Διαδικτυακός εκφοβισμός στην εφηβική ηλικία: χαρακτηριστικά γνωρίσματα κυβερνοδραστών και κυβερνοθυμάτων και τεχνικές αντιμετώπισης που προτείνονται από τους ίδιους

Abstract

Introduction: The spread of internet use at the beginning of the 21st century was not long before problems emerged that highlighted the negative side of the use of the new technology: the internet became a new field for the manifestation of juvenile delinquency in various ways. The phenomenon has been described by the neoclassical terms 'cyberbullying' and 'cyber-victimization', while a number of studies and researches aim to investigate the phenomenon, shedding light on its various aspects and dimensions.Aim: In the context of the present study, an attempt was made to investigate the extent of the phenomenon of cyberbullying and cybervictimization in Greece and to describe the characteristics of adolescents, secondary school students, who were involved in cases of cyberbullying. The individual objectives of the research included (a) the correlation of specific demographic characteristics, such as gender and age, with the occurrence of (cyber)bullying (b) the investigation of the profile of (cyber)bullies and (cyber)victims, with a focus on the search for their personality traits based on the Big Five model (c) the correlation of students' perceived relationships with their parents and peer groups with the roles of (cyber)victim and (cyber)perpetrator, (d) the correlation of the school climate with these roles and finally, (e) the exploration of ways and techniques of dealing with the phenomenon ofcyberbullying, according to the perceptions and suggestions of the participating students. Material and Methods : The study involved 1208 (n = 1208) students (517 boys and691 girls) from 34 high schools of Athens and the wider region of the capital. The "European Cyberbullying Intervention Project Questionnaire - Bullying (ECIPQ-B)" 730and "European Cyberbullying Intervention Project Questionnaire - Cyberbullying (ECIPQ-C)", the "International Personality Item Pool (IPIP)", the revised version of the "Inventory of Parent and Peer Attachment (IPPA-R)" and the "Coping with Cyberbullying Questionnaire (CWCBQ)" were used for data collection. The students were also given a questionnaire to record their individual and demographic characteristics and a short open-ended questionnaire in which the adolescent students recorded their own experiences and suggestions for dealing with cyberbullying. The questionnaires were completed anonymously. Results : Regarding the daily duration of mobile phone use, it was found that in the whole sample more than two out of three adolescents (73.3%) ranged from one houror more; in fact, 40.1% reported using their mobile phone for more than 3 hours a day, with girls outnumbering boys on this point. The findings were similar in terms of internet use, with 76.5% of all respondents saying that they 'go online' for 1 hour or more per day.Responses across the sample in terms of traditional victimisation showed that incidents of this type of bullying were at low levels: just one in five (19.8%) reported involvement in some form of violent incidents involving hitting, kicking or deliberate pushing and just 7% had been threatened. However, verbal violence (bad language, name-calling) appeared at higher rates, with one in two students in the total sample (50%) stating that no such incident had happened to them in the past, while 30.8% stated that once or twice in total someone had spoken badly to them or called them names, and the rest that they had been victims of verbal violence more frequently. However, 86.7%% said that no one stole or destroyed their belongings.Similarly, in terms of online victimisation, just one in five in the sample as a whole said they had been a victim of 'crackdowns'/'online harassment' (19%) or having theirreputation tarnished (19, 8%) by mobile or internet text message and even fewer reported victimisation through being attacked or insulted by their online gaming teammates (13.4%), password cracking (7.5%), online defamation (6.5%), 'faking/masquerading' (6.3%), threatening/online stalking (6%) and blocking (6%). Infact, the rates of involvement in CB incidents become even lower when they involve incidents of appropriating another person's identity (impersonation, 4%), "outing" (4%) and "teasing" personal photos or other material posted online (3.5%).