Αξιολόγηση της σχέσης πόνου, επιπέδων σιαλικής α-αμυλάσης και ποιότητας ζωής ασθενών με καρκίνο κεφαλής-τραχήλου, που υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία / χημειοακτινοθεραπεία

Abstract

Introduction: Improvements in head and neck cancer treatment have increased the survival rateof head and neck cancer patients but therapeutic interventions may induce further challenges.Head and neck cancer treatment can damage not only cancer cells but also healthy cells, tissuesand nerves. One of the most common and debilitating consequences of treatment in patientswith head and neck cancer is oral pain. Oral pain leads to increased use of feeding tubes andopioid consumption, hospitalization and treatment discontinuation. Painful oral mucositis is acomplication of radiotherapy. Chewing, swallowing and talking, exacerbate pain in patients withoral mucositis. Pain due to mucositis is considered one of the most devastating complicationsand may increase medical costs. Treatment related pain in patients with head and neck cancermay be nociceptive and / or neuropathic.Salivary α-amylase levels may change according to pain intensity changes. Amylase levels couldbe an objective indicator of pain. Also, during radiotherapy, the patients’ quality of life decreasesdue to pain and the general functional disability that pain causes. The possibility of the need fordifferentiation or discontinuation of treatment and for prolonged hospitalization, increases paineffects in the course of treatment and patients' life.Purpose: The purpose of this study was to study the relationship between pain and salivary αamylase levels as well as the quality of life of these patients, and, secondary to investigate thecharacteristics of pain (nociceptive and / or neuropathic pain) felt by patients with head and neckcancer during radiotherapy.Patients & Method: The study included outpatients with head and neck cancer who were goingto receive radiotherapy, with or without chemotherapy, and were referred to the Unit of CancerPatient’s Management of the Department of Oral Pathology and Hospital Dentistry of theNational and Kapodistrian University of Athens for preparation and supportive care of the oralcavity during antineoplastic therapy. Patients underwent a detailed clinical examination of theoral cavity, an X-ray examination was recommended and they were given detailed oral hygieneinstructions.In the first visit, prior to treatment, a thorough medical and dental history was taken and patients’gender, age, place of residence, level of education and marital status were recorded. Patientswere asked to fulfil the EORTC QLQ-C30 (European Organization for Research and Treatment ofCancer Quality of Life Questionnaire-Core 30) version 3.0 and the EORTC QLQ-H&N35 (EORTCQuality of Life Questionnaire Head and Neck Module) questionnaires. At each subsequent visit,a detailed clinical examination was performed, where pain, mucositis and xerostomia, painmedication consumption and presence of herpes and/or fungal infection were recorded. Salivasampling and quality of life questionnaires were administered at first before radiotherapyinitiation and then between the 5th week of radiotherapy and up to 2 weeks after the end ofradiotherapy, as severe pain occurs at about the 5th week