Ιχνηλατώντας την ομόφυλη πατρότητα: ανθρωπολογικές προσεγγίσεις της ανδρικής ομόφυλης συγγενειακότητας στην Ελλάδα

Abstract

This PhD thesis deals with homosexual fatherhood and homosexual kinship in Greece. The research process, which is a “multi-sited/multi-functional ethnography”, was based in discussions held mainly with homosexual men, and to a limited extend with homosexual women and heterosexuals in Athens and in Thessaloniki. In addition, there was a critical study on the speeches of the members of the Greek Parliament delivered during the voting for the inclusion of homosexuals in civil partnership, on the comments posted during the public consultation before the latter process and the one about the voting of fostering, and, finally, on the Press related to these matters. By drawing on the contemporary theories of kinship according to which kinship is a process subject to expediency in which the social subjects are involved, this thesis interpretatively approaches the ways in which homosexual kinship is perceived both by homosexual persons and the Greek society, and reflects on how these perceptions construct and preserve social prioritisations and are linked to the concept of “citizenship”. Gay men, from the very moment they embody and communicate their sexuality to their families of origin, negotiate their need for visibility and social acceptance, while they, simultaneously, understand their possibility of creating their own families as highly unlikely because of the common understanding of kinship and homosexuality as mutually exclusive terms. A series of new circumstances, though, like the inclusion of homosexual couples in civil partnership, start opening the discussion around homoparentality and giving visibility on homosexual family forms. However, the way in which gender and kinship are perceived in Greek society based on the heteronormative logic that governs the issues of family and gender in Greece through the Greek familial credo expressed by the slogan “Nation, Religion, Family”, contributes to the impossibility for homosexuals to attain parenthood, their “alteration” and for them to perceive themselves as “second-class citizens”. Gay men yet seek to become parents. By following the dominant in the heteronormative paradigm conceptualization of kinship in which biological bonds are considered superior to all others, and the belief that it is only parenthood that can lead to social recognition, my interlocutors, since they cannot have children in couple, place phenotypic resemblance, perceived as the visual proof of a biological relationship, as the central stake for the families they want to make. By forming families that will seem to be “naturally” conceived, just like the heterosexual ones, gay men aspire to prove that they do not differ from heterosexuals, and, thus, to gain social recognition and full access to “citizenship”. It is the experience of existing homoparental families, however, that indicates that homosexuals, even as parents, continue not to be treated equally by the Greek state, a situation that leads them to a constant dialectic relationship with the concept of “citizenship” in regard to family rights.