Ο πανοπτισμός στα ψηφιακά μέσα: καινοτόμες προσεγγίσεις με όχημα τη δραματική τέχνη στην προσχολική ηλικία

Abstract

One of the many applications of information and communication technologies (ICT) is the recording and storage of data of all kinds of internet activities. This feature serves the exercise of social control implemented by centers of power and social networking sites (social media), in which individuals voluntarily disclose their personal data. The result of this situation is the automated digital monitoring of citizens worldwide, which experts often refer to as panopticon. In this dissertation, the approach of digital surveillance of societies, risks and effects is attempted, focusing mainly on childhood. For this purpose, an action research was carried out during which two research procedures were implemented. Initially, the teachers’ knowledge and views on the subject were assessed, through analysis of quantitative and qualitative data collected using a questionnaire. The sample consisted of 147 teachers of all levels. An attempt was then made to explore the learning outcomes of the intervention using Dramatic Αrt (role-playing games) in combination with other educational tools such as mythology works of art creative discussion in 12 preschool children. This is a qualitative methodological approach where the pre- and post- process were applied to assess the learning outcome after the implementation of the intervention. The data collection tools were the semi-structured interviews, the relevant children's drawings, worksheets and the interviews of the class teachers who participated in the intervention. The research on teachers showed on the one hand the moderate level of knowledge about the subject of digital surveillance, but on the other hand, through their attitudes, the need to start the relevant educational activities from pre-school age was identified, as well as the need of their own relevant training. Research through intervention has led to the conclusion that the experiential approach through Αrt can have a positive effect on learning and understanding of the complex issue of digital surveillance applied even to pre-school children. In particular, it was found that they understood the capabilities of ICT for surveillance, acquired new knowledge and were critical of the presented surveillance functions at a satisfactory level. Consideration of the conclusions of the two studies leads to the conclusion that the most effective education of children in the face of emerging risks can be achieved if the relevant training of teachers is ensured, the planning and implementation of educational actions with a unified and continuous character, as well as the start of the education from pre-school age.

Μια από τις πολλές εφαρμογές των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνών (ΤΠΕ) είναι η καταγραφή και η αποθήκευση δεδομένων πάσης φύσεως διαδικτυακών δραστηριοτήτων. Αυτή η δυνατότητά τους εξυπηρετεί την άσκηση κοινωνικού ελέγχου που υλοποιείται από κέντρα εξουσίας, από χώρους κοινωνικής δικτύωσης (social media), και άλλα διαδικτυακά περιβάλλοντα αμφιβόλου προθέσεως. Αποτέλεσμα της δεδομένης κατάστασης είναι η αυτοματοποιημένη επιτήρηση των πολιτών σε παγκόσμιο επίπεδο στην οποία οι ειδικοί αναφέρονται συχνά με τον όρο πανοπτισμός. Στην παρούσα διδακτορική διατριβή επιχειρείται η προσέγγιση της ψηφιακής επιτήρησης των κοινωνιών, των κινδύνων και των επιπτώσεων που αυτή συνεπάγεται, εστιάζοντας κυρίως στην παιδική ηλικία. Για το σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκε έρευνα δράσης κατά την οποία υλοποιήθηκαν δυο ερευνητικές διαδικασίες. Αρχικά εκτιμήθηκε η γνώση και οι θέσεις των εκπαιδευτικών για το θέμα, μέσω ανάλυσης δεδομένων ποσοτικού και ποιοτικού χαρακτήρα που συλλέχτηκαν με χρήση ερωτηματολογίου. Το δείγμα αποτέλεσαν 147 εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων. Στη συνέχεια επιχειρήθηκε η διερεύνηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων παρέμβασης με χρήση Δραματικής τέχνης (παιχνίδια ρόλων) συνδυαστικά με άλλα εκπαιδευτικά εργαλεία: όπως, Μυθολογία, έργα τέχνης, δημιουργική συζήτηση σε 12 παιδιά προσχολικής ηλικίας. Πρόκειται για ποιοτική μεθοδολογική προσέγγιση όπου εφαρμόστηκε η pre και post διαδικασία ώστε να εκτιμηθεί το μαθησιακό αποτέλεσμα, της υλοποιημένης παρέμβασης. Τα εργαλεία συλλογής δεδομένων αποτέλεσαν οι ημιδομημένες συνεντεύξεις, τα σχετικά ιχνογραφήματα των παιδιών, φύλλα εργασίας και οι συνεντεύξεις των παιδαγωγών της τάξης που συμμετείχαν στην παρέμβαση. Η έρευνα στους εκπαιδευτικούς ανέδειξε από τη μια πλευρά το μέτριο επίπεδο γνώσης γύρω από το θέμα της ψηφιακής επιτήρησης, αλλά από την άλλη, μέσα από τις τοποθετήσεις τους διαπιστώθηκε η ανάγκη για έναρξη των σχετικών εκπαιδευτικών δράσεων από την προσχολική ακόμη ηλικία, όπως και η ανάγκη της δικής τους σχετικής επιμόρφωσης. Η έρευνα διαμέσω της παρέμβασης οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η βιωματική προσέγγιση μέσω της Δραματικής Τέχνης μπορεί να επιδράσει θετικά στη μάθηση και κατανόηση του πολύπλοκου ζητήματος της ψηφιακής επιτήρησης, εφαρμοζόμενη ακόμη και, σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Ειδικότερα διαφαίνεται ότι τα μικρά παιδιά κατανόησαν τις δυνατότητες των ΤΠΕ για επιτήρηση, απέκτησαν νέα γνώση και στάθηκαν κριτικά απέναντι στις παρουσιαζόμενες λειτουργίες επιτήρησης σε ικανοποιητικό επίπεδο. Η συνεκτίμηση των συμπερασμάτων των δυο ερευνών, τόσο της έρευνας στους εκπαιδευτικούς όσο και της παρέμβασης με τη χρήση Δραματικής Τέχνης, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η αποτελεσματικότερη αγωγή και εκπαίδευση των παιδιών απέναντι στους αναδυόμενους κινδύνους μπορεί να επιτευχθεί εφόσον, εξασφαλίζονται ταυτόχρονα η σχετική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση εκπαιδευτικών δράσεων με ενιαίο και διαρκή χαρακτήρα, καθώς και, η έγκαιρη έναρξη της εκπαίδευσης από την προσχολική ηλικία.