Η Αγγελική Χατζημιχάλη ως εθνική λαογράφος: η ανάδειξη της λαϊκής τέχνης ως συστατικού στοιχείου του νεοελληνικού πολιτισμού

Abstract

This thesis analyses, through the biographical research approach, the scientific and public work of the folklorist Ageliki Hatzimichali (1895-1965). Born in a wealthy Athenian family, she took part in the feminist movement, and collaborated with important institutions, organizations and public figures on educating and providing professional training to the refugees from Asia Minor and the lower class nationwide. She was also present in all major historical events in Greece for more than four decades. Her major contribution, though, was that as a self-taught folklorist, she studied popular lay rural culture, with a clear focus on folk art. This, she showcased not only as a commercial product, but also as an essential part of the contemporary Greek culture. Her work on popular lay rural culture enabled her to give her own definition of the newly found term of Hellenicity. In fact, she contributed to the diffusion of the national narrative in such extent, that she can nowadays be recognized as a national folklorist. So, studying Ageliki Hatzimichali as a historical subject, illuminates the intellectual, cultural, economic and societal trajectory of the Greek nation state during that turbulent period. The thesis is divided into four chapters. The first chapter offers an insight into the life and research work of Ageliki Hatzimichali. The second chapter gives the basic trends of the European and Greek folklore studies, as well as the notions and the research topics on which Hatzimichali developed her scientific work. The third chapter analyses her viewpoint on Hellenicity, and the arguments with which she advocated the unbroken continuity and unity, and uniqueness of the Greek civilization. The last chapter starts with analyzing Hatzimichali’s suggestion for a newly invented Greek culture based on the recent folk tradition. The last part of this chapter, and the thesis overall, presents Hatzimichali’s public work on promoting folk art.

Η διατριβή ερευνά μέσω της βιογραφικής προσέγγισης το λαογραφικό έργο και τη δημόσια δράση της Αγγελικής Χατζημιχάλη (1895-1965). Τοποθετώντας δε τη λαογράφο στην εποχή της ως μέλος συλλογικοτήτων μέσα από τις οποίες και χάρη στις οποίες διαμορφώθηκε και αναδείχθηκε ως ιστορικό υποκείμενο, καλύπτει την πορεία του ελληνικού κράτους από τον Μεσοπόλεμο ως τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Ταυτόχρονα παρακολουθεί τον διάλογο των διανοουμένων αναφορικά με την έννοια της ελληνικότητας και την αντιμετώπιση των κοινωνικών ζητημάτων την περίοδο αυτή. Γόνος αστικής οικογένειας της Αθήνας, η Χατζημιχάλη συμμετείχε από μικρή ηλικία στο φεμινιστικό κίνημα, συνεργάστηκε με σημαντικούς θεσμούς και ανθρώπους του καιρού της για την εκπαίδευση και επαγγελματική αποκατάσταση των μικρασιατών προσφύγων και των λαϊκών τάξεων γενικότερα, ενώ ήταν ενεργά παρούσα στα μείζονα ιστορικά γεγονότα που συντελέστηκαν αυτή την ταραγμένη εποχή. Το σημαντικότερο έργο της υπήρξε η καταγραφή και μελέτη του λαϊκού πολιτισμού της υπαίθρου με ιδιαίτερη εστίαση στη λαϊκή τέχνη, την οποία προσπάθησε να αναδείξει και ως συστατικό στοιχείο του νέου ελληνικού πολιτισμού, αλλά και ως εμπορικό προϊόν. Έτσι, έδωσε τον δικό της ορισμό για την ελληνικότητα και συνέβαλε σε τέτοιο βαθμό στη διάχυση του εθνικού αφηγήματος εντός και εκτός Ελλάδας, ώστε να μπορεί να χαρακτηριστεί σήμερα ως εθνική λαογράφος. Η εργασία έχει τετραμερή δομή. Το πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζει τη ζωή και την εργογραφία της Χατζημιχάλη. Στο δεύτερο κεφάλαιο δίνονται οι βασικές κατευθύνσεις της ευρωπαϊκής και ελληνικής ακαδημαϊκής λαογραφίας, καθώς και οι έννοιες και τα ερευνητικά αντικείμενα βάσει των οποίων η λαογράφος ανέπτυξε το έργο της. Η άποψη της Χατζημιχάλη για την ελληνικότητα και τα επιχειρήματα πάνω στα οποία στήριξε την αδιάσπαστη συνέχεια, μοναδικότητα και σπουδαιότητα του ελληνικού πολιτισμού είναι το περιεχόμενο του τρίτου κεφαλαίου. Το τέταρτο κεφάλαιο ξεκινά με την πρότασή της για έναν νέο ελληνικό πολιτισμό βασισμένο στην πρόσφατη παράδοση. Το κεφάλαιο και η διατριβή κλείνουν με τη δημόσια δράση της Αγγελικής Χατζημιχάλη για την προαγωγή της λαϊκής τέχνης.