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή μελετά την ομόφυλη πατρότητα και την ομόφυλη συγγενειακότητα στην Ελλάδα. Η ερευνητική διαδικασία, η οποία αποτελεί μία «πολύ-τοπική/πολύ-εστιακή εθνογραφία», στηρίχθηκε στη διενέργεια συνομιλιών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη κυρίως με ομοφυλόφιλους άνδρες και -σε περιορισμένο αριθμό- με ομοφυλόφιλες γυναίκες, ετεροφυλόφιλους άνδρες και ετεροφυλόφιλες γυναίκες. Παράλληλα, μελετήθηκαν οι λόγοι των ελλήνων Βουλευτών κατά τη διάρκεια της ψήφισης της προέκτασης του Συμφώνου Ελεύθερης Συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια και τα σχόλια που κατατέθηκαν στη Δημόσια Διαβούλευση που προηγήθηκε της παραπάνω διαδικασίας και της αντίστοιχης που αφορούσε την αναδοχή. Τέλος, μέρος της ερευνητικής διαδικασίας αφορούσε και τη μελέτη δημοσιευμάτων του Τύπου σχετικών με αυτές τις θεματικές. Αντλώντας από τις σύγχρονες ανθρωπολογικές προσεγγίσεις της συγγένειας, σύμφωνα με τις οποίες η συγγένεια αποτελεί μία διαδικασία η οποία υπόκειται σε στρατηγικές σκοπιμότητας στις οποίες εμπλέκονται τα κοινωνικά υποκείμενα, προσεγγίζονται ερμηνευτικά οι τρόποι με τους οποίους εννοιολογείται η ομόφυλη συγγενειακότητα από τα ίδια τα ομοφυλόφιλα κοινωνικά υποκείμενα αλλά και από την ελληνική κοινωνία, καθώς, και οι τρόποι με τους οποίους αυτές οι εννοιολογήσεις κατασκευάζουν και συντηρούν κοινωνικές ιεραρχήσεις και συνδέονται με την έννοια της «ιδιότητας του πολίτη». Οι ομοφυλόφιλοι άνδρες, από τη στιγμή που εν-σωματώνουν και ανακοινώνουν τη σεξουαλικότητά τους στις οικογένειες καταγωγής τους, διαπραγματεύονται την ανάγκη τους για ορατότητα και κοινωνική αποδοχή, ενώ, παράλληλα, θεωρούν εξαιρετικά απίθανο να δημιουργήσουν τις δικές τους οικογένειες καθώς οικογένεια και ομοφυλοφιλία θεωρούνται αμοιβαία αλληλοαποκλειόμενες έννοιες. Μία σειρά από νέες συνθήκες, όπως το Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης, αρχίζουν, όμως, να ανοίγουν τη συζήτηση γύρω από την ομογονεϊκότητα και να δίνουν ορατότητα στις ομόφυλες μορφές οικογενειακής οργάνωσης. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο φύλο και συγγένεια γίνονται αντιληπτά στην ελληνική κοινωνία, μέσα από τον ελληνικό οικογενειακό ιδεότυπο ο οποίος εκφράζεται από το τρίπτυχο «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια», συντελεί στην αδυναμία πρόσβασης των ομοφυλόφιλων ανδρών στη γονεϊκότητα, στην «ετεροποίησή» τους και στη συνειδητοποίηση πως αποτελούν «πολίτες β’ κατηγορίας». Οι ομοφυλόφιλοι άνδρες, όμως, επιθυμούν έντονα να γίνουν γονείς και, από τη στιγμή που δεν μπορούν ως ζευγάρια να αποκτήσουν βιολογικούς απογόνους, ακολουθώντας την κυρίαρχη στο ετεροκανονικό παράδειγμα εννοιολόγηση περί συγγένειας στην οποία οι βιολογικοί δεσμοί θεωρούνται ανώτεροι όλων των άλλων, όπως, επίσης, και την αντίληψη πως μόνο η γονεϊκότητα μπορεί να οδηγήσει σε μία κοινωνική καταξίωση, τοποθετούν τις φαινοτυπικές ομοιότητες που θεωρούνται η ορατή απόδειξη μίας βιολογικής σχέσης ως το κεντρικό διακύβευμα για τις οικογένειες που θέλουν να αποκτήσουν. Επιδίωξη τους είναι, δημιουργώντας οικογένειες οι οποίες θα μοιάζουν να έχουν αποκτηθεί «φυσικά», όπως εκείνες των ετεροφυλόφιλων, να μπορέσουν να αποδείξουν πως δεν διαφέρουν από τους ετεροφυλόφιλους και να αποκτήσουν κοινωνική αναγνώριση και πλήρη πρόσβαση στην «ιδιότητα του πολίτη». Μολαταύτα, οι εμπειρίες των ομογονεϊκών οικογενειών που ήδη υπάρχουν στην Ελλάδα υποδεικνύουν πως, ακόμη κι ως γονείς, οι ομοφυλόφιλοι συνεχίζουν να μην αντιμετωπίζονται ισότιμα από το ελληνικό κράτος και να βρίσκονται σε μία διαρκή διαλεκτική σχέση με την έννοια της «ιδιότητας του πολίτη» σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα οικογενειακής ζωής.