Michael III: a misinterpreted emperor

Abstract

The reign of Michael III (840-867), the last member of the Amorian dynasty, constitutes one of the most successful eras of Byzantine history. The regency of Theodora, Michael III’s mother, marks the end of the iconoclast period and the official restoration of icon veneration, which took place on 11 March 843 and is still celebrated by the Eastern Orthodox Church as the Feast of Orthodoxy. Next, during Michael III’s sole reign, the secular education in the Byzantine capital is revitalized; Bardas founds a school in Magnaura where, among others, Leo the Philosopher taught.At the same time, the patriarchate of Constantinople, with Photios on its head, expands its spiritual and religious influence on neighboring and distant peoples; the remarkable missionary work of the brothers Konstantinos (Cyril) and Methodios takes place, Bulgaria converts to Christianity, and the first steps of the Christianization of Rhos are being made. The patriarchate of the Byzantine capital also protects its ecclesiastical independence and jurisdictional limits against the unprecedented claims of pope Nicholas, who sought to become the ultimate judge in all ecclesiastical affairs in both East and West. Simultaneously, numerous inscriptions both in Constantinople and in the empire’s provinces testify the large scale of Michael III’s renovative (re)building projects.The successful military expeditions of Petronas, Bardas’ nephew and strategos of the Thracesian theme, and of Michael III, are also of particular importance; not only were the Byzantines able to check the advance of the Arab raids, but they also established themselves as the supreme authority in the area.In this respect, it becomes apparent that the reign of Michael III is a prosperous and dynamic period, with the empire showing signs of rebirth and growth in almost every area. Yet, despite these brilliant achievements, the personality of Michael III is not compatible with the general progress of the empire. In the narratives of Genesios, Theophanes Continuatus and Vita Basilii, Michael III is described as a worthless and indifferent emperor towards the affairs of the empire; a sovereign so extravagant that he brought the empire on the verge of financial breakdown. He damaged the imperial dignity as his sole interests were horseracing and drinking bouts with his detestable companions. Apparently, his love for wine was so great that during his sole reign, he was almost constantly drunk. And, during his state of drunkenness he was behaving like a tyrant and ordered absurd and unjust punishments to his subjects.Purpose of the dissertation is to provide (i) a thorough and objective presentation of the image and work of Michael III; (ii) a critical presentation and evaluation of the sources that relate to his reign; (iii) a comprehensive analysis of all the aforementioned archaeological evidence; (iv) a critical approach and presentation of Michael III’s private life and personality, based on both the written sources and the archaeological evidence; (v) the official epistolography of Michael III’s sole rule (primarily Michael III and Photios’ letters to pope Nicholas and Boris); (vi) Byzantium’s attempt to expand, during the concerned period, its religious and political influence in Armenia; (vii) Michael III’s image on the Slavonic and Russian apocryphal interpolated historiography that refers to his achievements; (viii) a detailed presentation of the campaigns that took place during the regency of Theodora and Michael III’s sovereign and, lastly, a detailed analysis (ix) of the financial status of the empire during 842-867. Ultimate goal is to provide an impartial study of Michael III’s reign and character based on scientific criteria and research.

