Συσχέτιση των συνηθειών τρόπου ζωής με τη βαρύτητα της αποφρακτικής άπνοιας ύπνου

Abstract

Introduction and aim: Obstructive sleep apnea (OSA) is one of the most common sleep-related respiratory disorders and has been recognized as a major cause of morbidity and mortality, due to its close association with cardiometabolic diseases. OSA has been recognized as a severe public health problem, therefore its prevention and prompt treatment are imperative. Lifestyle habits, such as dietary habits, have been shown to be involved in obesity, as well as in other diseases of cardiometabolic nature, that are associated with inflammation, insulin resistance, and oxidative stress. However, few studies have investigated the relationship between OSA and lifestyle habits. Hence, the purpose of this epidemiological study was to investigate the role of specific lifestyle habits in OSA severity and symptoms and several mechanisms involved in OSA pathogenesis. More specifically, the study aimed to investigate in a sample of patients with OSA the possible relationship between lifestyle habits (dietary habits, physical activity levels), OSA severity and related symptoms (insomnia, sleepiness), as well. Αn additional aim of the study was to investigate the possible effect of lifestyle habits on various pathophysiological mechanisms that appear to be involved in its pathogenesis, such as insulin resistance, inflammation and oxidative stress.Material and methods: This is a cross-sectional study, included 269 otherwise healthy adult patients newly diagnosed with OSA. OSA diagnosis was performed through overnight attended in-hospital polysomnography at the Center of Sleep Disorders of "Evangelismos" General Hospital. Apnea-hypopnea index (AHI) was used to determine OSA presence and severity and patients with AHI ≥30 events/h were considered to have severe OSA. At enrollment, a detailed medical history was recorded and the polysomnographic parameters were evaluated. At the same time, questionnaires were completed, requesting information on demographic characteristics, OSA symptoms (presence of insomnia and sleepiness) and lifestyle habits, while anthropometric measurements were, also, performed. In addition, blood and urine samples were collected, in which biochemical markers and markers of inflammation and oxidative stress, respectively, were determined, using, standard procedures. Associations between lifestyle habits and OSA severity and symptoms, as well as between lifestyle habits and biochemical markers and markers of inflammation and oxidative stress were tested in multivariable models, after controlling for various potential confounders.Results: Higher intakes of red meat (total and unprocessed) were associated with higher values of apnea/hypopnea indices, after controlling for age, sex, waist circumference, socioeconomic parameters, smoking, physical activity, the adequacy of night-time sleep, and the intake of foods/food components in the Mediterranean diet other than red meat (P-trend for increasing quartiles of intake ≤0.03). Compared with patients in the lowest quartile of red meat intake (≤0.98 servings/d), patients in the highest quartile (≥1.92 servings/d/) had almost 3-times higher likelihood of having severe OSA [odds ratio (OR): 2.95, 95% confidence intervals (CI): 1.07-8.14). In addition, higher intake of refined cereal grains was positively associated with apnea‐hypopnea index, after adjusting for the aforementioned confounders and additionally for insulin resistance and circulating c-reactive protein levels (CRP) (P-trend = 