of radiotherapy and decreases about2-4 weeks after the end of radiotherapy. The numeric rating scale (NRS) was used to assess pain.Mucositis was assessed using the five-point (0-IV) European Organization for Research andTreatment of Cancer / Radiation Therapy Oncology Group (EORTC / RTOG) scale. The NRS scale was also used for the evaluation of xerostomia as there was no validated assessment scale forxerostomia in Greek language. If patients reported NRS≥5 pain, the DN4 (Douleur Neuropathique4) questionnaire for neuropathic pain was also used, only once. Analysis of the samples andquantification of salivary α-amylase levels was performed using the 2-Chloro-NPG3-SubstratePhotometric method.Results: The study sample consists of 40 patients, 33 men and 7 women, with a mean age of 64.2years. More specifically, the average age of men and women was 63.7 and 66.6 years accordingly.Oral / oropharyngeal cancer had 45% of patients, laryngeal cancer 22.5%, nasal / nasopharyngealcancer 7.5% and parotid cancer 7.5%.Patients included in the study did not report oral pain at the time of enrollment. Duringradiotherapy, 87.5% of patients reported pain (of varying severity) and 40% reported severe painduring their 2nd evaluation. Severe pain was reported by 61.1% of the patients with oral /oropharyngeal cancer and pain only while swallowing was reported by 55.6% of patients withlaryngeal cancer. Only 57.7% of patients who reported moderate or severe pain received painmedication and 3.85% of patients with neuropathic pain received adjuvant medication(pregabalin).Clinical signs of fungal or herpetic infection had 12.5% and 15% of the patients accordingly.Among the patients who answered the DN4 questionnaire, 65.38% reported at least onedescriptive characteristic of neuropathic pain and 19.23% had a positive score for neuropathicpain. The most common descriptive terms for neuropathic pain were "burning" (9/26, 34.62%),"electric shocks" (8/26, 30.77%) and "pins-and-needles" (8/26, 30.77%). A strong positivecorrelation was observed between the DN4 scale and pain (p = 0.001), mucositis (p <0.001) andxerostomia (p = 0.002). No correlation was observed between the intensity of pain and mucositis(p = 0.119).There was a statistically significant decrease in the mean score of the sub-scale "Overall health /quality of life" of the questionnaire "QLQ-C30", during the 2nd evaluation of patients in relationto the values before radiotherapy (p <0.001). The mean score of the subscale "Functional Scales",of the questionnaire "QLQ-C30", was found statistically significantly higher in the 2nd evaluationof patients compared to the score before radiotherapy (p <0.001). The mean score of the"Symptom Scales" sub-scale of the "QLQ-C30" questionnaire was found to be statisticallysignificantly higher in the 2nd evaluation of patients in relation to the score before the initiationof radiotherapy (p <0.001). There was no statistically significant correlation between the changesin the scores of the subscales of the questionnaire "QLQ-C30" and pain intensity. The mean scoreof the "QLQ-H&N35" questionnaire before radiotherapy was found, statistically significantly,lower than the one during the 2nd evaluation of patients (p <0.001). The correlation betweenthe level of pain reported by the