Τurning to traditional bullying, the survey findings showed that only one in three teenagers had been involved in relevant incidents of physical violence (23.3%), whilefar fewer had been involved in defaming another person (5.2%), threatening another person (4%) or stealing someone else's property (2.5%). On the other hand, 731however, a higher proportion had been involved in verbal abuse (45%), abuse (29.6%) and incidents of ignoring or rejecting someone else (29.6%). Finally, for cyberbullying, the survey showed that in the total sample 14.5% were spoken to or cursed at in a text message via mobile or internet, 10.8% ignored or rejected someone on social media or in an online chat room and 9.6% attacked or insulted someone in online games. The percentages are lower (under 5%) for the remaining cases of cyberbullying, such as posting embarrassing videos or photos of another person, bullying via text message or online threat, spreading rumours, breaking foreign passwords or "outing".With regard to the personality traits in the whole sample based on the Five-factor model, it was found that with regard to the extroversion factor, the majority of the adolescent students in the sample are open to friendly relationships, although this does not negate the difficulty of making true friends today; and today's adolescents seem to be aware of this difficulty. Despite these difficulties, however, the adolescents in the sample appear to be proactive, showing genuine concern for theirpeers' feelings and problems and a desire to maintain good relationships. Moreover, as regards the conscientiousness factor, it was found that half of the adolescents in the whole sample are characterized by responsibility in carrying out the tasks and duties they undertake, while as regards the emotional stability/neuroticism factor, they show that they are possessed by anxiety, anger and sometimes feelings of upset and panic in the face of various situations. Finally, in terms of the factor 'Openness' it was found that the adolescents of the entire sample believe that they have remarkable ideas, interest in abstract concepts and ideas, vivid imagination and also a competent perception of things.Regarding the perceptions of the adolescents of the whole sample about their relationships with their parents and friends, it was found that the adolescents of the sample have good communication with their mother and perceive interest, attention and care from the mother's side. Moreover, on the one hand they want to share their problems with her but on the other hand they also maintain some 'independence'. The same was observed for the relationship between the adolescents in the whole sample and the father, although to a lesser extent compared to the mother. Finally, the adolescents seem to have good relations with their friends, as moreover found by the IPIP scale, they seek friendly company, show trust in them and share their problems, and as stated through friendly assistance they are helped in the acquisition of self-consciousness.Finally, in terms of ways of coping with cyberbullying, adolescents in the whole sample state that they desire support from trusted people and most of all friends. 