scientific community is strongly concerned about the social inequalities presented by the vulnerable population groups.Objective: Τhe aim of the study was to investigate the use and access of citizens to health services and to present recession’s effects on households’ health expenditure, in order to highlight the degree of equal access to the public health system.Methodology: A specially designed questionnaire based on two relevant previous tools was used to collect the data and was adapted according to the assistance of experts in the health sector. The research sample was nationwide and consisted of 1,919 people who participated in the telephone interviews. For the selection of the sample, the method of stratified sampling was applied from the telephone directories of the OTE of 2014, by geographical area, in an attempt to represent the different geographical areas in order to achieve the representativeness of the sample in terms of the adult Greek population. The results were processed using the SPSS statistical program and linear and logistic regression analyzes were used.Results: 48% of the respondents were found to have a chronic health problem (22.7% related to a cardiac problem or problem of the circulatory system and 20.7% related to an endocrinological problem) for which regular medication is necessary. Regarding to the visits to the different medical specialties and the type of primary services the health service users chose, 16.9% (n=325) visited a general practitioner non-contracted private (n=112) and contracted private ( n=142).Regarding to the use of dental health services, it was found that almost half of the participants (49.5%) visited a private dental office. According to the results of multivariate logistic regression, it was found that there is a statistically significant relationship between age (p<0.001), socioeconomic class (p=0.032), health insurance (p<0.001), gender (p=0.02) and visit to private dental practice. Additionally, 10.5% stated that was hospitalized in a public hospital with the most frequent reason being cardiac problems (13.9%), while 2.7% was hospitalized in a private hospital with the most frequent reason being childbirth (17.3%). According to the results of multivariate logistic regression, it was found that there is a statistically significant relationship between age (p=0.008), chronic health problem (p<0.001) and admission to a public hospital.9.6% (n=184) of participants visited the Emergency Department (ED) for health problem that was not potentially life-threatening with the most important reasons being not knowing where else to go (55.4%) and inability to cover financial costs in other health services (17.9%).Regarding to the health expenditure of Greek households, the majority (66.8%) paid a total of €0-150 from the family budget for primary health services, 88.3% paid a total of €0-150 for dental services while for hospital health services most (76.9%) paid a total of €0-200. According to the results of multivariate logistic regression, it was found that there is a statistically significant relationship between gender (p=0.001), chronic health problem (p<0.001), health insurance (p=0.007) and amount for primary health services.Regarding to the informal payments, 36.7% represents under the table payments to a public hospital doctor with the average amount for the first hospitalization at €457.8. In addition, 16% offered a tip or gift (not under the table payments) to nurses/midwives on first hospitalization and the average amount was €35.2, while for stretcher bearers the percentage and average amount were 9.1% and €23.3 respectively. According to the results of multivariate logistic regression, it was found that those living in urban areas have a higher probability of making an informal payment to a public hospital doctor than those living in rural areas.Regarding to accessibility to health services, 19.1% stated that they had problems, the most frequent of whom were related to the Regular Outpatient Clinics of a public hospital (43.4%), the Emergency Department of a public hospital (17.2%) and the private doctors contracted (16.9%). The most important difficulties the respondents faced were the long waiting times (54.9%), the lack of staff (23.5%), the indifference and racism of the medical and nursing staff (22.4%). According to the results of the multivariate logistic regression, women compared to men, patients with a chronic health problem compared to those without a chronic health problem and those belonging to the lowest socioeconomic class, are associated with increased odds of experiencing a problem in accessing and using health services.Almost half of the participants (47.7%) reported unmet health needs with the most important reasons being the self-esteem that it is not a serious health problem and therefore it is not necessary to visit a health service (31.4%), waiting for improvement of health status (17.7%) and cost (17.4%). According to the results of the multivariate logistic regression, women compared to men, patients with a chronic health problem compared to those without a chronic health problem, residents outside large urban centers compared to those living in large urban centers, are more likely to have unmet health needs.Last but not at least, 7.3% did not buy a drug due to cost even though there was a need, while 27.7% stopped taking a drug due to cost. According to the results of the multivariate logistic regression, those without a public health insurance compared to those who have, patients with a chronic health problem compared to those without a chronic health problem and those who belong to the lowest socio-economic class, are more likely not taking a medicine due to inability to buy it.Conclusions: The economic crisis has also undermined citizens' access to health services, especially for the vulnerable population groups, widening in this way the inequalities between different socio-economic groups. Characteristics such as gender, age, place of residence, chronic illness, low socio-economic level and health insurance were parameters of inequalities. An urgent need arises for adopting national health policies, through which the vulnerable social groups that are most affected will be protected and health services will be upgraded.

