Η εργογραφία του Ανδρέα Χ. Μακρή (1930-2005): η ένταξη στοιχείων της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής στις συνθέσεις του

Abstract

Andreas X. Makris, a Greek-American violinist and composer was born in Thessaloniki on March 7, 1930, and he died in Washington D.C., USA, on February 3, 2005. In 1950 he graduated from the National Conservatory of Thessaloniki, obtaining his Violin Degree with "Excellence", attending the class of the violin teacher Vasilios Theophanous (1895-1984) and in 1956 he graduated from the "Mannes College of Music" in New York, attending the class of the violin teacher Roman Totenberg, achieving “Artist honors’’. In 1957, through the Damrosch grand prize, he moved to France in order to study composition alongside Nadia Boulanger (1887-1979), at the famous Fontainebleau School in Paris. In 1961, following the invitation of the conductor Howard Mitchell, he was appointed as one of the first violins in the National Symphony Orchestra, where he would remain until his retirement in 1990. The period of Postmodernism (1967 – 2000) in which his compositions belong, is characterized by a panspermia of trends and idioms, which are evident all through the composer’s works. A. Makris uses the twelve-tone technique of the Second Viennese School in many of his works, as well as Serialism, in relation to the parameter of the pitch, without following the European tradition of O. Messian, M. Babbitt and P. Boulez, who applied the technique in various dimensions (‘’Integral Serialism’’). Andreas Makris composes distinct themes in terms of their form, following the standards of a "neoclassical tonal twelve-tone technique " with folkloric connotations, approaching the analogous idiom of the works of the last years (1945-1949) of Nikos Skalkotas. The most important parameter in his work is that of rhythm, or as quoting the composer himself, "intricate rhythms".The catalog of the composer's works covers a period of forty (40) years approximately, with three (3) creative periods: the first period from 1965 to 1977, the second, from 1977 to 1990 and the third period from 1991 to 2005. The chronological-thematic catalog compiled, contains seventy-four (74) works. In addition, a systematic-catalog is listed by quantity and type of instruments, as well as a section with more detailed information for each work separately (pedagogical dimension, idioms, structure, etc.).Greek traditional elements occupy an important place in his overall work. The composer does not adopt the practice of sterile imitation, but on the contrary, the Greek traditional element is for him, the inspiration, the raw material for creation or even for re-creation. The original Greek folk or even secular melodies that he introduced into approximately one third of his work, are limited. The traditional elements and themes, patterns, or phrasal structures, are mostly of his own construction with a folk style. Some well-known traditional themes have been modified, either in their pitch material, or in their rhythm through rhythmic displacements, or through the use of different meters or even through the combination of meters in place of the original meters of the sources. The use of mixed meters makes them difficult to identify, resulting in them being aurally indiscriminable. However, these small cells, or even less obvious musical cells, are sufficient, with their vitality, to maintain the integrity of the Greek sound and dimension in the "organism" they constitute, that is, in the produced musical work.Several of the traditional themes that A. Makris presents in the last part of the works are presented from the beginning. Therefore, traditional elements and themes are not placed in a presentive manner, but on the contrary, their preparation precedes, that is, their pitch-sets material and modality are previously indicated. Regarding the adoption of a homophonic texture, a consistent treatment of a harmonic vocabulary was observed, which in most cases derives from the pitch-sets material of the Modes.In the dialectic of traditional themes with idioms and techniques in the work of A. Makris, the neotonic works of I. Stravinsky and the "axis system" (counter - poles) of B. Bartok are reflected. Stretto technique allows the composer to contrast tonalities or modalities through bitonality or polytonality (bitonality, polytonality, bimodality, etc.). The use of twelve-tone series (the tradition of the 2nd School of Vienna) - from different pitches and with all the techniques of counterpoint - with a "cryptotonic or cryptomodal" orientation, but also with "other techniques", in "confrontation" with the traditional themes, creates "polyidiomatic" complexes, with many levels of meaning.