732They are also more likely to choose advice from professionals (61.1%) and less likely to turn to a teacher at their school (50.2%) or a helpline (47.4%) or relevant advice from the internet (44.9%). However, there is a pervasive feeling among the adolescents in the sample as a whole that cyberbullying is not a phenomenon that cannot be dealt with and that victims fatalistically accept bullying.As the most common response to deal with a cyberbullying incident, the technique ofblocking the cyberbully is chosen by the majority of the teenagers themselves. Also, although they understand the necessity of carefully posting personal data online, adolescents do not seem to show the same care in practice. Finally, the majority rejects the option of retaliating against the cyberbully and would rather address the cyberbully in order to tell him/her to stop his/her action and understand that what he/she is doing is not appropriate. Besides, the adolescents' responses in the active ignoring subscale showed the adolescents' reluctance to have any other contact withthe cyberbully.Regarding the association of personality traits with the roles of (traditional) victim (V),cyber-victim (CV), perpetrator/offender (B) and cyber-bully (CB), the Pearson's r coefficient found that in the whole sample, V and CV have low negative correlations with the factor Agreeableness and Conscientiousness; for V the most important predictor is Neuroticism, while for CV the most important predictor is Agreeableness.On the other hand, B and CB have a low negative correlation with both Agreeableness and Conscientiousness. B also shows low positive correlation with Extraversion and most important for predicting the manifestation of B and CB behavior is the factor Agreeableness, while Anova analysis finally showed that the factor Emotional Stability/neuroticism is correlated with all roles. Regarding the association of the roles of V, CV, B and CB with adolescents' perceived relationships with parents and friends, it was found by the Pearson r coefficient that in the whole sample the degree of Trust relationship mainly towards mother and friends and the degree of alienation from parents and friends influence the likelihood of adolescent victimization. Trust and Alienation mainly to mother relationships were found to be associated with CV. For V small negative correlations were observed with the Trust, Communication and Alienation subscales with the mother primarily. On the other hand, for the prediction of traditional bullying, "Alienation from mother" emerges as the most important factor followed by "Communication with father" and "Trust of friends", while for the prediction of the occurrence of CB behaviour, "Alienation from mother" is the most important factor followed by "Trust of friends". 733In the whole sample, a V would choose "Helplessness /self-blame" followed by "Distal advice", "Retaliation" and finally "Close support", while a CV would choose " Helplessness /self-blame" followed by " Distal advice" and "Retaliation". On the otherhand, for both B and a CB, their first choice in case of cyberbullying would be "Retaliation" followed by " Distal advice". In the category of the sample who reported severe involvement in victimization, the adolescent would choose the "Helplessness /self-blame" and “Close Support” factors, while for cyber-victimization only "Helplessness /self-blame". Conversely, adolescent survey participants who reported severe involvement in bullying are more likely to select the Retaliation technique, while the CSs in the same category are more likely to select the Assertiveness technique.Furthermore, amiable adolescents are more likely to choose Distal advice and Close Support, extroverts would be more likely to choose Active Ignoring, while adolescents with emotional instability are more likely to choose the technique of Helplessness /self-blame.The factor "Communication with Mother" is most significant in predicting choice of the Distal advice technique, negatively predicts choice of the Retaliation technique, and is also correlated with Close Support and Technical Coping Technique. On the other hand, "Alienation from mother" was found to significantly predict Helplessness /self-blame. Furthermore, "Communication with friends" significantly predicts both the choice of the Close Support technique and the Technical Coping Technique, while the (negative) correlation of the "Alienation from friends" option with Retaliation probably indicates that in the choice of this technique there may be support or even encouragement from the cyber-victim's friendly environment.Regarding the school climate, important factors that contribute to the prediction of (traditional) victimisation and bullying in school are the imposition of classroom discipline, the interest of teachers to spend time during the lesson on topics that are related to students' immediate interests, possibly beyond the subject matter of the lesson, and the interest of teachers to help students who were absent from class to fill in their knowledge gaps. All this creates a positive school climate that does not seem to be conducive to the development of bullying and therefore victimisation. With regard to cyber-victimization, the most important factor likely to help prevent it was found to be the provision by teachers of clear instructions to students, whereby students are directed to carry out their assignments. Testing for correlations between the demographics of the entire sample and the scales used showed that traditional victimhood correlated with age, class of education and, to a lesser extent, place of residence. CV is associated with country 734of birth and - more so - place of residence, highlighting the link between these two demographics and cyber-victimization. On the other hand, B and CB are only associated with gender and to a lesser extent with country of birth. In the selection of cyberbullying response techniques, gender was found to be correlated with most techniques: Distal Advice, Close Support, Retaliation, Active Ignoring, Helplessness /self-blame, Technical Coping; age with Active Ignoring and Technical Coping; class of attendance with Technical Coping; the parent with whom they live (due to separation) with Technical Coping; the place of residence with Helplessness /self-blame and Technical Coping; the country of birth with Close Support and Retaliation, and finally the father's occupation with Active Ignorance.Finally, teenagers themselves in the case of cyberbullying said that they would choose "Close support" (43.5%), almost one in three (32.3%) expect "The teacher to help, advise, support" and the parent to help in various ways, either by providing support and psychological support, or by offering appropriate guidance in dealing with the problem (31.6%), while - in addition to all the other options for dealing with the phenomenon mentioned above - the thematic suggestion "The victim should talk to someone asking for help" was proposed by 13.2% of the whole sample. Conclusions : Studying in the light of the Five Factors model of personality and the ecosystem approach to the treatment of the phenomenon of cyberbullying by adolescents in Greece, we saw that cyberbullying is a complex phenomenon and thebehavior of CB and CV can be influenced by a variety of factors: as found from the results of the survey, certain personality traits, specific demographic characteristics, elements of adolescents' relationships with parents and friends and aspects of school life related to the phenomenon under consideration. It is considered encouraging that parent-child relationships do not seem to have (yet)broken down, while adolescents express the need to communicate with parents and friends and believe that their parents and trusted individuals, the ‘significant others’ in their lives, could offer them a solution in case of cyber-victimisation.

