Πρότυπο μεθοδολογικό πλαίσιο για τη δυναμική αποτίμηση της βιώσιμης αστικής κινητικότητας

Abstract

Sustainable Urban Mobility was introduced as a concept into the public debate nearly three decades ago and it is still of great relevance due to its timeless principles and values as well as its multi-dimensional and dynamic character. Sustainable Urban Mobility lies at the heart of all relevant policies and strategic goals, shapes new ideas and trends, and constitutes the forefront of the vision that is set for all urban areas around the world. Despite its prominent role, the transition towards Sustainable Urban Mobility is an ambitious challenge that requires the constant monitoring and evaluation of all of its key aspects by adopting proper methodological approaches, among which indicator systems and indexes play a key role. Within the aforementioned context, this doctoral dissertation introduces a novel methodological framework for assessing the progress achieved towards Sustainable Urban Mobility. This methodological framework builds upon valuable insights and key findings derived from an extensive literature review of 41 indicator systems, 34 indexes, and their integrated 2,640 Sustainable Urban Mobility indicators, which constitute the first key part of this research and highlight not only best practices but also the major research gaps and shortages or inefficiencies. More specifically, the proposed methodological framework develops a new, transparent, comprehensive and holistic Sustainable Urban Mobility Index, called sumiX. The methods combined and applied for the construction of sumiX form a novel approach adopted for the first time in the field of Sustainable Urban Mobility. More explicitly, as a first step, sumiX adopts a well-defined multi-level hierarchical structure that includes, apart from the final upper level, three internal, lower levels that successively encompass the three traditional pillars of Sustainability, 24 themes and 75 Sustainable Urban Mobility indicators. The latter are a mix of: (a) well-established indicators in the field of Sustainable Urban Mobility, (b) novel indicators proposed by the current methodological framework that focus both on cutting-edge issues and aspects of local interest, and (c) indicators used predominately in other scientific fields but were acknowledged as appropriate and are thus proposed to be implemented in the field of Sustainable Urban Mobility as well. For the normalisation of these 75 indicators, a wide range of linear normalisation functions are utilized, including continuous and discrete, strictly monotonic, monotonic, and finally, non-monotonic functions. These functions are defined based on realistic, medium-term, easily reviewable desired/sustainable and undesired/unsustainable thresholds, derived from EU and Greek regulatory frameworks, policies, reports, research papers, standards, design manuals, etc. At the last step, i.e. the weighting and aggregation step, the proposed methodological framework adopts fuzzy logic, and specifically an ad-hoc aggregated three-level Fuzzy Tree of 28 zero-order Sugeno Fuzzy Inference Systems developed in MATLAB, for providing a single value for an urban area under consideration that marks its progress towards Sustainable Urban Mobility. To conclude, considering that the transition from theory to practice often highlights issues of scalability, usability, validity, and reliability, sumiX was applied in the municipalities that constitute the Metropolitan Area of Thessaloniki, namely the Municipalities of Ampelokipoi-Menemeni, Thessaloniki, Kalamaria, Kordelio-Evosmos, Neapoli-Sykies, Pavlos Melas, and Pylaia-Chortiatis.