Ο Ανδρέας X. Μακρής, Ελληνοαμερικανός βιολονίστας και συνθέτης, γεννήθηκε στις 7 Μαρτίου του 1930 στη Θεσσαλονίκη και πέθανε στις 3 Φεβρουαρίου του 2005 στην Washington D.C. των Η.Π.Α. Το 1950 πήρε το πτυχίο του στο βιολί με «Άριστα», από το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, στην τάξη του Βασίλειου Θεοφάνους (1895-1984) και το 1956 αποφοίτησε από το ‘’Mannes College of Music’’ της Νέας Υόρκης, στην τάξη βιολιού του Roman Totenberg, με τιμητική διάκριση. Το 1957 μεταβαίνει στη Γαλλία, μέσω του βραβείου Damrosch grand, για να σπουδάσει σύνθεση δίπλα στην Nadia Boulanger (1887-1979), στο περίφημο Fontainebleau School του Παρισιού. Το 1961, κατόπιν πρόσκλησης του μαέστρου Howard Mitchell, εντάσσεται στα πρώτα βιολιά της National Symphony Orchestra, όπου και θα παραμείνει μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1990.Η περίοδος του Μεταμοντερνισμού (1967 – 2000) στην οποία ανήκει το έργο του, χαρακτηρίζεται από μία πανσπερμία τάσεων και ιδιωμάτων, τα οποία είναι εμφανή σε όλο το έργο του συνθέτη. Ο Α. Μακρής χρησιμοποιεί σε πολλά έργα του τον Δωδεκαφθογγισμό της 2ης Σχολής της Βιέννης, και το Σειραϊσμό, σε σχέση με την παράμετρο του ύψους, χωρίς ωστόσο να ακολουθεί την ευρωπαϊκή παράδοση των O. Messian, M. Babbitt και P. Boulez, οι οποίοι εφάρμοσαν τον Καθολικό Σειραϊσμό. Ο Μακρής συνθέτει σαφή, ως προς τη μορφή τους θέματα, ακολουθώντας τα πρότυπα ενός «νεοκλασικού τονικού δωδεκαφθογγισμού» με φολκλορικές συνδηλώσεις, πλησιάζοντας το ανάλογο ιδίωμα των έργων των τελευταίων ετών (1945-1949) του Νίκου Σκαλκώτα. Η σημαντικότερη, δε, παράμετρος στο έργο του είναι αυτή του ρυθμού ή όπως αναφέρει ο ίδιος ο συνθέτης, οι «περίπλοκοι ρυθμοί»Ο κατάλογος της εργογραφίας του συνθέτη, καλύπτει χρονικά ένα διάστημα σαράντα (40), περίπου, ετών, με τρεις (3) δημιουργικές περιόδους: την πρώτη περίοδο από το 1965-1977, τη δεύτερη, από το 1977-1990 και την τρίτη περίοδο από το 1991-2005. Ο χρονολογικός-θεματικός κατάλογος που συντάχθηκε περιέχει εβδομήντα τέσσερα (74) έργα. Επιπλέον, παρατίθεται και ένας συστηματικός κατάλογος κατά ποσότητα και είδος οργάνων, όπως επίσης και μία ενότητα με πιο αναλυτικά στοιχεία για κάθε έργο χωριστά (παιδαγωγική διάσταση, ιδιώματα, δομή κλπ.).Τα ελληνικά παραδοσιακά στοιχεία κατέχουν σημαντική θέση στη συνολική του εργογραφία. Ο συνθέτης δεν υιοθετεί την πρακτική της στείρας απομίμησης, αλλά αντιθέτως, το ελληνικό παραδοσιακό στοιχείο αποτελεί γι’ αυτόν, την έμπνευση, την πρώτη ύλη για δημιουργία ή και για αναδημιουργία. Οι αυτούσιες ελληνικές δημοτικές ή και λαϊκές μελωδίες που εισήγαγε στο ένα τρίτο, περίπου, του έργου του, είναι περιορισμένες. Τα ψήγματα και τα θέματα της παράδοσης, μοτίβα ή φραστικές δομές είναι κυρίως δημοτικοφανή. Κάποια γνωστά παραδοσιακά θέματα έχουν τροποποιηθεί, είτε ως προς το φθογγικό τους υλικό, είτε ως προς το ρυθμό τους, μέσω ρυθμικών μετατοπίσεων ή ακόμη και μέσω της χρήσης διαφορετικών μέτρων ή και μέσω του συνδυασμού μέτρων στη θέση των αυθεντικών μέτρων των πηγών. Η χρήση των εναλλασσόμενων μέτρων δυσχεραίνει τον εντοπισμό τους, καθιστώντας τα δυσδιάκριτα. Ακόμη, όμως, κι αυτά τα μικρά ή και τα λιγότερο εμφανή μουσικά κύτταρα αρκούν με τη ζωντάνια τους να διατηρήσουν στο ακέραιο την ελληνική χροιά και διάσταση στον «οργανισμό» που συνιστούν, δηλαδή στο παραγόμενο μουσικό έργο.Αρκετά από τα παραδοσιακά θέματα που εκθέτει ο Α. Μακρής στο τελευταίο μέρος των έργων, προοικονομούνται από την αρχή. Συνεπώς, τα παραδοσιακά στοιχεία και θέματα δεν τοποθετούνται παραθετικά, αλλά αντιθέτως, προηγείται η προετοιμασία τους, δηλαδή προσημαίνεται το φθογγικό τους υλικό και η τροπικότητά τους. Ως προς την υιοθέτηση της ομοφωνικής υφής παρατηρήθηκε μία σταθερή πραγμάτευση ενός αρμονικού λεξιλογίου, που στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων προέρχεται από το φθογγικό υλικό των Τρόπων.Στη διαλεκτική των παραδοσιακών θεμάτων με ιδιώματα και τεχνικές στο έργο του Α. Μακρή, αντανακλώνται τα νεοτονικά έργα του I. Stravinsky και το «αξονικό σύστημα» (counter – poles) του B. Bartok. Η τεχνική του stretto δίνει το έρεισμα στον συνθέτη να αντιπαραβάλλει τονικότητες ή τροπικότητες μέσω της διτονικότητας ή της πολυτονικότητας (διτονικότητα, πολυτονικότητα, πολυτροπικότητα κλπ.). Η χρήση δε, δωδεκαφθογγικών σειρών (η παράδοση της 2ης Σχολής της Βιέννης) - από διαφορετικά ύψη και με όλες τις αντιστικτικές τεχνικές - με «κρυπτοτονικό ή κρυπτοτροπικό» προσανατολισμό, αλλά και με «άλλες τεχνικές», σε «αντιπαράθεση» με τα παραδοσιακά θέματα, δημιουργεί «πολυιδιωματικά» συμπλέγματα, με πολλά επίπεδα νοήματος.