Εισαγωγή: Η εξάπλωση της χρήσης του διαδικτύου στις αρχές του 21ου αιώνα δενάργησε να συνοδευτεί από προβλήματα που ανέδειξαν την αρνητική πλευρά στηχρήση της νέας τεχνολογίας: το διαδίκτυο γίνεται νέο πεδίο εκδήλωσης της νεανικήςπαραβατικότητας με ποικίλους τρόπους. Το φαινόμενο επιχειρούν να περιγράψουνοι νεόκοποι όροι «κυβερνοεκφοβισμός» και «κυβερνοθυματοποίηση», ενώ πλήθοςερευνών και μελετών αποσκοπούν στη διερεύνηση του φαινομένου, φωτίζονταςποικίλες πτυχές και διαστάσεις του.Σκοπός: Στο πλαίσιο της παρούσης μελέτης επιχειρήθηκε η διερεύνηση της έκτασηςτου φαινομένου του κυβερνοεκφοβισμού και της κυβερνοθυματοποίησης στονελλαδικό χώρο και η περιγραφή των χαρακτηριστικών των εφήβων, μαθητών/ριώντης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι οποίοι εμπλέκονταν σε περιπτώσειςδιαδικτυακού εκφοβισμού. Στους επιμέρους στόχους της έρευνας συγκαταλέγονταν(α) η συσχέτιση συγκεκριμένων δημογραφικών χαρακτηριστικών, όπως του φύλουκαι της ηλικίας, με την εκδήλωση του φαινομένου του (κυβερνο)εκφοβισμού (β) ηδιερεύνηση του προφίλ των (κυβερνο)δραστών και των (κυβερνο)θυμάτων, μεέμφαση στην αναζήτηση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς τους με βάση τομοντέλο των Πέντε παραγόντων (Big Five model) (γ) η συσχέτιση τωναντιλαμβανόμενων από τους μαθητές σχέσεών τους με τους γονείς τους και τιςομάδες συνομηλίκων τους με τους ρόλους του (κυβερνο)θύματος και του(κυβερνο)δράστη, (δ) η συσχέτιση του σχολικού κλίματος με τους ρόλους αυτούς καιτέλος, (ε) η διερεύνηση των τρόπων και των τεχνικών αντιμετώπισης του φαινομένουτου κυβερνοεκφοβισμού, σύμφωνα με τις αντιλήψεις και προτάσεις τωνσυμμετεχόντων μαθητών/ριών. 723Υλικό και Μέθοδος: Στη μελέτη συμμετείχαν 1208 (n = 1208) μαθητές/ριες (517αγόρια και 691 κορίτσια) από 34 γυμνάσια και λύκεια των Αθηνών και της ευρύτερηςπεριοχής της πρωτεύουσας. Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν οιΚλίμακες «European Cyberbullying Intervention Project Questionnaire - Bullying(ECIPQ-B)» και «European Cyberbullying Intervention Project Questionnaire -Cyberbullying (ECIPQ-C)», η «Διεθνής Κλίμακα Προσωπικότητας (InternationalPersonality Item Pool - IPIP)», η αναθεωρημένη μορφή του ερωτηματολογίου«Inventory of Parent and Peer Attachment (IPPA-R)» και η κλίμακα «Coping withCyberbullying Questionnaire (CWCBQ)». Επίσης, στους/τις μαθητές/ριες δόθηκε έναερωτηματολόγιο καταγραφής των ατομικών και δημογραφικών τουςχαρακτηριστικών και ένα σύντομο ανοικτό ερωτηματολόγιο στο οποίο οι έφηβοι –μαθητές/ριες κατέγραψαν τις δικές τους εμπειρίες και προτάσεις για τηναντιμετώπιση του κυβερνοεκφοβισμού. Η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων ήτανανώνυμη.Αποτελέσματα : Όσον αφορά στην ημερήσια διάρκεια χρήσης του κινητούτηλεφώνου, βρέθηκε ότι στο σύνολο του δείγματος σε περισσότερο από δύο στουςτρεις εφήβους (73,3%) αυτή κυμαινόταν από μία ώρα και πάνω∙ μάλιστα το 40,1%ανέφερε ότι χρησιμοποιούν το κινητό τους περισσότερο από 3 ώρες την ημέρα, με τακορίτσια να υπερτερούν στο σημείο αυτό σε σύγκριση με τα αγόρια. Παρόμοιαυπήρξαν και τα ευρήματα ως προς τη χρήση του διαδικτύου, όπου το 76,5% στοσύνολο των ερωτηθέντων απάντησε ότι «μπαίνει» στο διαδίκτυο από 1 ώρα καιπάνω ημερησίως.Οι απαντήσεις στο σύνολο του δείγματος όσον αφορά στην παραδοσιακήθυματοποίηση έδειξαν ότι τα περιστατικά αυτού του είδους εκφοβισμούκυμαίνονταν σε χαμηλά επίπεδα: μόλις ένα στα πέντε άτομα (19,8%) ανέφερεεμπλοκή κάποιας μορφής σε περιστατικά βίας με χτύπημα, κλωτσιά ή εσκεμμένοσπρώξιμο και μόλις το 7% υπέστησαν απειλές. Ωστόσο, η λεκτική βία (άσχημαλόγια, εξύβριση) εμφανίζεται σε υψηλότερα ποσοστά, καθώς ένας στους δύομαθητές/ριες του συνολικού δείγματος (50%) δήλωσαν ότι δεν τους έχει συμβείτέτοιο περιστατικό το προηγούμενο διάστημα, ενώ το 30,8% δήλωσε ότι μία ή δύοφορές συνολικά κάποιος τους μίλησε άσχημα ή τους έβρισε και οι υπόλοιποι ότιυπήρξαν θύματα λεκτικής βίας σε συχνότερο βαθμό. Πάντως, το 86,7% δήλωσε ότιδεν τους έκλεψε ή δεν τους κατέστρεψε κάποιος τα πράγματά τους.Παρόμοια και όσον αφορά στη διαδικτυακή θυματοποίηση, μόλις ένας στους πέντεστο σύνολο του δείγματος δήλωσε ότι υπήρξε θύμα «κραξίματος» / «διαδικτυακήςπαρενόχλησης» (19%) ή αμαύρωσης της υπόληψής του (19,8%) με γραπτό μήνυμαμέσω κινητού ή διαδικτύου και ακόμη λιγότεροι εκείνοι που ανέφεραν θυματοποίησημέσω επίθεσης ή προσβολής από συμπαίκτες τους σε διαδικτυακά παιχνίδια(13,4%), σπασίματος κωδικών (7,5%), διαδικτυακής δυσφήμισης (6,5%),724«προσποίησης / μεταμφίεσης» (6,3%), απειλής / διαδικτυακής καταδίωξης (6%) καιαποκλεισμού (6%). Μάλιστα, τα ποσοστά εμπλοκής σε περιστατικά ΚΘ γίνονταιακόμη μικρότερα όταν αφορούν περιστατικά οικειοποίησης της ταυτότητας άλλουπροσώπου (impersonation, 4%), «ξεμπροστιάσματος» (οuting, 4%) και«πειράγματος» προσωπικών του φωτογραφιών ή άλλου υλικού που είχε αναρτήσειστο διαδίκτυο (3,5%).