Μετανάστευση και Εκπαίδευση: κοινωνικός επικαθορισμός και προσωπικές στρατηγικές: η περίπτωση των Ποντίων, φοιτητών/τριών από την πρώην ΕΣΣΔ στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση

Abstract

This study focuses on the phenomenon of migration in Greece from the 1980s onwards. Greece hosted immigrants and returnees even before this decade but in a coordinated and relatively controlled way. The “new” immigrants from the former socialist countries are arriving unannounced and suddenly and the Greek state is called upon to deal with these new mass migratory flows in a systematic and strategic way. The field of education is strongly affected by the new social reality as a large number of children of different cultural origins come to attend Greek schools. In this research, the population group of Pontic Greek immigrants is selected, who managed to reach the threshold of the Greek higher education despite all the difficulties they faced and their ominous educational start in the Greek educational system. The group of Pontic Greek immigrants in the category of the returnees - expatriates with its dual nature of “foreign” and “local” is a privileged population group for the better understanding of the recent migration phenomenon and the emergence of vague aspects of migration / repatriation as reflected in their educational path. The very fluid nature of the reality of migration suggests a biographical approach to the topic. Social formation, educational structures and subjective orientations and actions are analysed in their dialectical relationship with each other. The biographical method attempts to detect, record and interpret the social determinants and personal strategies of the research subjects in their efforts to attend Greek higher education. The processing and exploration of the narrative material of the interviews enriches the researcher's theoretical background while producing new findings and knowledge. A successful access to the university is not interpreted simply as a success in the entrance examinations but as an educational process that reflects expectations, motives, attitudes and values as expressed within the structural possibilities and limitations of the subjective biography. Furthermore, the updating of ten narrative interviews to the conditions of the present adds to the cyclical analysis and interpretation of the primary material.

Η μελέτη αυτή εστιάζει στο φαινόμενο της μετανάστευσης στον ελλαδικό χώρο από τη δεκαετία του ΄80 και μετά. Η Ελλάδα φιλοξενούσε μετανάστες και παλιννοστούντες και πριν τη δεκαετία αυτή αλλά με τρόπο συντεταγμένο και σχετικά ελεγχόμενο. Οι «νέοι» μετανάστες από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες εισρέουν ασύντακτα και ξαφνικά και η ελληνική πολιτεία καλείται να αντιμετωπίσει με συστηματικό και στρατηγικό τρόπο τις νέες αυτές μαζικές μεταναστευτικές ροές. Ο χώρος της εκπαίδευσης επηρεάζεται έντονα από τη νέα κοινωνική πραγματικότητα, καθώς μεγάλος αριθμός παιδιών, διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης έρχεται να φοιτήσει στο ελληνικό σχολείο. Στη συγκεκριμένη έρευνα επιλέγεται η πληθυσμιακή ομάδα των Ποντίων μεταναστών/στριών που κατάφερε να φτάσει στο κατώφλι της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης παρ’ όλες τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν και τη δυσοίωνη εκπαιδευτική τους απαρχή στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η ομάδα των Ποντίων μεταναστών/στριών στην κατηγορία του παλιννοστούντα -ομογενή με τη διττή της φυσιογνωμία, αυτή του «ξένου» και του «ντόπιου», αποτελεί προνομιακή πληθυσμιακή ομάδα για την καλύτερη κατανόηση του νεώτερου μεταναστευτικού φαινομένου και την ανάδειξη δυσδιάκριτων πτυχών της μετανάστευσης/παλιννόστησης, όπως αυτή αντανακλάται στην εκπαιδευτική τους διαδρομή. Ο ίδιος ο ρευστός χαρακτήρας της μεταναστευτικής πραγματικότητας υποδεικνύει τη βιογραφική προσέγγιση του θέματος. Κοινωνικός σχηματισμός, εκπαιδευτικές δομές και υποκειμενικοί προσανατολισμοί και δράσεις αναλύονται στη μεταξύ τους διαλεκτική σχέση. Με τη βιογραφική μέθοδο επιχειρείται η ανίχνευση, η καταγραφή και η ερμηνεία των κοινωνικών επικαθορισμών και των προσωπικών στρατηγικών των υποκειμένων της έρευνας στην προσπάθειά τους να φοιτήσουν στην ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η επεξεργασία και η διερεύνηση του αφηγηματικού υλικού των συνεντεύξεων εμπλουτίζει το θεωρητικό υπόβαθρο της ερευνήτριας παράγοντας παράλληλα νέα ευρήματα και γνώση. Η επιτυχημένη πρόσβαση στο πανεπιστήμιο δεν ερμηνεύεται απλά ως επιτυχία στις εισαγωγικές εξετάσεις, αλλά ως εκπαιδευτική διαδικασία που αντανακλά προσδοκίες, κίνητρα, στάσεις και αξίες όπως αυτές εκφράζονται στο πλαίσιο των δομικών δυνατοτήτων και περιορισμών της υποκειμενικής βιογραφίας. Επιπλέον, η επικαιροποίηση δέκα αφηγηματικών συνεντεύξεων στις συνθήκες του τώρα, συμβάλλει προσθετικά στην κυκλική ανάλυση και ερμηνεία του πρωταρχικού υλικού.