patients and the change of the "QLQ-H&N35" questionnairescore was observed to be on the margin of statistical significance (p = 0.054).The mean value of salivary α-amylase in the 2nd evaluation was found, statistically significantly,lower than the mean value of salivary α-amylase before radiotherapy (p = 0.006). No statisticallysignificant results were found between the level of pain and the change in salivary α-amylaselevels. There was no statistically significant correlation between the mean radiation dosereceived by parotids and submandibular glands and the change in salivary α-amylase levels. Astatistically significant correlation was found between the degree of xerostomia and the decreasein salivary α-amylase levels (p = 0.002).Discussion - Conclusions: Patients with head and neck cancer undergoing radiotherapy reportpain related to radiation induced toxicity even in the IMRT (intensity modulated radiationtherapy) era. During radiotherapy, 87.5% of patients reported pain (of varying severity) and 40%reported severe pain. Among patients with oral or oropharyngeal cancer 68.75% developedsevere pain, which is related to the extentance of the radiation field. Pain only while swallowing(odynophagia) was reported by 15% of patients, most of whom had laryngeal cancer. This findingis also related to the extentance of the radiation field. The proportion of patients with pain onlywhile swallowing is similar to the findings of other researchers who reported intermittent pain.Odynophagia should be considered a form of breakthrough pain and should be treatedaccordingly. Almost half of the patients with moderate or severe pain during radiotherapy didnot receive pain medication. This finding suggests the need for better evaluation and treatmentof patients' pain. No correlation was found between the reported pain and the severity ofmucositis. This may be related to different levels of patients’ pain tolerance, as they havedifferent pain thresholds in similar stimuli.The low rates, compared to the literature, of symptoms of fungal and herpes infection could berelated to the oral hygiene protocol given to patients, which includes frequent rinsing with warmchamomile for cleansing and moisturizing of oral cavity; chamomile shows fungicidal activityagainst Candida albicans. They could also be related to the more precise targeting of radiation asnewer RT modalities, such as IMRT, are increasingly used. Differential diagnosis of fungal andherpes infection and mucositis is necessary as patients with fungal infections may report "burningpain" in the oral cavity while patients with herpes infection may report severe pain that is notrelated to the presence of oral mucositis.The statistically significant reduction found in salivary α-amylase levels, is consistent with mostof the existing studies. No correlation was found between salivary α-amylase levels and the levelsof pain reported by patients, asthe direct damage of the radiation to the salivary glands probablyoutweighs the autonomic nervous system effects on them. The correlation between the decreasein salivary α-amylase levels and xerostomia could indicate the possibility of using salivary αamylase levels as an indicator of the radiation damage on salivary glands, but the results of thecorrelation of the