Περνώντας στον παραδοσιακό εκφοβισμό, τα ευρήματα της έρευνας έδειξαν ότιμόνον ένας στους τρεις εφήβους είχε εμπλακεί σε σχετικά περιστατικά σωματικήςβίας (23,3%), ενώ πολύ λιγότεροι είχαν εμπλακεί σε δυσφήμιση κάποιου άλλουατόμου (5,2%), απείλησαν άλλο άτομο (4%) ή έκλεψαν ξένη περιουσία (2,5%). Απότην άλλη όμως, μεγαλύτερο ποσοστό είχε εμπλακεί σε λεκτική βία (45%), κακολογία(29,6%) και σε περιστατικά αγνόησης ή απόρριψης κάποιου άλλου (29,6%). Τέλος, για τον κυβερνοεκφοβισμό η έρευνα έδειξε ότι στο σύνολο του δείγματος το14,5% μίλησαν άσχημα ή έβρισαν με γραπτό μήνυμα μέσω κινητού ή διαδικτύου, το10,8% αγνόησαν ή απέρριψαν κάποιον/α σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης ή σεδιαδικτυακό chat room και το 9,6% επιτέθηκε ή πρόσβαλε κάποιον σε onlineπαιχνίδια. Τα ποσοστά βαίνουν μικρότερα (κάτω του 5%) για τις υπόλοιπεςπεριπτώσεις διαδικτυακού εκφοβισμού, όπως την ανάρτηση ντροπιαστικών βίντεο ήφωτογραφιών άλλου προσώπου, τον εκφοβισμό μέσω γραπτού μηνύματος ήδιαδικτυακής απειλής, τη διασπορά φημών, το σπάσιμο ξένων κωδικών ή το«ξεμπρόστιασμα».Όσον αφορά στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας στο σύνολο του δείγματος μεβάση το μοντέλο των Πέντε παραγόντων βρέθηκε ότι ως προς τον παράγονταΕξωστρέφεια η πλειοψηφία των εφήβων μαθητών/ριών του δείγματος είναι ανοικτοίσε φιλικές σχέσεις, χωρίς αυτό ωστόσο να αναιρεί τη δυσκολία του να κάνει ένας/μίαέφηβος/η αληθινούς φίλους σήμερα∙ και οι σημερινοί έφηβοι φαίνεται πως έχουνεπίγνωση αυτής της δυσκολίας. Παρά τις δυσκολίες αυτές ωστόσο, οι έφηβοι τουδείγματος δείχνουν να είναι προσηνείς, δείχνοντας ειλικρινές ενδιαφέρον για τααισθήματα και τα προβλήματα των συνομηλίκων τους και επιθυμία για διατήρησηκαλών σχέσεων. Επιπλέον, ως προς τον παράγοντα Ευσυνειδησία βρέθηκε ότι οιμισοί έφηβοι του συνόλου του δείγματος χαρακτηρίζονται από υπευθυνότητα στηνεκτέλεση των εργασιών και των καθηκόντων που αναλαμβάνουν, ενώ όσον αφοράστον παράγοντα της Συναισθηματικής σταθερότητας / νευρωτισμού δείχνουν ότιδιακατέχονται από άγχος, θυμό και ενίοτε από συναισθήματα αναστάτωσης καιπανικού απέναντι σε διάφορες καταστάσεις. Τέλος, ως προς τον παράγονταΑνοικτότητα βρέθηκε ότι οι έφηβοι του συνόλου του δείγματος πιστεύουν πως έχουναξιόλογες ιδέες, ενδιαφέρον για αφηρημένες έννοιες και ιδέες, ζωηρή φαντασία αλλάκαι ικανή αντίληψη των πραγμάτων.725Όσον αφορά στις αντιλήψεις των εφήβων του συνόλου του δείγματος για τις σχέσειςτους με τους γονείς και τους φίλους τους βρέθηκε ότι οι έφηβοι του δείγματος έχουνκαλή επικοινωνία με τη μητέρα τους και αντιλαμβάνονται το ενδιαφέρον, τηνπροσοχή και τη φροντίδα από την πλευρά της μητέρας. Επιπλέον, από τη μιαπλευρά θέλουν να μοιραστούν τα προβλήματά τους μαζί της αλλά από την άλληδιατηρούν και κάποια «ανεξαρτησία». Το ίδιο παρατηρήθηκε και για τη σχέση τωνεφήβων του συνόλου του δείγματος με τον πατέρα, αν και σε μικρότερο βαθμό σεσύγκριση με τη μητέρα. Τέλος, οι έφηβοι φαίνεται ότι έχουν καλές σχέσεις με τουςφίλους τους, όπως εξάλλου διαπιστώθηκε και από την κλίμακα ΙΡΙΡ, αποζητούν τηφιλική παρέα, δείχνουν εμπιστοσύνη σε αυτούς και μοιράζονται τα προβλήματάτους, ενώ όπως δήλωσαν μέσα από τη φιλική συνδρομή βοηθούνται στην κατάκτησητης αυτοσυνειδησίας.Τέλος, όσον αφορά στους τρόπους αντιμετώπισης του κυβερνοεκφοβισμού, οιέφηβοι στο σύνολο του δείγματος δηλώνουν ότι επιθυμούν την υποστήριξη απόέμπιστα άτομα και πιο πολύ από τους φίλους. Επίσης, είναι πιο πιθανόν ναεπιλέξουν συμβουλές από επαγγελματίες (61,1%) και λιγότερο πιθανόν νααπευθυνθούν σε κάποιον καθηγητή του σχολείου τους (50,2%) ή σε κάποιατηλεφωνική γραμμή βοήθειας (47,4%) ή σε σχετικές συμβουλές από το διαδίκτυο(44,9%). Πάντως, διάχυτη είναι η αίσθηση μεταξύ των εφήβων του συνόλου τουδείγματος ότι ο κυβερνοεκφοβισμός δεν είναι ένα φαινόμενο που δεν αντιμετωπίζεταικαι τα θύματα μοιρολατρικά αποδέχονται τον εκφοβισμό.