Οι αγροτικές εγκαταστάσεις και η οικονομία στη νότια και δυτική Ελλάδα από την ύστερη ελληνιστική μέχρι την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο

Abstract

In present doctoral dissertation were examined the rural facilities of the Roman and late Roman period of southern and western Greece, as they evolve from 146 B.C. and the stabilization of Roman rule until the late Roman period, as well as the transition from the pre-existing productive model of late Hellenistic times. In particular, the archaeological remains were examined, in combination with the ancient written sources and epigraphic evidence, which testify to the existence of the agricultural activities of oil production, wine production, grain processing, livestock, beekeeping and fishing in context in farmhouses. It is the first time that all the rural installations, in which archaeological remains, were identified that testify to the existence of economic activity and in particular agricultural production, were studied synthetically. The collection and study of the available, disorganized until now, archaeological data, contributed to the reconstruction of the image of the rural landscape and the economy of the late Hellenistic, Roman and Late Roman period in Greece.

Στην παρούσα διατριβή εξετάζονται οι αγροτικές εγκαταστάσεις της ρωμαϊκής και ύστερης ρωμαϊκής περιόδου της νότιας και δυτικής Ελλάδας, όπως αυτές εξελίσσονται από το 146 π.Χ. και την εδραίωση της ρωμαϊκής κυριαρχίας έως και την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο, καθώς και η μετάβαση από το προϋπάρχoν παραγωγικό μοντέλο των ύστερων ελληνιστικών χρόνων. Η μελέτη επικεντρώθηκε στα αρχαιολογικά τεκμήρια που μαρτυρούν οικονομική δραστηριότητα, καθώς εξετάστηκαν πρωτίστως τα αγροτικά εργαστήρια, τα μέσα παραγωγής και οι αποθηκευτικοί χώροι αγροτικών προϊόντων. Ειδικότερα εξετάστηκαν τα αρχαιολογικά κατάλοιπα, σε συνδυασμό με τις γραμματειακές πήγες και επιγραφικές μαρτυρίες, που μαρτυρούν την ύπαρξη των αγροτικών δραστηριοτήτων της ελαιοπαραγωγής, της οινοπαραγωγής, της επεξεργασίας σιτηρών, της μελισσοκομίας καθώς και της εκμετάλλευσης του ψαριού στο πλαίσιο των οικονομικών δραστηριοτήτων των ρωμαϊκών και υστερορωμαϊκών αγροικιών. Συμπληρωματικά εξετάστηκε η βιοτεχνική παραγωγή στις αγροικίες, καθώς και οι λοιπές εγκαταστάσεις και κατασκευές των αγροικιών που εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο οικονομικών δραστηριοτήτων και σχετίζονται με την αγροτική δραστηριότητα. Συγκεντρώθηκε και μελετήθηκε για πρώτη φορά συνθετικά, το σύνολο των αγροτικών εγκαταστάσεων, εντός των οποίων εντοπίστηκαν αρχαιολογικά κατάλοιπα που μαρτυρούν την ύπαρξη οικονομικής δραστηριότητας και ειδικότερα αγροτικής παραγωγής. Η συγκέντρωση και η μελέτη των διαθέσιμων, διάσπαρτων έως τώρα, αρχαιολογικών δεδομένων, συνετέλεσε στην ανασύνθεση της εικόνας του αγροτικού τοπίου και της οικονομίας της ύστερης ελληνιστικής, της ρωμαϊκής και της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου στον ελλαδικό χώρο. Η διατριβή είναι οργανωμένη σε τρείς τόμους. Στον πρώτο τόμο βρίσκεται το κείμενο της διατριβής. Στο δεύτερο τόμο βρίσκεται ο βασικός κατάλογος των θέσεων που μελετήθηκαν (Πίνακας Ι) καθώς και ο κατάλογος με τα βασικά χαρακτηριστικά της κάθε θέσης (Πίνακας ΙΙ), τα συγκεντρωτικά ποσοτικά διαγράμματα στα οποία συνοψίζονται τα ποσοτικά δεδομένα και οι χάρτες όπου σημειώνονται οι ακριβείς θέσεις των εγκαταστάσεων. Οι χάρτες δημιουργήθηκαν με τη χρήση του συστήματος γεωγραφικών πληροφοριών QGIS 3.10 A Coruña. Στο τέλος του τόμου υπάρχουν δύο παραρτήματα, το ένα με τις θέσεις των αγροτικών συγκροτημάτων της Θεσσαλίας και το δεύτερο με τις βασικές θέσεις των αγροτικών συγκροτημάτων της κλασικής-ελληνιστικής περιόδου. Στον τρίτο τόμο βρίσκονται οι εικόνες και τα σχεδιαγράμματα της διατριβής. Το κείμενο είναι διαρθρωμένο σε τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα εξετάζονται τα εργαστήρια και τα μέσα παραγωγής που αφορούν τη γεωργική παραγωγή και πιο συγκεκριμένα την ελαιοπαραγωγή, την οινοπαραγωγή και την επεξεργασία των σιτηρών. Η δεύτερη ενότητα αφορά τη ζωική παραγωγή και ειδικότερα την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομική δραστηριότητα και την αλιεία-εκμετάλλευση του ψαριού στο πλαίσιο των αγροτικών συγκροτημάτων. Στην τρίτη ενότητα εξετάζονται οι αποθηκευτικοί χώροι των αγροτικών προϊόντων. Και στην τέταρτη και τελευταία ενότητα εξετάζονται οι λοιπές εγκαταστάσεις που σχετίζονται με την αγροτική παραγωγή και πιο συγκεκριμένα εξετάζονται οι πύργοι που έχουν μετασκευαστεί σε χώρους εργαστηρίων, η βιοτεχνική δραστηριότητα και η οικοτεχνία στο πλαίσιο των αγροικιών και τα συστήματα ύδρευσης των συγκροτημάτων που σχετίζονται με τις αγροτικές εγκαταστάσεις και την παραγωγή.