reduction of salivary α-amylase levels with the mean dose received by theparotids or submandibular salivary glands were not statistically significant. A larger sample ofpatients may be needed for statistically significant results.There was a statistically significant decrease in the quality of life of patients after the 5th weekof radiotherapy compared to the quality of life before radiotherapy. No statistically significantresult was found in the correlation of patients' pain levels with the changes in quality of life levelsin the overall scores of the QLQ-C30 questionnaire subscales. The correlation between the levelof pain and the QLQ-H&N35 questionnaire scores was found to be on the margin of statisticalsignificance. The literature reports a statistically significant correlation between pain and qualityof life levels. Probably the number of patients who participated in thisstudy was not large enoughin order to show a statistically significant correlation, as well as to further analyze the individualsections of the sub-scales of the quality of life questionnaires in relation to pain.A positive result for neuropathic pain was found in 19.23% of patients with moderate or severepain which is similar to other studies’ results. Statistically significant differences in the descriptivecharacteristics of neuropathic pain between patients with a positive and negative result in theDN4 questionnaire were present in "electric shocks", "tingling", "pins and needles" and"numbness". This may indicate that clinicians may suspect the presence of NP when patientsreport certain pain characteristics, such as “electric shocks”. A statistically significant correlationwas observed between the results of the DN4 questionnaire and the intensity of pain as well asbetween the severity of the mucositis and the results of the DN4 questionnaire. These findingscould be related to the pathways related to the development of neuropathic pain due to theextended exposure to the noxious stimuli (severe oral mucositis), where cytokines are releasedfrom microglia causing central sensitization due to severe pain.The small sample of the study is a limitation that may not allow the findings to be generalizedbeyond patients with similar characteristics to those included in the study. Studies with a largernumber of patients are needed in order to better investigate the correlations between theparameters of the present study. The relationship between the development of neuropathic painand the presence of fungal and / or herpes infections in the oral cavity, and, the effect ofneuropathic pain on patients' quality of life could also be investigated.

Εισαγωγή: Η βελτίωση των θεραπειών του καρκίνου κεφαλής και τραχήλου, έχει αυξήσει τοπροσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών. Ωστόσο, οι θεραπείες προκαλούν βλάβες όχι μόνο ειδικάστα καρκινικά κύτταρα, αλλά και στα υγιή κύτταρα, στους ιστούς και στα νεύρα. Μία από τις πιοδιαδεδομένες και εξουθενωτικές συνέπειες των θεραπειών στους ασθενείς με καρκίνο κεφαλήςκαι τραχήλου είναι ο πόνος στη στοματική κοιλότητα. Ο πόνος οδηγεί σε αυξημένη χρήσησωλήνων σίτισης και κατανάλωσης οπιοειδών, σε νοσηλεία και διακοπή της θεραπείας. Ηεπώδυνη βλεννογονίτιδα στόματος είναι επιπλοκή της ακτινοθεραπείας. Η μάσηση, η κατάποσηκαι η ομιλία, στους ασθενείς με βλεννογονίτιδα, οξύνουν τον υπάρχοντα πόνο. Ο οφειλόμενοςστη βλεννογονίτιδα πόνος θεωρείται από τις πιο καταστροφικές επιπλοκές ενώ αυξάνει και ταιατρικά κόστη. Ο σχετιζόμενος με τη θεραπεία πόνος στους ασθενείς με καρκίνο κεφαλής καιτραχήλου μπορεί να είναι αλγαισθητικός ή/και νευροπαθητικός.