Συγκρότηση, εξέλιξη και λειτουργικός μετασχηματισμός της βιβλιοθήκης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών: συμβολή στην ιστορία των ελληνικών ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών

Abstract

The purpose of our research concerning a unique phenomenon in the history of librarianship: the evolution of a university library which, during the one hundred and eighty years of its existence, was united with the National Library of Greece and despite the efforts made, it did’t manage to acquire its own Central Library.By examining and analyzing this phenomenon, we deal with the theoretical background of library science and illuminate unknown aspects of university historiography and the management of our country's cultural heritage.The objectives of this work are to explore, record and analyze all the factors related to the libraries of the University of Athens: political, institutional and administrative decisions, the distribution of university buildings, the financial resources and budgets of the libraries, staff and employees, social factors (such as meeting the users’ needs) and other relevant historical and ideological factors.Firstly, we present the creation of the core of the Library of the "Othoneion" University of Athens during the academic year 1837-1838. Follows the co-housing of the University Library with the “Public Library” (1842-1866). During the period 1863-1867 was created "The Particular University Library".Then we observe the decision of the State and the corresponding reactions of the Rector's Authorities for the absorption of the University Library by the “National Library”, which continued to be housed in the main building of the University until 1903.After the installation of the “National Library” in the Vallianion building, we analyze the relationship between the University and the “National Library of Greece” during the years 1903-1955. We examine the legislation, but also the everyday life reality experienced by the university community, with the placement of the main student reading room into the Vallianion building, as well as the ways of ordering books and enriching the collection of the University Library.At the same time, we report in detail the data we gathered for all the libraries that were set up in the University Branches (tuition centers, laboratories, clinics), but also for the Spudastiria which were created (Law 2905 / 23-7-1922) as substitutes for the Central University Library. We, also, analyze the creation of the student reading rooms into the “University Club”.Then we present all the unsuccessful proposals and attempts to establish a Central University Library during the period 1903-1955, which were made either by the rector's authorities or by the State.During the period 1955-1984, there was a post-war intense effort to rebuild and reconstruct the University's facilities, which also influence decisively the facilities of the University libraries, as they were scattered throughout all the University Branches. At the period 1984-1997 spudastiria and libraries hired specialized librarians who had just graduated from the newly established School of Librarianship of KATEE-TEI Athens and they applied all the librarianship’s rules and standards in the management and operation of these spudastiria and libraries. They also introduced the use of new technologies in the library functions.Since 1997, the 44 libraries of the University has changed as they participated in programs subsidized by the European Union: a) EPEAEK I. 1997-2000, b) EPEAEK II. 2001-2006 and c) NSRF 2007-2013. The funding of these programs helped to modernize their services and after overcoming all the practical problems, they reach the level of the large European university libraries.European funding led, on the one hand, to the consolidation of scattered collections, initially into a single electronic catalog and, on the other hand, to the creation of digital collections. We present then, the institutional, administrative and building integration of the individual libraries into Central Faculty Libraries as well as the creation of the position of the Library Director at the head of the Library and the Information Center of EKPA.In the year 2018, according to data from QAUAL and the research we conducted, there were formed eight (8) Branches (= faculty libraries) and another three (3) Units (= department libraries) with the prospect of merging them into a single Branch. The 11 libraries were housed in buildings with a total area of 24.108 square meters, they employed 92 employees, 71 of whom were graduate librarians, while the size of the collection reached 1.005.436 volumes.

