Φυτοποικιλότητα και νησιωτική βιογεωγραφία για την αειφορική διαχείριση προστατευόμενων περιοχών του Ιονίου Πελάγους

Abstract

Islands are significant natural laboratories for many ecological, evolutionary and biogeographical researches, because they provide natural sites for experiments on the ecology and evolution of species. Islands are hotspots for species with restricted distribution (i.e. endemism hotspots), but tend to be less diverse compared to nearby mainland areas. Greece has two island archipelagos, the Aegean and the Ionian, which host a rich array of endemic and threatened plant species. Despite the long history of island biogeographic studies in the Aegean, similar studies in the Ionian remain limited, with the two island archipelagos not being compared. The Aegean and Ionian archipelagos share many features, especially regarding total plant diversity, but exhibit different patterns of endemism. The lack of endemism might be attributed to the more recent isolation of the Ionian Islands from the mainland and the shorter distance separating them from the mainland. In addition, the Ionian Islands receive higher levels of precipitation and are typically covered by denser and higher vegetation than the Aegean Islands. For the small islet groups of Echinades, Mesolongi Lagoon and Amvrakikos Gulf, the knowledge of the vascular plant species diversity and geographic factors that affected it, the study of the different vegetation units and the relation between them and soil conditions and the monitoring of conservation status of the habitat types fill a gap in the floristic information available, as well as the effective sustainable management of the National Park to which these islets belong. The study islets group hosts a significant number of plant species and show a high total heterogeneity, but host a poor number of endemic taxa. The factors that affect the total plant diversity. Concerning the role of geographical variables as influencing plant species diversity in the area, regression analyses indicated island surface area and elevation as the major predictor variables of species richness, while distance to the mainland plays a subordinate predictive role. In the framework of the phytosociological research on the vegetation of small islets group of Echinades, Mesolongi Lagoon and Amvrakikos Gulf, 179 relevés were carried out applying the Braun-Blanquet method. 23 distinguished syntaxonomic units were identified, which can be syntaxinomically classified in 11 Alliances, 10 Orders and 9 Classes. Furthermore, 28 soil samples were collected and analyzed in fine soil (< 2mm) the physical and chemical parameters. Then, the ecological conditions of the vegetation units and their relations with soil physico-chemical characteristics were explored, using multivariate classification and ordination methods. The monitoring of conservation status of structures and functions of habitat types in Echinades islets group show that the conservation degree of structures and functions of total number of habitat type is Favourable (FV) in all grids. Respectively, the perspectives of conservation of structures and functions of habitat types are GOOD, in majority. Finally, the global assessment of the value of each Natura 2000 site of the Ionian area for conservation of habitat types in Annex I of Directive 92/43/EEC was judged on average "GOOD".