Η Βιώσιμη Αστική Κινητικότητα είναι μια έννοια η οποία λόγω των διαχρονικών αξιών που ενσωματώνει και του σύνθετου και δυναμικού της χαρακτήρα, παραμένει πάντοτε εξαιρετικά επίκαιρη. Η Βιώσιμη Αστική Κινητικότητα αποτελεί το όραμα για κάθε αστική περιοχή, ενώ βρίσκεται και στον πυρήνα όλων των σύγχρονων οικουμενικών στόχων και νεοφυών ιδεών και τάσεων. Παρόλη την αναγνώριση του ρόλου που διαδραματίζει, η πραγμάτωση της Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας συνιστά μια φιλόδοξη πρόκληση, αναπόσπαστο κομμάτι της οποίας αποτελεί η παρακολούθηση και αξιολόγηση των επιμέρους της πτυχών μέσω της χρήσης κατάλληλων μεθοδολογικών προσεγγίσεων, όπως τα συστήματα δεικτών και οι σύνθετοι δείκτες. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα διδακτορική διατριβή, αξιοποιώντας τα ευρήματα της εκτενούς βιβλιογραφικής ανασκόπησης —41 συστημάτων δεικτών, 34 σύνθετων δεικτών, και τέλος, των 2.640 δεικτών που τους απαρτίζουν— που πραγματοποιήθηκε στο πρώτο της μέρος και τα οποία ανέδειξαν τόσο τις βασικές κατευθύνσεις και τις καλές πρακτικές των υφιστάμενων μεθοδολογικών προσεγγίσεων όσο όμως και τα ερευνητικά κενά και τα αδύναμά τους σημεία, εισάγει ένα πρότυπο μεθοδολογικό πλαίσιο για τη δυναμική αποτίμηση της Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας. Το πρότυπο αυτό μεθοδολογικό πλαίσιο αναπτύσσει έναν νέο, εύληπτο, περιεκτικό και ολιστικό σύνθετο δείκτη Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας που συμβολίζεται με το ακρωνύμιο sumiX. Ο συνδυασμός των επιλογών που προτείνεται στα τέσσερα βασικά στάδια δόμησης του σύνθετου δείκτη στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας ενσωματώνει τόσο τις καλές πρακτικές των υφιστάμενων μεθοδολογικών προσεγγίσεων όσο και λύσεις που διαφέρουν από την τετριμμένη επικρατούσα πρακτική και εφαρμόζεται για πρώτη φορά στον τομέα της Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας. Πιο συγκεκριμένα, ο sumiX στο πρώτο στάδιο υιοθετεί μια πολυεπίπεδη ιεραρχική δομή που περιλαμβάνει, πέρα από το τελικό ανώτατο επίπεδο, τρείς ακόμη στάθμες στις οποίες βρίσκονται οι τρείς παραδοσιακοί πυλώνες της Βιωσιμότητας, 24 θεματικές ενότητες δεικτών και 75 επιμέρους δείκτες Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας. Εν συνεχεία, στο δεύτερο στάδιο ο sumiX ενσωματώνει έναν συγκερασμό: α)καθιερωμένων δεικτών στον τομέα της Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας, β)νέων, προτεινόμενων δεικτών που αποτιμούν ζητήματα αιχμής ή φαινόμενα με ιδιαίτερο τοπικό ενδιαφέρον, και γ)υφιστάμενων δεικτών που προέρχονται από άλλους επιστημονικούς τομείς και προτείνονται για χρήση και στον τομέα της Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας. Ακολούθως, στο τρίτο στάδιο η προσέγγιση που εισάγεται κανονικοποιεί τους επιμέρους δείκτες χρησιμοποιώντας ένα εύρος συναρτήσεων κανονικοποίησης γραμμικής φύσης, στο οποίο συγκαταλέγονται συνεχείς και διακριτές, γνησίως μονότονες, μονότονες, και τέλος, μη-μονότονες συναρτήσεις. Οι συναρτήσεις αυτές συνδέονται/καθορίζονται από ρεαλιστικά, μεσοπρόθεσμου ορίζοντα, εύκολα αναθεωρήσιμα επιθυμητά/βιώσιμα και μη, κατώφλια που πηγάζουν από: νομοθετήματα, κείμενα πολιτικής, εκθέσεις οργανισμών, ερευνητικές εργασίες, εγχειρίδια σχεδιασμού κλπ. Τέλος, για τη στάθμιση της βαρύτητας των επιμέρους δεικτών και τη συνάθροισή τους στον sumiX (τέταρτο στάδιο), το προτεινόμενο μεθοδολογικό πλαίσιο αξιοποιεί τη θεωρία της ασαφούς λογικής και εν προκειμένω χρησιμοποιεί ένα σωρευτικό ασαφές δένδρο τριών βαθμίδων που αναπτύχθηκε στο περιβάλλον αριθμητικής υπολογιστικής MATLAB, το οποίο περιλαμβάνει 28 επιμέρους συστήματα ασαφούς συλλογιστικής τύπου Sugeno μηδενικής τάξης. Ολοκληρώνοντας, λαμβάνοντας υπόψη ότι η μετάβαση από τη θεωρία στην πράξη είναι αυτή που αναδεικνύει ζητήματα εφαρμοσιμότητας και αξιοπιστίας, ο σύνθετος δείκτης sumiX εφαρμόστηκε πιλοτικά στις περιοχές αρμοδιότητας των δήμων που συγκροτούν το Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης, ήτοι των Δήμων Αμπελοκήπων-Μενεμένης, Θεσσαλονίκης, Καλαμαριάς, Κορδελιού-Ευόσμου, Νεάπολης-Συκεών, Παύλου Μελά και Πυλαίας-Χορτιάτη.