Τα επίπεδα της α-αμυλάσης στο σάλιο είναι πιθανόν να μεταβάλλονται ανάλογα με τη μεταβολήτης έντασης του πόνου. Η μέτρηση της μεταβολής των επιπέδων της α-αμυλάσης θα μπορούσενα αποτελέσει αντικειμενικό δείκτη της μεταβολής του πόνου. Επίσης, κατά τηνακτινοθεραπεία, το επίπεδο ποιότητας ζωής των ασθενών μειώνεται λόγω της αίσθησης τουπόνου και της εν γένει λειτουργικής αναπηρίας που αυτός προκαλεί. Η πιθανότητα ανάγκης γιαδιαφοροποίηση ή διακοπή της θεραπείας και για παρατεταμένη νοσηλεία, αυξάνει τηνεπίδραση του πόνου στην πορεία της θεραπείας και της ζωής του ασθενή.Σκοπός: Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η μελέτη της σχέσης του πόνου με τα επίπεδα ααμυλάσης στο σάλιο και με την ποιότητα ζωής των ασθενών αυτών και δευτερευόντως ηδιερεύνηση των χαρακτηριστικών του πόνου (αλγαισθητικός ή/και νευροπαθητικός πόνος) πουαισθάνονται οι ασθενείς με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου κατά την ακτινοθεραπεία.Ασθενείς & Μέθοδος: Στη μελέτη συμμετείχαν περιπατητικοί ασθενείς με καρκίνο κεφαλής καιτραχήλου που επρόκειτο να υποβληθούν σε ακτινοθεραπεία, με ή χωρίς χημειοθεραπεία, καιπροσέρχονταν στην Μονάδα Αντιμετώπισης Ογκολογικού Ασθενή της Κλινικής Στοματολογίαςκαι Νοσοκομειακής Οδοντιατρικής στην Οδοντιατρική Σχολή του Εθνικού και ΚαποδιστριακούΠανεπιστημίου Αθηνών στο πλαίσιο της προετοιμασίας και υποστηρικτικής αγωγής τηςστοματικής κοιλότητας κατά την αντινεοπλασματική θεραπεία. Στους ασθενείςπραγματοποιήθηκε λεπτομερής κλινική εξέταση του στόματος, συστήθηκε ακτινογραφικόςέλεγχος, ενώ δόθηκαν και λεπτομερείς οδηγίες στοματικής υγιεινής. Κατά την πρώτη επίσκεψη,πριν την έναρξη της θεραπείας, σε κάθε ασθενή έγινε λήψη λεπτομερούς ιατρικού καιοδοντιατρικού ιστορικού και καταγράφηκε το φύλο, η ηλικία, ο τόπος διαμονής, το επίπεδοεκπαίδευσης, και η οικογενειακή κατάσταση.Οι ασθενείς, κλήθηκαν να απαντήσουν στα ερωτηματολόγια EORTC QLQ-C30 (EuropeanOrganization for Research and Treatment of Cancer Quality of Life Questionnaire-Core 30)version 3.0 και EORTC QLQ-H&N35 (EORTC Quality of Life Questionnaire Head and Neck Module).Σε κάθε επόμενη επίσκεψη στους ασθενείς γινόταν λεπτομερής κλινικός έλεγχος, όπου γινότανκαταγραφή των επιπέδων πόνου, του βαθμού βλεννογονίτιδας και ξηροστομίας, της λήψηςαναλγητικών και της ύπαρξης ερπητικής ή/και μυκητιακής λοίμωξης. Η λήψη των δειγμάτων σάλιου και η χορήγηση των ερωτηματολογίων ποιότητας ζωής έγιναν αρχικά πριν την έναρξη της ακτινοθεραπείας και ακολούθως στο χρονικό διάστημα ανάμεσα στην 5η εβδομάδαακτινοθεραπείας έως και 2 εβδομάδες μετά το πέρας αυτής, καθώς στην 5η περίπου εβδομάδαακτινοθεραπείας εμφανίζεται μεγάλης έντασης πόνος, ο οποίος μειώνεται σε 2-4 εβδομάδεςμετά το τέλος της ακτινοθεραπείας.