Τα νησιά αποτελούν σημαντικά φυσικά «εργαστήρια» για πολλές οικολογικές, εξελικτικές και βιογεωγραφικές μελέτες. Επίσης, αποτελούν αναγνωρισμένα κέντρα ειδών με μικρή γεωγραφική εξάπλωση (κέντρα ενδημισμού), αλλά ταυτόχρονα όμως χαρακτηρίζονται από χαμηλότερη ποικιλομορφία σε σύγκριση με τις γειτονικές ηπειρωτικές περιοχές. Η Ελλάδα έχει δύο αρχιπελάγη, το Αιγαίο και το Ιόνιο, τα οποία φιλοξενούν ένα μεγάλο αριθμό ενδημικών και απειλούμενων φυτικών ειδών. Παρά το γεγονός ότι στο Αιγαίο έχουν πραγματοποιηθεί πολλές νησιωτικές βιογεωγραφικές μελέτες, στο Ιόνιο οι μελέτες αυτές είναι αρκετά περιορισμένες και μέχρι σήμερα δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία συγκριτική έρευνα μεταξύ των δύο πελάγων. Τα νησιά και οι νησίδες του Ιονίου και το Αιγαίου πελάγους παρουσιάζουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά όσον αφορά στους βιογεωγραφικούς παράγοντες που επιδρούν στο συνολικό αριθμό φυτικών ειδών, αλλά παρουσιάζουν διαφορετικά πρότυπα ενδημισμού. Τα μικρά ποσοστά ενδημισμού στα νησιά του Ιονίου πελάγους σε σχέση με εκείνα σε διαφορετικές φυτογεωγραφικές περιοχές του Αιγαίου αποδίδονται σε σημαντικό βαθμό στη σχετικά πρόσφατη απομόνωση, στην κοντινή απόσταση από την ηπειρωτική περιοχή, καθώς και στο γεγονός ότι τα νησιά του Ιονίου δέχονται μεγαλύτερα ύψη βροχόπτωσης και χαρακτηρίζονται από πυκνότερη και υψηλότερη βλάστηση σε σχέση με τα νησιά του Αιγαίου. Για τα μικρονησιωτικά συμπλέγματα των Εχινάδων και των νησίδων της Λ/θ Μεσολογγίου και του Αμβρακικού κόλπου η γνώση της ποικιλότητας φυτικών ειδών και των παραγόντων που την επηρεάζουν, η μελέτη των διαφορετικών μονάδων βλάστησης και η συσχέτισή τους με το έδαφος και η παρακολούθηση της κατάστασης διατήρησης των τύπων οικοτόπων τους συμπληρώνει τα κενά που υπήρχαν στη γνώση για το φυσικό περιβάλλον και την αποτελεσματική αειφορική διαχείριση των Εθνικών Πάρκων "Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου – Αιτωλικού, κάτω ρου και εκβολών ποταμών Αχελώου και Εύηνου και νήσων Εχινάδων» και "Υγροτόπων Αμβρακικού» στα οποία ανήκουν. Τα μικρονησιωτικά συμπλέγματα που μελετήθηκαν φιλοξενούν σημαντικό αριθμό ειδών και παρουσιάζουν υψηλή συνολική ετερογένεια, αλλά φιλοξενούν πολύ μικρό αριθμό ενδημικών taxa. Όσον αφορά στο ρόλο των γεωγραφικών παραγόντων που καθορίζουν το συνολικό αριθμό των ειδών που φιλοξενούνται στις νησίδες που μελετήθηκαν, η ανάλυση παλινδρόμησης έδειξε ότι η επιφάνεια και το υψόμετρο είναι οι κύριοι παράγοντες που καθορίζουν το συνολικό αριθμό ειδών, ενώ η απόσταση από την ηπειρωτική περιοχή διαδραματίζει ένα δευτερεύοντα ρόλο στη συνολική ποικιλότητα της περιοχής. Στο πλαίσιο της φυτοκοινωνιολογικής έρευνας της βλάστησης των νησίδων του μικρονησιωτικού συμπλέγματος των Εχινάδων, της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου και του Αμβρακικού κόλπου διενεργήθηκαν συνολικά 179 δειγματοληψίες βλάστησης, εφαρμόζοντας τις αρχές του συστήματος του BRAUN-BLANQUET. Κατά τη συνταξινομική φάση, αναγνωρίστηκαν συνολικά 23 μονάδες βλάστησης, οι οποίες εντάσσονται σε 11 Συνενώσεις, 10 Τάξεις και 9 Κλάσεις. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκαν συνολικά 28 εδαφικές δειγματοληψίες, όπου σε κλάσμα εδάφους <2mm αναλύθηκε η μηχανική σύσταση του εδάφους και εξετάστηκαν οι φυσικοχημικές του ιδιότητες. Έπειτα, διερευνήθηκαν οι οικολογικές συνθήκες ανάπτυξης των μονάδων βλάστησης, και η συσχέτιση τους με τις φυσικοχημικές ιδιότητες του εδάφους, χρησιμοποιώντας πολυμεταβλητές μεθόδους ταξινόμησης και κατάταξης. Η παρακολούθηση της κατάστασης διατήρησης δομών και λειτουργιών των τύπων οικοτόπων στο σύμπλεγμα των Εχινάδων νήσων έδειξε ότι ο βαθμός διατήρησης τους σε όλους τους τύπους οικοτόπων κρίνεται Ικανοποιητικός (FV) σε όλα τα κελιά. Αντίστοιχα, οι προοπτικές διατήρησης των δομών και λειτουργιών στην πλειοψηφία των Τ.Ο αξιολογούνται καλές (GOOD). Τέλος, η συνολική αξιολόγηση της αξίας της κάθε προστατευόμενης περιοχής του Ιονίου για τη διατήρηση των τύπων οικοτόπων του Παραρτήματος I της οδηγίας 92/43/EOK κρίθηκε κατά μέσο όρο "Καλή".