0.022). Multiple logistic regression analysis also showed that energy‐adjusted refined grain intake was associated with increased likelihood of severe OSA (OR= 1.56, 95% CI = 1.06–2.30). A similar positive association between apnea-hypopnea indices and the consumption of total soft drinks was also observed (P-trend<0.02). At the level of dietary patterns, adherence to the Mediterranean diet (as assessed by the MedDietScore) was associated with a reduced likelihood of having higher AHI values (>46 episodes/h) [0.43 (0.20-0.91)]. In contrast, adherence to a "Western-type" dietary pattern (characterized by high consumption of full-fat dairy products and low consumption of low-fat dairy products, high consumption of refined grains and low consumption of non-refined grains, high consumption of potatoes, red meat, sweets, salty snacks and soft drinks) was positively associated with AHI (P<0.05) and with higher likelihood of severe OSA, as well [3.45 (1.21-9.94), P-trend=0.024]. After further adjustment for insulin resistance and CRP, this association did not remain significant, indicating the above association is probably mediated by insulin resistance and inflammation. According to mediation analysis, a mediating effect of insulin resistance was observed (P=0.039), however no similar effect was observed for inflammation (P=0.188). Multivariate analyses also revealed that adherence to a “healthy” lifestyle pattern characterized by the absence of smoking, physical activity for ≥30 min/d and healthy dietary habits (high consumption of low-fat dairy, non-refined grains, fruits, vegetables, olive oil and nuts and low consumption of red meat and refined grains) is negatively associated with AHI (standardized beta coefficient: -1.37, P=0.023). Regarding OSA associated symptoms, the results showed that adherence to the Mediterranean diet (MedDietScale index) and engagement in physical activity for ≥30 minutes/day are associated with a lower likelihood of insomnia in patients with OSA [0.47 (0.23- 0.95) and 0.55 (0.32–0.95), respectively]. In addition, adherence to a "Mediterranean-type" dietary pattern (characterized by high consumption of non-refined grains, fruits, vegetables, legumes, poultry, and olive oil) was associated with a lower likelihood of excessive daytime sleepiness [0.37 (0.18-0, 77)], whereas adherence to a "Western-type" dietary pattern was associated with an increased likelihood of excessive daytime sleepiness [2.84 (1.29-6.25)]. The analyses, also, showed that the adoption of the Mediterranean lifestyle (adherence to which was assessed by aMEDLIFE, an a-priori index) is negatively associated with the presence of insomnia (standardized beta coefficient: -1.42, P=0.020), while it was, also, found that patients with higher adherence to a "healthy” lifestyle pattern (absence of smoking, physical activity ≥30 minutes/d, healthy dietary habits) were less likely to have insomnia, compared to patients with the lowest adherence to this lifestyle pattern [0.50 (0.25-0.98)]. Finally, multivariate analyses showed that adherence to the Mediterranean diet (MedDietScore) is negatively associated with circulating levels of the inflammatory marker tumor necrosis factor a (TNF-a, standardized beta coefficient: -1.70, P=0.002), and that adherence to a "healthy” lifestyle pattern is negatively associated with the insulin resistance index HOMA-IR (standardized beta coefficient: -1.37, P=0.038) and with urinary levels of oxidative stress markers (8-isoprostaglandin F2a, standardized beta coefficient: -1.67, P=0.021).Conclusions: Findings suggest