Η εποχή του αυτοκράτορα Μιχαήλ (842-867) αποτελεί μια λαμπρή ιστορική περίοδο για το βυζαντινό κράτος με εντυπωσιακά επιτεύγματα σε όλους τους τομείς. Η έριδα της εικονομαχίας αποτελεί πλέον παρελθόν και το Βυζάντιο, μετά από μια ανορθωτική πορεία πνευματικής και πολιτιστικής αναγέννησης, βρίσκεται πλέον σε θέση να επεκτείνει τη σφαίρα επιρροής του όχι μόνο σε γειτονικούς, αλλά και σε πιο μακρινούς λαούς. Παράλληλα, ιδιαίτερη αναφορά αξίζουν οι επιτυχίες στον στρατιωτικό τομέα. Η αυτοκρατορία, η οποία αντιμετωπίζει στη Μ. Ασία τον αραβικό κίνδυνο για περίπου δύο αιώνες, βρίσκεται πλέον σε θέση να περάσει στην αντεπίθεση˙ οι αξιοσημείωτες στρατιωτικές επιτυχίες κατά του Χαλιφάτου των Αββασιδών, οι οποίες λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια της μονοκρατορίας του Μιχαήλ Γ’ (856-867), σε συνδυασμό με το μεγάλης έκτασης ανορθωτικό του πρόγραμμα στις οχυρώσεις πόλεων της Μ. Ασίας θέτουν τις βάσεις για τις μετέπειτα στρατιωτικές επιτυχίες του Νικηφόρου Φωκά (963-969) και Ιωάννη Τζιμισκή (969-976).Παρά τις επιφανείς αυτές επιτυχίες, η εικόνα του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ’ αποτελεί ένα γεγονός οξύμωρο σε σχέση με τις παραπάνω εξελίξεις της περιόδου. Ο τελευταίος αυτοκράτορας της δυναστείας του Αμορίου περιγράφεται από τους φίλα προσκείμενους στη Μακεδονική δυναστεία ιστορικούς του δέκατου αιώνα ως ακόλαστος, σπάταλος, ασεβής προς τα θεία, καθώς και ως ανίκανος και αδιάφορος ηγεμόνας, ο οποίος ενδιαφερόταν μόνο για αρματοδρομίες στον ιππόδρομο και για υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ σε συναθροίσεις με τους κατώτερων λαϊκών στρωμάτων συντρόφους του. Σ’ αυτή ακριβώς τη μεταχείριση οφείλεται και το γεγονός ότι ο Μιχαήλ Γ’ έμεινε γνωστός τόσο στους μεταγενέστερους ιστοριογράφους, αλλά και στη σύγχρονη έρευνα με το προσωνύμιο «μέθυσος». Σε αντιδιαστολή με τα ελαττώματα του Μιχαήλ Γ’, ο δολοφόνος του, Βασίλειος, πρόσωπο του άμεσου περιβάλλοντος του Μιχαήλ Γ’, μετέπειτα αυτοκράτορας και ιδρυτής της Μακεδονικής δυναστείας σκιαγραφείται από τις ίδιες πηγές ως γενναιόδωρος, ευσεβής, καθοδηγούμενος από τη θεία πρόνοια και προορισμένος να καταλάβει τον αυτοκρατορικό θρόνο. Ουσιαστικά, τα μειονεκτήματα του Μιχαήλ Γ’ αντιπαραβάλλονται έντεχνα ένα προς ένα με τις αρετές του διαδόχου του. Η περιγραφή των προσωπικοτήτων προφανώς δεν είναι τυχαία˙ μέσα από τη συστημική υποτίμηση και απαξίωση του Μιχαήλ Γ’, ο Βασίλειος προβάλλεται ως σωτήρας της αυτοκρατορίας και όχι ως δολοφόνος του ευεργέτη του. Ωστόσο, σύγχρονες αρχαιολογικές μαρτυρίες καθώς και ιστοριογραφικές πηγές που δεν διάκεινται εχθρικά απέναντι του Μιχαήλ Γ’ χρησιμεύουν ως μέτρο σύγκρισης προκειμένου να εξαχθεί και να επισημανθεί η ιστορική πραγματικότητα από την αυτοκρατορική προπαγάνδα.Στόχος της παρούσας έρευνας είναι να αποτελέσει (1) μια εμπεριστατωμένη και αντικειμενική παρουσίαση της εικόνας και του έργου του Μιχαήλ Γ’ βασισμένη σε επιστημονικά κριτήρια και έρευνα, (2) μια κριτική παρουσίαση και αξιολόγηση των πηγών που σχετίζονται με την εικόνα του και τους λόγους που οδήγησαν σ’ αυτή την παρουσίαση, (3) μια λεπτομερή παρουσίαση των στρατιωτικών επιτυχιών και του ανορθωτικού έργου του Μιχαήλ Γ’, (4) μια κριτική παρουσίαση και προσέγγιση της προσωπικότητας και του ιδιωτικού βίου του αυτοκράτορα, βασισμένη σε γραπτές πηγές και αρχαιολογικά τεκμήρια και (5) τοποθέτηση της γενικότερης εικόνας του Μιχαήλ Γ’ στο ευρύτερο κοινωνικό, θρησκευτικό και πολιτικό πλαίσιο της εποχής, εντός και εκτός συνόρων του Βυζαντίου.Αν και η επιστημονική έρευνα πάντα επιφυλάσσει εκπλήξεις, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η παρούσα μελέτη αποτελεί για πρώτη φορά μια πολύπλευρη και εις βάθος μελέτη της βασιλείας του Μιχαήλ Γ’, τόσο κατά τη διάρκεια της δικής του διακυβέρνησης όσο και αυτής της μητέρας του, επιτρόπου Θεοδώρας. Παράλληλα, η ιδιαίτερη έμφαση στη βιογραφία του αυτοκράτορα αποκαλύπτει και προεκτάσεις που δεν έχουν ως σήμερα επαρκώς μελετηθεί, συνεισφέροντας στη συζήτηση για τη σχέση του ιδιωτικού με τον δημόσιο βίο και την πρόσληψη αυτής της σχέσης από τους συγχρόνους του, αλλά και από την πρόσφατη ιστοριογραφική παραγωγή. Επισημαίνονται, τέλος, πολιτικά κίνητρα και παράμετροι που μπορούν στοχευμένα να συσκοτίσουν ή να εξάρουν ηγεμόνες.