Ως συνηθέστερη απάντηση ως προς την αντιμετώπιση ενός περιστατικούκυβερνοεκφοβισμού επιλέγεται από την πλειοψηφία των ίδιων των εφήβων η τεχνικήτου μπλοκαρίσματος του κυβερνοδράστη. Επίσης, αν και καταλαβαίνουν τηναναγκαιότητα της προσεκτικής ανάρτησης προσωπικών δεδομένων στο διαδίκτυο, οιέφηβοι δεν φαίνεται να επιδεικνύουν και την ανάλογη προσοχή στην πράξη. Τέλος, ηπλειοψηφία απορρίπτει την επιλογή των αντιποίνων στον κυβερνοδράστη και θαπροτιμούσαν περισσότερο να απευθυνθούν σε αυτόν προκειμένου να του πουν νασταματήσει την πράξη του και να καταλάβει ότι αυτό που κάνει δεν είναι πρέπον.Άλλωστε, οι απαντήσεις των εφήβων στην υποκλίμακα της Ενεργούς αγνόησηςέδειξαν την απροθυμία των εφήβων για κάθε άλλη επαφή με τον κυβερνοδράστη.Όσον αφορά στη συσχέτιση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας με τουςρόλους του (παραδοσιακού) θύματος (Θ), κυβερνοθύματος (ΚΘ), θύτη / δράστη (Δ)και κυβερνοδράστη (ΚΔ), βρέθηκε από το συντελεστή Pearson r ότι στο σύνολο τουδείγματος τα Θ και τα ΚΘ έχουν χαμηλές αρνητικές συσχετίσεις με τους παράγοντεςΠροσήνεια και Ευσυνειδησία∙ για το Θ σημαντικότερος παράγοντας πρόβλεψηςαναδεικνύεται ο Νευρωτισμός, ενώ για το ΚΘ προέχει ο παράγοντας Προσήνεια.726Από την άλλη, οι Δ και ΚΔ έχουν χαμηλή αρνητική συσχέτιση με την Προσήνεια καιτην Ευσυνειδησία. Ο Δ επίσης εμφανίζει χαμηλή θετική συσχέτιση με τηνΕξωστρέφεια και σημαντικότερος για την πρόβλεψη της εκδήλωσης συμπεριφοράς Δκαι ΚΔ είναι ο παράγοντας Προσήνεια, ενώ η ανάλυση Anova έδειξε τέλος ότι οπαράγοντας Συναισθηματική σταθερότητα / νευρωτισμός συσχετίζεται με όλους τουςρόλους. Όσον αφορά στη συσχέτιση των ρόλων του Θ, ΚΘ, Δ και ΚΔ με τιςαντιλαμβανόμενες από τους εφήβους σχέσεις με τους γονείς και τους φίλους,βρέθηκε από το συντελεστή Pearson r ότι στο σύνολο του δείγματος ο βαθμόςσχέσης Εμπιστοσύνης κυρίως προς τη μητέρα και τους φίλους και ο βαθμός τηςΑποξένωσης από τους γονείς και τους φίλους επηρεάζουν την πιθανότητα εφηβικήςθυματοποίησης. Οι σχέσεις Εμπιστοσύνης και Αποξένωσης κυρίως με τη μητέραβρέθηκε ότι σχετίζονται με το ΚΘ. Για τον Θ μικρές αρνητικές συσχετίσειςπαρατηρούνται με τις υποκλίμακες Εμπιστοσύνης, Επικοινωνίας και Αποξένωσηςπρωτίστως στη μητέρα. Από την άλλη, για την πρόβλεψη του παραδοσιακού εκφοβισμού ως σημαντικότεροςπαράγοντας προβάλλει η Αποξένωση από τη μητέρα και έπονται η Επικοινωνία μετον πατέρα και η Εμπιστοσύνη φίλων, ενώ για την πρόβλεψη της εκδήλωσηςσυμπεριφοράς ΚΔ σημαντικότερος είναι ο παράγοντας Αποξένωση από τη μητέρακαι μετά ο παράγοντας Εμπιστοσύνη φίλων. Στο σύνολο του δείγματος ένα Θ θα επέλεγε την Ανημπόρια και ακολούθως τηνΠεριφερική συμβουλή, τα Αντίποινα και τέλος τη Στενή υποστήριξη, ενώ το ΚΘ τηνΑνημπόρια και ακολούθως την Περιφερική συμβουλή και τα Αντίποινα. Από τηνάλλη, τόσο για τον Δ όσο και για έναν ΚΔ πρώτη τους επιλογή σε περίπτωσηδιαδικτυακού εκφοβισμού θα ήταν τα Αντίποινα και ακολούθως η Περιφερικήσυμβουλή. Στην κατηγορία του δείγματος που δήλωσε σοβαρή εμπλοκή σεθυματοποίηση, ο έφηβος επιλέγει τους παράγοντες Ανημπόρια και Στενήυποστήριξη, ενώ για την κυβερνοθυματοποίηση μόνον την Ανημπόρια. Απεναντίας,οι έφηβοι συμμετέχοντες στην έρευνα που δήλωσαν σοβαρή εμπλοκή σε εκφοβισμόείναι περισσότερο πιθανόν να επιλέξουν την τεχνική των Αντιποίνων, ενώ οι ΚΔ τηςίδιας κατηγορίας την τεχνική της Διεκδικητικότητας.Ακόμη, οι προσηνείς έφηβοι είναι περισσότερο πιθανό να επιλέξουν την Περιφερικήσυμβουλή και τη Στενή υποστήριξη, οι εξωστρεφείς θα επέλεγαν περισσότερο τηνΕνεργή αγνόηση, ενώ οι έφηβοι με συναισθηματική αστάθεια είναι περισσότεροπιθανόν να επιλέξουν την τεχνική της Ανημπόριας / αυτομεμψίας.