Για την αξιολόγηση του πόνου χρησιμοποιήθηκε η ενδεκαβάθμια (0-10) αριθμητική αναλογικήκλίμακα (numeric rating scale) NRS. Η βλεννογονίτιδα αξιολογήθηκε με τη χρήση τηςπενταβάθμιας (0-IV) European Organization for Research and Treatment of Cancer/ RadiationTherapy Oncology Group (EORTC/RTOG) κλίμακας. Για την αξιολόγηση της ξηροστομίαςχρησιμοποιήθηκε επίσης η κλίμακα NRS καθώς δεν υπήρχε σταθμισμένη κλίμακα αξιολόγησηςτης ξηροστομίας στην Ελληνική γλώσσα. Εφόσον οι ασθενείς ανέφεραν πόνο NRS≥5 γινότανχρήση, άπαξ, του ερωτηματολογίου DN4 (Douleur Neuropathique 4) για την ύπαρξηΝευροπαθητικού πόνου. Η ανάλυση των δειγμάτων σάλιου και η ποσοτικοποίηση των επιπέδωνσιαλικής α-αμυλάσης έγινε με τη χρήση της μεθόδου 2-Chloro-NPG3-Substrate-Photometricmethod.Αποτελέσματα: Το δείγμα της μελέτης αποτελείται από 40 ασθενείς, 33 άντρες και 7 γυναίκες,με μέσο όρο ηλικίας 64.2 έτη. Πιο συγκεκριμένα ο μέσος όρος ηλικίας των ανδρών ήταν 63.7 έτηκαι των γυναικών 66.6 έτη. Στοματικό/στοματοφαρυγγικό καρκίνο είχαν το 45% των ασθενών,λαρυγγικό το 22.5%, ρινικό/ρινοφαρυγγικό το 7.5% και παρωτιδικό το 7.5% των ασθενών. Οιασθενείς οι οποίοι συμπεριελήφθησαν στην μελέτη δεν ανέφεραν πόνο στη στοματικήκοιλότητα κατά την ένταξή τους στη μελέτη. Κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας, το 87.5%των ασθενών ανέφερε πόνο (διάφορης έντασης) και το 40% ανέφερε ισχυρό πόνο κατά τη 2ηαξιολόγησή τους. Το 61.1% των ασθενών με στοματικό/ στοματοφαρυγγικό καρκίνο ανέφερανισχυρό πόνο και το 55.6% των ασθενών με λαρυγγικό καρκίνο ανέφεραν πόνο μόνο κατά τηνκατάποση. Το 57.7% από τους ασθενείς που ανέφεραν μέτριο ή ισχυρό πόνο, έλαβαναναλγητική αγωγή και το 3.85% των ασθενών με νευροπαθητικό πόνο έλαβαν συνοδάαναλγητικά (πρεγκαμπαλίνη).Κλινικά σημεία μυκητιακής ή ερπητικής λοίμωξης είχαν το 12,5% και το 15% των ασθενώναντίστοιχα.Το 65.38% των ασθενών που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο DN4 ανέφεραν τουλάχιστον έναπεριγραφικό χαρακτηριστικό νευροπαθητικού πόνου και το 19.23% είχαν θετική βαθμολογίαγια ύπαρξη του νευροπαθητικού πόνου. Οι πιο συχνοί περιγραφικοί όροι νευροπαθητικούπόνου ήταν «κάψιμο» (9/26, 34.62%), «ηλεκτρικό ρεύμα» (8/26, 30.77%) και «βελονιές καιτσιμπήματα» (8/26, 30.77%). Παρατηρήθηκε ισχυρή θετική συσχέτιση ανάμεσα στην κλίμακαDN4 και τον πόνο (p = 0.001), τη βλεννογονίτιδα (p<0.001) και την ξηροστομία (p=0.002). Δενπαρατηρήθηκε συσχέτιση ανάμεσα στην ένταση του πόνου και τη βλεννογονίτιδα (p=0.119).Παρατηρήθηκε στατιστικώς σημαντική μείωση της μέσης βαθμολογίας στην υποκλίμακα«Γενική εκτίμηση υγείας /ποιότητας ζωής», του ερωτηματολογίου «QLQ-C30», κατά τη 2ηαξιολόγηση των ασθενών σε σχέση με τις τιμές πριν την έναρξη της ακτινοθεραπείας (p < 0.001).Η μέση τιμή στην υποκλίμακα «Λειτουργικές Κλίμακες», του ερωτηματολογίου «QLQ-C30»,βρέθηκε στατιστικώς σημαντικά υψηλότερη κατά τη 2η αξιολόγηση των ασθενών σε σχέση μετην τιμή πριν την έναρξη της ακτινοθεραπείας (p < 0.001). Η μέση τιμή στην υποκλίμακα «Κλίμακες Συμπτωμάτων», του ερωτηματολογίου «QLQ- C30», βρέθηκε στατιστικώς σημαντικά υψηλότερη κατά τη 2η αξιολόγηση των ασθενών σε σχέση με την τιμή πριν την έναρξη τηςακτινοθεραπείας (p < 0.001). Δεν παρατηρήθηκε στατιστικώς σημαντική συσχέτιση τωνμεταβολών των τιμών των υποκλιμάκων του ερωτηματολογίου «QLQ- C30» με το επίπεδο τουαναφερόμενου από τους ασθενείς πόνου. Η μέση βαθμολογία του ερωτηματολογίου «QLQH&N35» πριν την ακτινοθεραπεία βρέθηκε, στατιστικώς σημαντικά, χαμηλότερη από τηναντίστοιχη κατά τη 2η αξιολόγηση των ασθενών (p < 0.001). Η αλληλεπίδραση του επιπέδου τουαναφερόμενου από τους ασθενείς πόνου με τη μεταβολή της βαθμολογίας στις απαντήσεις τουερωτηματολογίου «QLQ- H&N35» παρατηρήθηκε στο όριο του στατιστικώς σημαντικού (p = 0.054).