Εισαγωγή: Η οικονομική κρίση έχει ασκήσει καταλυτική επιρροή στο σύστημα υγείας της χώρας και στο επίπεδο υγείας του ελληνικού πληθυσμού με τις συνέπειες να διαφαίνονται τόσο στην ισότιμη χρήση και πρόσβαση των πολιτών στις υπηρεσίες υγείας όσο και στις δαπάνες υγείας των νοικοκυριών. Καθώς η ελληνική κοινωνία βιώνει έντονα τις αλλαγές από τις επιπτώσεις της κρίσης, έντονος είναι και ο προβληματισμός της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με τις κοινωνικές ανισότητες που παρουσιάζουν οι ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες.Σκοπός: Στόχο της διατριβής αποτέλεσε η διερεύνηση της χρήσης και πρόσβασης των πολιτών στις υπηρεσίες υγείας και η παρουσίαση των επιπτώσεων της ύφεσης στις δαπάνες υγείας των νοικοκυριών, ώστε να αναδειχθεί ο βαθμός της ισότιμης πρόσβασης στο δημόσιο σύστημα υγείας.Μεθοδολογία: Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε ειδικά σχεδιασμένο ερωτηματολόγιο βασισμένο σε δύο προγενέστερα εργαλεία το οποίο διαμορφώθηκε με τη συνδρομή εμπειρογνωμόνων του υγειονομικού τομέα. Το δείγμα της έρευνας ήταν πανελλαδικό και αποτελούνταν από 1.919 άτομα τα οποία συμμετείχαν στις τηλεφωνικές συνεντεύξεις. Για την επιλογή του δείγματος εφαρμόστηκε η μέθοδος της στρωματοποιημένης δειγματοληψίας από τους τηλεφωνικούς καταλόγους του ΟΤΕ του 2014, κατά γεωγραφική περιοχή, σε μια προσπάθεια αντιπροσώπευσης των διαφορετικών γεωγραφικών περιοχών προκειμένου να επιτευχθεί η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος ως προς τον ενήλικο ελληνικό πληθυσμό. Η επεξεργασία των αποτελεσμάτων έγινε με τη χρήση του στατιστικού προγράμματος SPSS και χρησιμοποιήθηκαν οι αναλύσεις της γραμμικής και της λογιστικής παλινδρόμησης.Αποτελέσματα: Τo 48% των ερωτώμενων βρέθηκε να έχει κάποιο χρόνιο πρόβλημα υγείας (το 22,7% αφορούσε σε καρδιολογικό πρόβλημα ή ευρύτερα πρόβλημα του κυκλοφορικού συστήματος και το 20,7% σε ενδοκρινολογικό πρόβλημα) για το οποίο είναι απαραίτητη η τακτική λήψη φαρμάκων. Σχετικά με τις επισκέψεις στις διαφορετικές ειδικότητες ιατρών αλλά και τον τύπο των πρωτοβάθμιων υπηρεσιών που επιλέχθησαν από τους χρήστες υπηρεσιών υγείας, το 16,9% (n=325) επισκέφτηκε παθολόγο και οι περισσότεροι μη συμβεβλημένο ιδιώτη (n=112) και συμβεβλημένο ιδιώτη (n=142).Όσον αφοορά στη χρήση οδοντιατρικών υπηρεσιών υγείας βρέθηκε ότι, σχεδόν οι μισοί συμμετέχοντες (49,5%) επισκέφτηκαν ιδιωτικό οδοντιατρείο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πολυμεταβλητής λογιστικής παλινδρόμησης, προέκυψε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ ηλικίας (p<0,001), κοινωνικοοικονομικής τάξης (p=0,032), ασφάλισης υγείας (p<0,001), φύλου (p=0,02) και επίσκεψης σε ιδιωτικό οδοντιατρείο.Επιπρόσθετα, το 10,5% δήλωσε ότι νοσηλεύτηκε σε δημόσιο νοσοκομείο με συχνότερη αιτία εισαγωγής το καρδιολογικό πρόβλημα (13,9%), ενώ το 2,7% νοσηλεύτηκε σε ιδιωτικό νοσοκομείο με συχνότερη αιτία εισαγωγής τον τοκετό (17,3%). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πολυμεταβλητής λογιστικής παλινδρόμησης, προέκυψε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ ηλικίας (p=0,008), χρόνιου προβλήματος υγείας (p<0,001) και εισαγωγής σε δημόσιο νοσοκομείο.Το 9,6% (n=184) των συμμετεχόντων επισκέφτηκε το Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) για πρόβλημα υγείας που δεν ήταν δυνητικά απειλητικό για τη ζωή με σημαντικότερες αιτίες το γεγονός ότι δεν ήξεραν που αλλού να πάνε (55,4%) και την αδυναμία κάλυψης του οικονομικού κόστους σε άλλες υπηρεσίες υγείας (17,9%). Αναφορικά με τις δαπάνες υγείας των ελληνικών νοικοκυριών, η πλειοψηφία (66,8%) κατέβαλε συνολικά 0-150€ από τον οικογενειακό προϋπολογισμό για πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας, το 88,3% κατέβαλε συνολικά 0-150€ για οδοντιατρικές υπηρεσίες ενώ για νοσοκομειακές υπηρεσίες υγείας οι περισσότεροι (76,9%) κατέβαλαν συνολικά 0-200€ από την τσέπη. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πολυμεταβλητής λογιστικής παλινδρόμησης, προέκυψε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ φύλου (p=0,001), χρόνιου προβλήματος υγείας (p<0,001), ασφάλισης υγείας (p=0,007) και ποσού για πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας. Όσον αφορά στις άτυπες πληρωμές, προέκυψε ότι, το 36,7% κατέβαλε «φακελάκι» σε γιατρό δημόσιου νοσοκομείου και το μέσο ποσό για την πρώτη εισαγωγή ήταν €457,8. Επιπλέον, το 16% έδωσε φιλοδώρημα ή δώρο (όχι «φακελάκι») σε νοσηλευτές/μαίες στην πρώτη εισαγωγή και το μέσο ποσό ήταν €35,2, ενώ για τραυματιοφορείς το ποσοστό και το μέσο ποσό ήταν 9,1% και €23,3 αντιστοίχως. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πολυμεταβλητής λογιστικής παλινδρόμησης, προέκυψε ότι οι διαμένοντες σε αστικές περιοχές έχουν περισσότερες πιθανότητες καταβολής άτυπης πληρωμής σε γιατρό δημόσιου νοσοκομείου σε σχέση με τους διαμένοντες σε αγροτικές περιοχές.Σχετικά με την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, το 19,1% δήλωσε ότι αντιμετώπισε κάποιο πρόβλημα. Τα συχνότερα προβλήματα αφορούσαν στα Τακτικά Εξωτερικά Ιατρεία δημόσιου νοσοκομείου (43,4%), στα ΤΕΠ δημόσιου νοσοκομείου (17,2%) και στους ιδιώτες γιατρούς ασφαλιστικού οργανισμού (16,9%). Οι σημαντικότερες δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι ερωτώμενοι ήταν ο μεγάλος χρόνος αναμονής (54,9%), η έλλειψη προσωπικού (23,5%), η αδιαφορία και ο ρατσισμός του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού (22,4%). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πολυμεταβλητής λογιστικής παλινδρόμησης προέκυψε ότι, οι γυναίκες σε σχέση με τους άντρες, οι ασθενείς με χρόνιο πρόβλημα υγείας σε σχέση με αυτούς που δεν έχουν κάποιο χρόνιο πρόβλημα υγείας και όσοι ανήκουν στη χαμηλότερη κοινωνικοοικονομική τάξη, σχετίζονται με αυξημένες πιθανότητες αντιμετώπισης προβλήματος στην πρόσβαση και χρήση των υπηρεσιών υγείας.Σχεδόν οι μισοί συμμετέχοντες (47,7%) δήλωσαν ανικανοποίητες ανάγκες υγείας με σημαντικότερες αιτίες την αυτοεκτίμηση ότι δεν πρόκειται για σοβαρό ζήτημα υγείας και συνεπώς δεν είναι απαραίτητη η επίσκεψη σε κάποια υπηρεσία υγείας (31,4%), την αναμονή για βελτίωση της κατάστασης υγείας (17,7%) και το κόστος (17,4%). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πολυμεταβλητής λογιστικής παλινδρόμησης προέκυψε ότι, οι γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες, οι ασθενείς με χρόνιο πρόβλημα υγείας σε σχέση με αυτούς που δεν έχουν κάποιο χρόνιο πρόβλημα υγείας, οι διαμένοντες εκτός μεγάλων αστικών κέντρων σε σχέση με τους διαμένοντες στα μεγάλα αστικά κέντρα είχαν περισσότερες πιθανότητες για ανικανοποίητες ανάγκες υγείας.Τέλος, το 7,3% δεν αγόρασε κάποιο φάρμακο λόγω κόστους μολονότι υπήρξε ανάγκη, ενώ το 27,7% διέκοψε οριστικά τη λήψη φαρμάκου λόγω κόστους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πολυμεταβλητής λογιστικής παλινδρόμησης προέκυψε ότι, όσοι δεν έχουν δημόσια ασφάλιση υγείας σε σχέση με αυτούς που έχουν, οι ασθενείς με χρόνιο πρόβλημα υγείας σε σχέση με αυτούς που δεν έχουν κάποιο χρόνιο πρόβλημα υγείας και όσοι ανήκουν στη χαμηλότερη κοινωνικοοικονομική τάξη, σχετίζονται με αυξημένες πιθανότητες μη λήψης κάποιου φαρμάκου λόγω αδυναμίας αγοράς.Συμπεράσματα: Η οικονομική κρίση έχει υπονομεύσει και την πρόσβαση των πολιτών στις υπηρεσίες υγείας κυρίως των ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων, διευρύνοντας με αυτό τον τρόπο τις ανισότητες μεταξύ διαφορετικών κοινωνικοοικονομικών ομάδων. Παράμετροι ανισοτήτων αποτέλεσαν χαρακτηριστικά όπως το φύλο, η ηλικία, ο τόπος διαμονής, η ύπαρξη χρόνιας ασθένειας, το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και η ασφάλιση υγείας. Αναδυκνύεται λοιπόν, επιτακτική η ανάγκη υιοθέτησης εθνικών πολιτικών υγείας, μέσα από τις οποίες θα προστατεύονται οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες που πλήττονται περισσότερο και θα αποσκοπούν στην αναβάθμιση των υπηρεσιών υγείας.