Σκοπός της έρευνάς μας αποτελεί η διερεύνηση ενός μοναδικού φαινομένου στα βιβλιοθηκονομικά χρονικά: της διαχρονικής εξέλιξης μιας πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης που, στην πορεία των εκατό ογδόντα ετών της ύπαρξής της, ενώθηκε με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και παρά τις προσπάθειες που έγιναν δεν κατόρθωσε να αποκτήσει δική της Κεντρική Βιβλιοθήκη. Εξετάζοντας και αναλύοντας αυτό το φαινόμενο, ενισχύουμε το θεωρητικό υπόβαθρο της βιβλιοθηκονομικής επιστήμης και φωτίζουμε άγνωστες πλευρές της πανεπιστημιακής ιστοριογραφίας και της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας.Στόχοι της εργασίας είναι η εξερεύνηση, η καταγραφή και η ανάλυση όλων των παραγόντων που σχετίζονται με τις βιβλιοθήκες του Πανεπιστημίου Αθηνών και συγκεκριμένα: των πολιτικών και θεσμικών και διοικητικών αποφάσεων, της χωροταξικής διασποράς των πανεπιστημιακών κτιρίων, των οικονομικών πόρων και προϋπολογισμών των βιβλιοθηκών, του προσωπικού και των εργαζομένων, των κοινωνικών παραγόντων (όπως η εξυπηρέτηση των αναγκών των χρηστών) και άλλων σχετικών ιστορικών και ιδεολογικών παραγόντων.Αρχικά παρουσιάζεται η δημιουργία του πυρήνα της Βιβλιοθήκης του «Οθωνείου» Πανεπιστημίου Αθηνών κατά το ακαδημαϊκό έτος 1837-1838. Ακολουθεί η συστέγαση της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου με τη Δημόσια Βιβλιοθήκη κατά την περίοδο 1842-1866. Ενώ κατά την περίοδο 1863-1867 δημιουργήθηκε η «Ιδιαιτέρα του Πανεπιστημίου Βιβλιοθήκη».Στη συνέχεια παρακολουθούμε την απόφαση της Πολιτείας και τις αντίστοιχες αντιδράσεις των Πρυτανικών Αρχών για την απορρόφηση της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου από την Εθνική Βιβλιοθήκη, η οποία εξακολούθησε να στεγάζεται σε χώρους του κεντρικού κτιρίου του Πανεπιστημίου έως το 1903. Μετά την εγκατάσταση της Εθνική Βιβλιοθήκη στο Βαλλιάνειο κτίριο, αναλύουμε τη σχέση του Πανεπιστημίου με την ΕΒΕ κατά τα έτη 1903-1955. Εξετάζουμε αναλυτικά τα νομικά κείμενα της εποχής, αλλά και η πραγματικότητα που βίωνε η πανεπιστημιακή κοινότητα με την ύπαρξη του φοιτητικού αναγνωστηρίου μέσα στον χώρο του Βαλλιάνειου κτιρίου, καθώς και τους τρόπους παραγγελίας βιβλίων και εμπλουτισμού της συλλογής της Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης.Παράλληλα αναφέρουμε αναλυτικά τα στοιχεία που μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε για όλες τις βιβλιοθήκες που συγκροτήθηκαν στα πανεπιστημιακά Παραρτήματα (φροντιστήρια, εργαστήρια, κλινικές), αλλά και για τα Σπουδαστήρια τα οποία δημιουργήθηκαν (Ν. 2905/23-7-1922) ως υποκατάστατα της Κεντρικής Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης. Επίσης, γίνεται αναφορά στη δημιουργία των φοιτητικών αναγνωστηρίων της Πανεπιστημιακής Λέσχης.Στη συνέχεια παρουσιάζουμε όλες οι ατελέσφορες προτάσεις και απόπειρες ίδρυσης Κεντρικής Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου κατά το διάστημα 1903-1955, οι οποίες έγιναν είτε από τις πρυτανικές αρχές είτε από την Πολιτεία.Κατά τη διάρκεια της περιόδου 1955-1984, παρατηρείται μια έντονη προσπάθεια μεταπολεμικής ανοικοδόμησης και ανασυγκρότησης των εγκαταστάσεων του Πανεπιστημίου, που επηρέασε καθοριστικά και τις εγκαταστάσεις των βιβλιοθηκών του, καθώς αυτές ήταν διασκορπισμένες σε όλα τα Παραρτήματά του.Η περίοδος 1984-1997 χαρακτηρίζεται από την στελέχωση των σπουδαστηρίων και βιβλιοθηκών από εξειδικευμένους βιβλιοθηκονόμους (που μόλις είχαν αποφοιτήσει από τη νεοσύστατη τότε Σχολή Βιβλιοθηκονομίας του ΚΑΤΕΕ-ΤΕΙ Αθηνών), οι οποίοι εφάρμοσαν όλες τις αρχές της βιβλιοθηκονομίας και όλους τους σύγχρονους κανόνες και πρότυπα στη διοίκηση και λειτουργία των βιβλιοθηκών. Επίσης, εισήγαγαν σταδιακά τη χρήση των νέων τεχνολογιών στην επεξεργασία και οργάνωση των τεκμηρίων. Από το 1997 άλλαξε η πραγματικότητα των 44 βιβλιοθηκών του Πανεπιστημίου καθώς αυτές συμμετείχαν σε μεγάλα προγράμματα επιδοτούμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση: α) ΕΠΕΑΕΚ Ι. 1997-2000, β) ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ. 2001-2006 και γ) ΕΣΠΑ 2007-2013. Αυτά, με τη χρηματοδότηση τους, βοήθησαν ώστε να εκσυγχρονιστούν οι υπηρεσίες τους και σε σύντομο χρονικό διάστημα, αφού ξεπεράστηκαν όλα τα πρακτικά προβλήματα, να φτάσουν στο επίπεδο των αντίστοιχων μεγάλων ευρωπαϊκών πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών. Η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση οδήγησε αφενός σε ενοποίηση των διάσπαρτων συλλογών αρχικά σε ενιαίο ηλεκτρονικό κατάλογο και αφετέρου σε σταδιακή δημιουργία ψηφιακών συλλογών. Παρουσιάζουμε τη θεσμική, διοικητική και κτιριακή ενοποίηση των επιμέρους βιβλιοθηκών σε Κεντρικές Βιβλιοθήκες Σχολών όπως και τη θεσμοθέτηση της Διεύθυνσης Βιβλιοθήκης, και της Βιβλιοθήκης και του Κέντρου Πληροφόρησης του ΕΚΠΑ.Κατά το έτος 2018 σύμφωνα με στοιχεία της ΜΟΔΙΠΑΒ και της Έρευνας που πραγματοποιήσαμε, είχαν διαμορφωθεί οκτώ (8) Παραρτήματα (= βιβλιοθήκες σχολών) και άλλες τρείς (3) Μονάδες (= βιβλιοθήκες τμημάτων) με την προοπτική να ενωθούν και αυτές σε ένα ενιαίο Παράρτημα. Οι 11 βιβλιοθήκες στεγάζονταν συνολικά σε χώρους 24.108 τ.μ., απασχολούσαν 92 εργαζόμενους εκ των οποίων 71 ήταν πτυχιούχοι βιβλιοθηκονόμοι, ενώ το μέγεθος της συλλογής έφτανε τους 1.005.436 τόμους.