Η ναοδομία του Δεσποτάτου της Ηπείρου και η ακτινοβολία της

Abstract

The Despotate of Epirus was an independent Byzantine state established in the aftermath of the Fourth Crusade in the region of Epirus and the only area that remained independent from the Latin dominance in Greek territory. This new political and administrative establishment, created a distinct architectural expression with multiple aspects in the church architecture, incorporating elements of the pre-existing tradition, inventing unique architectural characteristics, and creatively absorbing multiple impacts, while gradually establishing a wide sphere of influence. The research conducted for this dissertation led to the precise definition of the above phenomenon, both in terms of its chronological and historical context, as well as in terms of its geographical range and political status: the influence of the Despotate in the late 13th and early 14th centuries spread in Thessaly, in the northwestern parts of the Byzantine Empire along the Via Egnatia and the major routes towards Macedonia and Serbia, with a unified character which even left a clear imprint in two examples of the official church architecture of the Serbian State.The churches under the influence of the Despotate, which were being studied so far only independently, were examined in direct correlation with each other and with the Despotate’s churches. Based on in-situ research in the churches and existing bibliography, the churches’ construction phases were investigated, their multiple influences were identified, and a more accurate dating was suggested for some of them. The identified common characteristics, mainly typological and morphological, the spread of which was essentially due to the extensive mobility of construction crews that exceeded geographical and political boundaries, form the distinct identity of the monuments of the Despotate.

Το Δεσποτάτο της Ηπείρου υπήρξε ένα ανεξάρτητο βυζαντινό κρατίδιο που δημιουργήθηκε στις αρχές του 13ου αιώνα στην περιοχή της Ηπείρου, και η μοναδική περιοχή που παρέμεινε εκτός λατινικής κυριαρχίας στον Ελλαδικό χώρο, μετά την Τέταρτη Σταυροφορία. Η νέα αυτή πολιτική και διοικητική δομή είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας ξεχωριστής αρχιτεκτονικής έκφρασης στη ναοδομία, με πολλαπλές συνιστώσες, που ενσωμάτωσε στοιχεία της προϋπάρχουσας παράδοσης, επινόησε νέα χαρακτηριστικά και αφομοίωσε δημιουργικά πολλαπλές επιδράσεις, δημιουργώντας παράλληλα ένα ευρύ πεδίο ακτινοβολίας. Η έρευνα στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής οδήγησε στη σαφή οριοθέτηση του παραπάνω φαινομένου, τόσο ως προς το χρονικό και ιστορικό του πλαίσιο, όσο και ως προς τη γεωγραφική του εξάπλωση και το πολιτικό καθεστώς: Η ακτινοβολία του Δεσποτάτου στα τέλη του 13ου και στις αρχές του 14ου αιώνα απλώθηκε στη Θεσσαλία, στα βορειοδυτικά τμήματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατά μήκος της Εγνατίας και των οδών επικοινωνίας με τη Μακεδονία και τη Σερβία, με έναν κοινό χαρακτήρα ο οποίος δάνεισε στοιχεία ακόμα και σε δύο παραδείγματα της επίσημης ναοδομίας του Σερβικού κράτους.Τα μνημεία της ακτινοβολίας του Δεσποτάτου, τα οποία έως τώρα μελετώνταν αποσπασματικά, εξετάστηκαν σε άμεση συσχέτιση με τους ναούς του Δεσποτάτου αλλά και μεταξύ τους. Με βαση την In situ ερευνα στους ναούς και τη βιβλιογραφία, έγινε διερεύνηση των οικοδομικών φάσεών τους, επισήμανση των πολλαπλών επιρροών τους, καθώς και ακριβέστερη χρονολόγηση για ορισμένους από αυτούς. Τα κοινά στοιχεία που εντοπίζονται, κυρίως τυπολογικά και μορφολογικά, η διάδοση των οποίων οφείλεται εν πολλοίς στην εμβέλεια της μετακίνησης των οικοδομικών συνεργείων που ξεπερνούν τα γεωγραφικά και πολιτικά όρια, διαμορφώνουν την αναγνωρίσιμη εικόνα των μνημείων του Δεσποτάτου.