that lifestyle habits (dietary habits and physical activity levels) seem to be involved in OSA severity, related symptoms (insomnia and poor sleep quality, daytime sleepiness), as well in mechanisms potentially involved in its pathogenesis, such as insulin resistance, inflammation, and oxidative stress. In specific, it is shown that unhealthy dietary habits (high consumption of red meat, refined grains and soft drinks, high adherence to a "Western-type" dietary pattern) are positively associated with OSA severity and with apnea/hypopnea indices. On the contrary, high adherence to the Mediterranean diet and to a healthy lifestyle pattern (healthy dietary habits, increased levels of physical activity and absence of smoking) seem to be beneficial for OSA severity and associated symptoms, respectively, and for other clinical parameters as well.Without a doubt, the role of lifestyle habits in OSA severity needs to be further explored, through well-designed research studies to draw safe conclusions and for developing lifestyle guidelines for the prevention and treatment of OSA.

Εισαγωγή και σκοπός: Η αποφρακτική άπνοια ύπνου (ΑΑΥ) ανήκει στις σχετιζόμενες με τον ύπνο διαταραχές της αναπνοής και έχει αναγνωριστεί ως μια σημαντική αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας, λόγω της στενής της σχέσης με τα καρδιομεταβολικά νοσήματα. Για τον λόγο αυτό, η νόσος αναγνωρίζεται πλέον ως ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για την πρόληψη και την έγκαιρη αντιμετώπισή της. Οι συνήθειες του τρόπου ζωής, όπως οι διαιτητικές συνήθειες, εμπλέκονται αποδεδειγμένα στην εμφάνιση παχυσαρκίας και σε άλλες ασθένειες καρδιομεταβολικής φύσης που σχετίζονται με τη φλεγμονή, την αντίσταση στην ινσουλίνη και το οξειδωτικό στρες. Ωστόσο, οι μελέτες που έχουν διερευνήσει τη σχέση ανάμεσα στην ΑΑΥ και τις συνήθειες του τρόπου ζωής είναι λιγοστές. Ως εκ τούτου, ο σκοπός της παρούσας επιδημιολογικής μελέτης ήταν να διερευνήσει τον ρόλο των συνηθειών του τρόπου ζωής στη βαρύτητα, στη συμπτωματολογία και σε παθογενετικούς μηχανισμούς της ΑΑΥ. Πιο συγκεκριμένα, η μελέτη είχε σκοπό να διερευνήσει σε ένα δείγμα Ελλήνων ασθενών με ΑΑΥ την πιθανή συσχέτιση των διατροφικών συνηθειών και άλλων παραμέτρων του τρόπου ζωής (όπως οι συνήθειες σωματικής δραστηριότητας) με τη βαρύτητα της ΑΑΥ, καθώς και με κλινικά συμπτώματα των ασθενών αυτών (αϋπνία, υπνηλία). Επιπλέον σκοπός της μελέτης ήταν να διερευνήσει την πιθανή επίδραση των συνηθειών του τρόπου ζωής σε παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς που φαίνεται να εμπλέκονται στην παθογένειά της, όπως η αντίσταση στην ινσουλίνη, η φλεγμονή και το οξειδωτικό στρες.Υλικό και μέθοδος: Πρόκειται για μία συγχρονική μελέτη, στην οποία εντάχθηκαν 269 νεοδιαγνωσμένοι ενήλικες ασθενείς με ΑΑΥ, χωρίς άλλα συνοδά νοσήματα. Η διάγνωση της νόσου πραγματοποιήθηκε μέσω πολυυπνογραφίας στο Κέντρο Μελέτης ύπνου του ΓΝΑ «Ευαγγελισμός» και για την αξιολόγηση της παρουσίας/βαρύτητάς της χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης απνοιών/υποπνοιών (ΔΑΥ), βάσει του οποίου άτομα με τιμές ΔΑΥ ≥30 επεισόδια/ώρα ύπνου χαρακτηρίζονται ως πάσχοντα από βαριά ΑΑΥ. Κατά την ένταξή τους στη μελέτη, έγινε λεπτομερής καταγραφή του ιατρικού ιστορικού και οι εθελοντές αξιολογήθηκαν ως προς διάφορες παραμέτρους της πολυυπνογραφίας. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν ανθρωπομετρικές μετρήσεις και συμπληρώθηκαν ερωτηματολόγια, από τα οποία συλλέχθηκαν στοιχεία για τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, τη συμπτωματολογία της ΑΑΥ (παρουσία αϋπνίας και υπνηλίας) και τις συνήθειες του τρόπου ζωής. Επιπλέον, έγινε συλλογή δειγμάτων αίματος και ούρων για τον προσδιορισμό με πρότυπες μεθόδους βιοχημικών δεικτών και δεικτών φλεγμονής και οξειδωτικού στρες. Η διερεύνηση συσχετίσεων των παραμέτρων του τρόπου ζωής με τη βαρύτητα και τη συμπτωματολογία της ΑΑΥ, καθώς και με τα επίπεδα βιοχημικών δεικτών / δεικτών φλεγμονής και οξειδωτικού στρες, πραγματοποιήθηκε μέσω πολυπαραγοντικών μοντέλων, κατόπιν στάθμισης για πιθανούς συγχυτικούς παράγοντες.Αποτελέσματα: Η κατανάλωση κόκκινου κρέατος (ολικού και μη επεξεργασμένου), εκφρασμένη σε μερίδες/ημέρα/1000 kcal, συσχετίστηκε με υψηλότερες τιμές των δεικτών άπνοιας/υπόπνοιας, μετά από έλεγχο για την ηλικία, το φύλο, την περιφέρεια μέσης, το κάπνισμα, τη σωματική δραστηριότητα, την επάρκεια του νυχτερινού ύπνου, τις κοινωνικο-οικονομικές παραμέτρους, καθώς και την κατανάλωση άλλων τροφίμων/ομάδων τροφίμων (Ρ-trend ≤0,03). Επιπλέον, σε σύγκριση με τους ασθενείς με τη χαμηλότερη κατανάλωση κόκκινου κρέατος (≤0,98 μερίδες/ημέρα), οι ασθενείς με την υψηλότερη κατανάλωση (≥1,92 μερίδες/ημέρα) είχαν σχεδόν τριπλάσια πιθανότητα να πάσχουν από βαριάς μορφής ΑΑΥ [Λόγος Συμπληρωματικών Πιθανοτήτων (95% διάστημα εμπιστοσύνης): 2,95 (1,07-8,14)]. Η κατανάλωση επεξεργασμένων δημητριακών, επίσης συσχετίστηκε θετικά με τον δείκτη ΔΑΥ μετά από στάθμιση για τους παραπάνω συγχυτικούς παράγοντες, και επιπρόσθετα για την αντίσταση στην ινσουλίνη (δείκτη HOMA-IR) και τις συγκεντρώσεις c-αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP) στην κυκλοφορία (P-trend=0,022). Επιπλέον, η ανάλυση πολλαπλής λογιστικής παλινδρόμησης φανέρωσε ότι η αυξημένη κατανάλωση επεξεργασμένων δημητριακών (≥2,52 μερίδες/ημέρα/1000 kcal) συσχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα παρουσίας σοβαρής ΑΑΥ [1,56 (1,06–2,30)]. Ανάλογη θετική συσχέτιση με δείκτες άπνοιας-υπόπνοιας παρατηρήθηκε και με την κατανάλωση ολικών αναψυκτικών (P-trend<0,02).Σε επίπεδο διατροφικών προτύπων, η προσκόλληση στη Μεσογειακή δίαιτα (όπως εκτιμήθηκε μέσω του δείκτη MedDietScore) συσχετίστηκε με μειωμένη πιθανότητα παρουσίας υψηλών τιμών ΔΑΥ (>46 επεισόδια/ώρα) [0,43 (0,20-0,91)]. Αντίθετα, η προσκόλληση σε ένα διατροφικό πρότυπο «Δυτικού τύπου» (που χαρακτηριζόταν από υψηλή κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων με πλήρη λιπαρά και χαμηλή κατανάλωση ημιάπαχων γαλακτοκομικών, υψηλή κατανάλωση επεξεργασμένων δημητριακών και χαμηλή κατανάλωση αδρά επεξεργασμένων δημητριακών, υψηλή κατανάλωση πατατών, κόκκινου κρέατος, γλυκών, αλμυρών σνακ και αναψυκτικών) συσχετίστηκε θετικά με τον ΔΑΥ (Ρ<0,05) καθώς και με υψηλότερη πιθανότητα παρουσίας σοβαρής ΑΑΥ [3,45 (1,21-9,94), P-trend=0,024]. Μετά από προσαρμογή για την αντίσταση στην ινσουλίνη και για την CRP, αυτή η συσχέτιση δεν παρέμεινε στατιστικά σημαντική, υποδεικνύοντας ότι η αντίσταση στην ινσουλίνη και η φλεγμονή δρουν, πιθανώς, ως διαμεσολαβητές στην παραπάνω σχέση. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης διαμεσολάβησης αναδείχθηκε η διαμεσολαβητική επίδραση της αντίστασης στην ινσουλίνη (P=0,039), ωστόσο δεν παρατηρήθηκαν ανάλογα αποτελέσματα για την φλεγμονή (P=0,188). Τα αποτελέσματα πολυπαραγοντικών αναλύσεων, επίσης φανέρωσαν ότι η προσκόλληση σε ένα «υγιεινό πρότυπο» του τρόπου ζωής, το οποίο χαρακτηριζόταν από την αποχή από το κάπνισμα, από σωματική δραστηριότητα για ≥30 λεπτά/ημέρα και από υγιεινές διατροφικές επιλογές (κατανάλωση γαλακτοκομικών με χαμηλά λιπαρά, αδρά επεξεργασμένων δημητριακών, φρούτων, λαχανικών, ελαιόλαδου και ξηρών καρπών, και μειωμένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένων δημητριακών), συσχετίζεται αρνητικά με τον δείκτη ΔΑΥ (τυποποιημένος συντελεστής β: -1,37, P=0,023). Αναφορικά με τη συμπτωματολογία της ΑΑΥ, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η προσκόλληση στη Μεσογειακή δίαιτα (δείκτης MedDietScale) και η ενασχόληση με σωματικές δραστηριότητες για ≥30 λεπτά/ημέρα σχετίζονται με μειωμένη πιθανότητα παρουσίας αϋπνίας στους ασθενείς με ΑΑΥ [0,47 (0,23-0,95) και 0,55 (0,32–0,95), αντίστοιχα]. Επιπλέον, η προσκόλληση σε ένα διατροφικό πρότυπο «Μεσογειακού τύπου» (που χαρακτηριζόταν από υψηλή κατανάλωση αδρά επεξεργασμένων δημητριακών, φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, πουλερικών και ελαιόλαδου) συσχετίστηκε με χαμηλότερη πιθανότητα παρουσίας ημερήσιας υπνηλίας [0,37 (0,18-0,77)], ενώ αντιθέτως, η προσκόλληση στο διατροφικό πρότυπο «Δυτικού τύπου» συσχετίστηκε με μεγαλύτερη πιθανότητα ημερήσιας υπνηλίας [2,84 (1,29-6,25)]. Οι αναλύσεις φανέρωσαν, επίσης, ότι η υιοθέτηση του Μεσογειακού τρόπου ζωής (η προσκόλληση στον οποίο αξιολογήθηκε a-priori μέσω του δείκτη αMEDLIFE) σχετίζεται αρνητικά με την παρουσία αυπνίας (τυποποιημένος συντελεστής β: -1,42, P=0,020), ενώ επιπλέον βρέθηκε ότι, ασθενείς με μεγαλύτερο βαθμό προσκόλλησης σε ένα «υγιεινό πρότυπο» του τρόπου ζωής (αποχή από το κάπνισμα, σωματική δραστηριότητα ≥30 λεπτά/ημέρα, υγιεινές διατροφικές επιλογές) είχαν μικρότερη πιθανότητα παρουσίας αϋπνίας συγκριτικά με τους ασθενείς με τη χαμηλότερη προσκόλληση σε αυτό το πρότυπο τρόπου ζωής [0,50 (0,25-0,98)]. Τέλος, τα αποτελέσματα των πολυπαραγοντικών αναλύσεων έδειξαν ότι η προσκόλληση στη Μεσογειaκή δίαιτα (δείκτης MedDietScore) συσχετίζεται αρνητικά με τα επίπεδα στην κυκλοφορία του φλεγμονώδους δείκτη παράγοντα νέκρωσης όγκων (TNF-a, τυποποιημένος συντελεστής β: -1,70, P=0,002), καθώς και ότι η προσκόλληση σε ένα «υγιεινό πρότυπο» του τρόπου ζωής συσχετίζεται αρνητικά με τον δείκτη ινσουλινοαντίστασης HOMA-IR (τυποποιημένος συντελεστής β: -1,37, P=0,038) και με τα επίπεδα 8-ισοπροσταγλανδίνης F2a στα ούρα (τυποποιημένος συντελεστής β: -1,67, P=0,021), που αποτελεί δείκτη οξειδωτικού στρες.Συμπεράσματα: Σύμφωνα με τα ευρήματα της παρούσας διατριβής, οι συνήθειες του τρόπου ζωής (διαιτητικές συνήθειες και επίπεδο σωματικής δραστηριότητας) φαίνεται να εμπλέκονται στην βαρύτητα της ΑΑΥ, στη συμπτωματολογία της νόσου (αϋπνία και κακή ποιότητα του ύπνου, αίσθημα ημερήσιας υπνηλίας), καθώς και σε μηχανισμούς που συμμετέχουν δυνητικά στην παθογένειά της, όπως η αντίσταση στην ινσουλίνη, η φλεγμονή και το οξειδωτικό στρες. Πιο συγκεκριμένα, αναδεικνύεται ότι οι μη ισορροπημένες διαιτητικές συνήθειες (υψηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος, επεξεργασμένων δημητριακών και αναψυκτικών, υψηλή συμμόρφωση σε ένα διατροφικό πρότυπο «Δυτικού τύπου) επιδρούν επιβαρυντικά στη βαρύτητα της ΑΑΥ και σε δείκτες άπνοιας/υπόπνοιας. Αντιθέτως, η υψηλή προσκόλληση στη Μεσογειακή δίαιτα και οι ισορροπημένες συνήθειες του τρόπου ζωής (υγιεινές διαιτητικές επιλογές, αυξημένα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας και αποχή από το κάπνισμα) φαίνεται να είναι ευεργετικές για τη βαρύτητα και τη σχετική συμπτωματολογία της ΑΑΥ, αλλά και για κλινικές παραμέτρους των ασθενών. Χωρίς αμφιβολία, ο ρόλος των συνηθειών του τρόπου ζωής στη βαρύτητα της ΑΑΥ χρειάζεται να διερευνηθεί περαιτέρω, μέσω μελετών προοπτικού σχεδιασμού, αλλά και μελετών παρέμβασης, για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων, τα οποία θα αποτελέσουν τη βάση για τη δημιουργία συστάσεων που αφορούν στον τρόπο ζωής, με στόχο την πρόληψη και την αντιμετώπιση της ΑΑΥ.