Ο παράγοντας Επικοινωνία με τη μητέρα είναι σημαντικότερος για την πρόβλεψηεπιλογής της τεχνικής Περιφερική συμβουλή, προβλέπει αρνητικά την επιλογή της727τεχνικής Αντίποινα, ενώ συσχετίζεται επίσης με τη Στενή υποστήριξη και την Τεχνικήαντιμετώπιση. Από την άλλη, η Αποξένωση από τη μητέρα βρέθηκε ότι προβλέπεισημαντικά την Ανημπόρια. Ακόμη, η Επικοινωνία με φίλους προβλέπει σημαντικάτην επιλογή της τεχνικής της Στενής υποστήριξης αλλά και της Τεχνικήςαντιμετώπισης, ενώ η (αρνητική) συσχέτιση της επιλογής Αποξένωση από φίλους μετα Αντίποινα πιθανώς υποδεικνύει ότι στην επιλογή της τεχνικής αυτής ενδέχεται ναυπάρχει υποστήριξη ή και παρότρυνση από το φιλικό περιβάλλον τουκυβερνοθύματος.Όσον αφορά στο σχολικό κλίμα, σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στηνπρόβλεψη της (παραδοσιακής) θυματοποίησης και του εκφοβισμού στο σχολείοείναι η επιβολή πειθαρχίας στην τάξη, το ενδιαφέρον των καθηγητών να αφιερώνουνχρόνο κατά τη διάρκεια του μαθήματος για θέματα που άπτονται των άμεσωνενδιαφερόντων των μαθητών, ενδεχομένως και πέραν του αντικείμενου τουμαθήματος, και το ενδιαφέρον των καθηγητών να βοηθούν μαθητές πουαπουσίαζαν από τα μαθήματα ώστε να συμπληρώσουν τα γνωστικά τους κενά. Όλααυτά δημιουργούν ένα θετικό σχολικό κλίμα που φαίνεται ότι δεν ευνοεί τηνανάπτυξη εκφοβισμού και επομένως θυματοποίησης. Όσον αφορά στηνκυβερνοθυματοποίηση, ως πιο σημαντικός παράγοντας που πιθανόν συμβάλλειστην αποτροπή της βρέθηκε ότι είναι η παροχή εκ μέρους των εκπαιδευτικώνξεκάθαρων οδηγιών προς τους μαθητές, με τις οποίες οδηγίες οι μαθητές θακατευθύνονται να εκτελέσουν τις εργασίες τους. Ο έλεγχος για συσχετίσεις ανάμεσα στα δημογραφικά στοιχεία του συνόλου τουδείγματος και των κλιμάκων που χρησιμοποιήθηκαν έδειξε ότι το παραδοσιακό θύμασυσχετίζεται με την ηλικία, την τάξη φοίτησης και, λιγότερο, με τον τόπο διαμονήςτου. Το ΚΘ σχετίζεται με τη χώρα γέννησης και – πιο πολύ – με τον τόπο διαμονής,γεγονός που αναδεικνύει τη διασύνδεση των δύο αυτών δημογραφικών στοιχείων μετην κυβερνοθυματοποίηση. Από την άλλη, Δ και ΚΔ σχετίζονται μόνον με το φύλοκαι σε μικρότερο βαθμό με τη χώρα γέννησης. Στην επιλογή των τεχνικών αντιμετώπισης διαδικτυακού εκφοβισμού βρέθηκε ότι τοφύλο συσχετίζεται με τις περισσότερες τεχνικές: Περιφερικής συμβουλής, Στενήςυποστήριξης, Αντιποίνων, Ενεργούς αγνόησης, Ανημπόριας / αυτομεμψίας,Τεχνικής αντιμετώπισης∙ η ηλικία με την Ενεργή αγνόηση και την Τεχνικήαντιμετώπιση∙ η τάξη φοίτησης με την Τεχνική αντιμετώπιση∙ ο γονέας με τον οποίοδιαμένουν (λόγω χωρισμού) με την Τεχνική αντιμετώπιση∙ ο τόπος διαμονής με τηνΑνημπόρια και την Τεχνική αντιμετώπιση∙ η χώρα γέννησης με τη Στενή υποστήριξηκαι τα Αντίποινα, ενώ τέλος το επάγγελμα του πατέρα με την Ενεργή αγνόηση.Τέλος, οι ίδιοι οι έφηβοι στην περίπτωση κυβερνοεκφοβισμού δήλωσαν ότι θαεπέλεγαν τη Στενή υποστήριξη (43,5%), σχεδόν ένας στους τρεις (32,3%) περιμένει728«Ο/η καθηγητής /ρια να βοηθήσει, να συμβουλεύσει, να συμπαρασταθεί» και από τογονέα να βοηθήσει με διάφορους τρόπους, είτε παρέχοντας υποστήριξη καιψυχολογική συμπαράσταση, είτε προσφέροντας την κατάλληλη καθοδήγηση για τηναντιμετώπιση του προβλήματος (31,6%), ενώ – πέραν όλων των άλλων επιλογώνγια την αντιμετώπιση του φαινομένου που αναφέρθηκαν παραπάνω - η θεματικήπρόταση «Να μιλήσει το θύμα ζητώντας βοήθεια από κάποιον» προτάθηκε από το13,2% του συνόλου του δείγματος. Συμπεράσματα : Μελετώντας υπό το πρίσμα του μοντέλου των Πέντε Παραγόντωντης προσωπικότητας και της οικοσυστημικής προσέγγισης την αντιμετώπιση τουφαινομένου του κυβερνοεκφοβισμού από τους εφήβους στην Ελλάδα είδαμε ότι ο ΚΕείναι πολυσύνθετο φαινόμενο και η συμπεριφορά των ΚΔ και ΚΘ δύναται ναεπηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες: όπως βρέθηκε από τα αποτελέσματα τηςέρευνας, ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, συγκεκριμένα δημογραφικάχαρακτηριστικά, στοιχεία από τις σχέσεις των εφήβων με γονείς και φίλους καιπλευρές της σχολικής ζωής σχετίζονται με το υπό εξέταση φαινόμενο. Θεωρείται ενθαρρυντικό το γεγονός ότι οι σχέσεις γονέων και παιδιών δεν φαίνεταινα έχουν (ακόμη) διαρραγεί, ενώ οι έφηβοι εκδηλώνουν την ανάγκη της επικοινωνίαςμε γονείς και φίλους και πιστεύουν ότι οι γονείς τους αλλά και τα άτομαεμπιστοσύνης, οι «σημαντικοί άλλοι» στη ζωή τους, θα μπορούσαν να τουςπροσφέρουν μία λύση σε περίπτωση κυβερνοθυματοποίησης.