Η μέση τιμή της σιαλικής αμυλάσης κατά τη 2η αξιολόγηση των ασθενών βρέθηκε, στατιστικώςσημαντικά, χαμηλότερη από τη μέση τιμή της σιαλικής αμυλάσης πριν την ακτινοθεραπεία (p =0.006). Δεν βρέθηκε στατιστικώς σημαντική αλληλεπίδραση ανάμεσα στο επίπεδο πόνου καιστη μεταβολή της τιμής της σιαλικής α-αμυλάσης. Δεν βρέθηκε στατιστικώς σημαντικήαλληλεπίδραση ανάμεσα στη μέση δόση ακτινοβολίας που έλαβαν οι παρωτίδες και οιυπογνάθιοι αδένες με τη μεταβολή της τιμής της σιαλικής α-αμυλάσης. Στατιστικώς σημαντικήαλληλεπίδραση βρέθηκε ανάμεσα στο βαθμό ξηροστομίας και στη μείωση της τιμής τηςσιαλικής α-αμυλάσης (p = 0.002).Συζήτηση - Συμπεράσματα: Οι ασθενείς με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου υπό ακτινοθεραπείααναφέρουν πόνο σχετιζόμενο με την τοξικότητα της ακτινοβολίας ακόμα και κατά τη χρήση νέωντεχνολογιών ακτινοβόλησης, όπως η IMRT. Κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας, το 87.5% τωνασθενών ανέφερε πόνο (διάφορης έντασης) στην στοματική κοιλότητα και το 40% ανέφερεισχυρό πόνο. Το 68.75% των ασθενών με ισχυρό πόνο είχαν καρκίνο στόματος ή στοματοφάρυγγος, γεγονός το οποίο σχετίζεται με την έκταση του πεδίου ακτινοβόλησης. Πόνο μόνο κατά την κατάποση (οδυνοφαγία) ανέφεραν το 15% των ασθενών, οι περισσότεροι εκ τωνοποίων είχαν καρκίνο του λάρυγγος. Το εύρημα αυτό σχετίζεται επίσης με την έκταση τουπεδίου ακτινοβόλησης. Το ποσοστό των ασθενών με πόνο μόνο κατά την κατάποση είναιπαρόμοιο με τα ευρήματα άλλων ερευνητών που ανέφεραν διακοπτόμενο πόνο. Η οδυνοφαγίαθα πρέπει να θεωρείται είδος παροξυσμικού πόνου και να αντιμετωπίζεται ανάλογα. Οι μισοί,σχεδόν, ασθενείς με μέτριο ή ισχυρό πόνο κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας δεν έλαβαναναλγητική αγωγή. Το εύρημα αυτό υποδηλώνει την ανάγκη για καλύτερη αξιολόγηση καιαντιμετώπιση του πόνου των ασθενών. Δεν βρέθηκε συσχέτιση του αναφερόμενου πόνου με τηβαρύτητα της βλεννογονίτιδας. Αυτό μπορεί να σχετίζεται με τα διαφορετικά επίπεδα ανοχήςπόνου των ασθενών, καθώς έχουν διαφορετικά κατώφλια πόνου σε παρόμοια ερεθίσματα.Τα χαμηλά ποσοστά, σε σύγκριση με τη βιβλιογραφία, συμπτωμάτων μυκητίασης και ερπητικήςλοίμωξης θα μπορούσαν να σχετιστούν με το πρωτόκολλο στοματικής υγιεινής που δινότανστους ασθενείς στο πλαίσιο της παρακολούθησής τους, μέρος του οποίου είναι οι συχνέςπλύσεις με χλιαρό χαμομήλι για τον καθαρισμό και την ενυδάτωση της στοματικής κοιλότητας,το οποίο έχει αντιμυκητιακή δράση. Θα μπορούσαν επίσης να σχετιστούν με την μεγαλύτερηςακριβείας στόχευση της ακτινοβολίας με τη χρήση των νέων τεχνολογιών ακτινοβόλησης όπωςη IMRT (intensity modulated radiation therapy). Η διαφορική διάγνωση της μυκητιακής καιερπητικής λοίμωξης και της βλεννογονίτιδας είναι απαραίτητη καθώς οι ασθενείς με μυκητίασημπορεί να αναφέρουν «καυστικό πόνο» στη στοματική κοιλότητα ενώ οι ασθενείς με ερπητική λοίμωξη μπορεί να αναφέρουν πόνο μεγάλης έντασης ο οποίος δεν σχετίζεται με την ύπαρξη βλεννογονίτιδας.Η στατιστικώς σημαντική μείωση των επιπέδων της σιαλικής α-αμυλάσης που βρέθηκε,συμφωνεί με τις περισσότερες από τις υπάρχουσες μελέτες. Δεν βρέθηκε συσχέτιση τωνεπιπέδων της σιαλικής α-αμυλάσης με τα επίπεδα του αναφερόμενου από τους ασθενείς πόνου,καθώς η άμεση βλάβη των σιαλογόνων αδένων από την ακτινοβολία πιθανόν υπερκεράζει τηδράση του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Η συσχέτιση της μείωσης των επιπέδων τηςσιαλικής α-αμυλάσης με την αίσθηση της ξηροστομίας των ασθενών θα μπορούσε ναυποδηλώνει τη δυνατότητα χρήσης των επιπέδων της σιαλικής α-αμυλάσης ως δείκτη τηςβλάβης των σιαλογόνων αδένων από την ακτινοβολία ωστόσο δεν έγινε δυνατή η στατιστικώςσημαντική συσχέτιση της μείωσης των επιπέδων της σιαλικής α-αμυλάσης με τη μέση δόση πουέλαβαν οι παρωτίδες ή οι υπογνάθιοι σιαλογόνοι αδένες. Πιθανόν χρειάζεται μεγαλύτεροδείγμα ασθενών ώστε να μπορούν να υπάρξουν στατιστικώς σημαντικά αποτελέσματα.Παρατηρήθηκε στατιστικώς ισχυρά σημαντική πτώση των επιπέδων της ποιότητας ζωής τωνασθενών μετά τη 5η εβδομάδα ακτινοθεραπείας σε σχέση με τα επίπεδα ποιότητας ζωής πριντη θεραπεία, όπως και σε άλλες μελέτες. Στη συσχέτιση των επιπέδων του πόνου πουαισθάνονται οι ασθενείς με τη μεταβολή των επιπέδων ποιότητας ζωής, δεν βρέθηκε στατιστικάσημαντική συσχέτιση, στις συνολικές βαθμολογίες των υποκλιμάκων του ερωτηματολογίουQLQ-C30. Η σχέση του επιπέδου του πόνου που αισθάνονται ασθενείς και του ερωτηματολογίουQLQ-H&N35 βρέθηκε στο όριο του στατιστικά σημαντικού. Στη βιβλιογραφία αναφέρεταιστατιστικώς σημαντική συσχέτιση του πόνου με τα επίπεδα ποιότητας ζωής. Πιθανόν ο μικρόςαριθμός ασθενών που έλαβαν μέρος στη μελέτη δεν έδωσε τη δυνατότητα να φανεί στατιστικώςσημαντική συσχέτιση, όπως και να γίνει στατιστική ανάλυση των επιμέρους τμημάτων τωνυποκλιμάκων των ερωτηματολογίων της ποιότητας ζωής σε σχέση με τον πόνο.Το 19.23% των ασθενών με μέτριο ή ισχυρό πόνο, είχαν θετικό για το νευροπαθητικό πόνοαποτέλεσμα, εύρημα παρόμοιο με άλλων ερευνητών. Στατιστικώς σημαντικές διαφορές σταπεριγραφικά χαρακτηριστικά του νευροπαθητικού πόνου ανάμεσα στους ασθενείς με θετικόκαι αρνητικό αποτέλεσμα στο ερωτηματολόγιο DN4, υπήρχαν στα «ηλεκτρικό ρεύμα»,«μυρμήγκιασμα», «βελονιές και τσιμπήματα» και «μούδιασμα». Το εύρημα αυτό θα μπορούσενα υποψιάσει τους κλινικούς στην παρουσία νευροπαθητικού πόνου όταν οι ασθενείςαναφέρουν τα συγκεκριμένα νευροπαθητικά χαρακτηριστικά.Παρατηρήθηκε στατιστικώς σημαντική συσχέτιση ανάμεσα στα αποτελέσματα τουερωτηματολογίου DN4 και την ένταση του πόνου όπως και ανάμεσα στη βαρύτητα τηςβλεννογονίτιδας και τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου DN4. Τα ευρήματα αυτά θαμπορούσαν να σχετίζονται με τα μονοπάτια ανάπτυξης του νευροπαθητικού πόνου, όπου λόγωτης μεγάλης έκτασης των βλαβών της βλεννογονίτιδας και του ισχυρού πόνου,απελευθερώνονται κυτοκίνες από τη μικρογλοία προκαλώντας κεντρική ευαισθητοποίηση.Το μικρό δείγμα της μελέτης είναι ένας περιορισμός που πιθανόν δεν επιτρέπει τη γενίκευσητων ευρημάτων πέρα από ασθενείς με παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτά των ασθενών πουσυμπεριελήφθησαν στη μελέτη. Χρειάζονται μελέτες με μεγαλύτερο αριθμό ασθενών ώστε ναμπορεί να γίνει καλύτερη διερεύνηση των ερωτημάτων της παρούσας μελέτης. Επιπλέον θαμπορούσε να διερευνηθεί η σχέση της ανάπτυξης νευροπαθητικού πόνου με την ύπαρξη μυκητιακών ή/και ερπητικών λοιμώξεων στη στοματική κοιλότητα και η επίδραση του νευροπαθητικού πόνου στην ποιότητα ζωής των ασθενών.