Ο θεατρικός Παύλος Νιρβάνας

Abstract

This thesis aims to highlight Pavlos Nirvanas's fifty–year creative contribution to the modern Greek theater as an important dramatist, a serious critic–theorist and a determined promoter of organizational initiatives.In his five–year main period of playwriting (1907–1911), he wrote four three–act dramas, entitled Architect Marthas, Maria Pentagiotissa, Swallow, and When He Breaks Shackles, thus proposing a new dramatic combination of Realism and poetry, influenced by Ibsenism, Nietzscheism, Symbolism and Aestheticism. He also wrote a three–act comedy, The Elixir of Youth. Moreover, in 1936, near the end of his life, he completed a comic adaptation of his own satirical detective novel Crime in Psychikon which was never put on but rather torn into pieces by its own creator after a dispute with the stage director Spyros Melas. Despite the fact that his four dramas and one comedy were all staged by the most famous theatre companies of the time, none of them ever gained special favor with the public. His so called "theatromorphous dialogues", which, though not intended for the stage, have typical drama characteristics and, therefore, can be considered as "potentially" plays, along with two movie scripts, the bucolic Astero and the inspired by dramatic facts of the time Rain shower, should all be included in his dramatic production.Nirvanas translated Victor Hugo's Torquemada and, likewise, excerpts from the latter's Ruy Blas, Andreyev's Amphissa and Rostand's L' Aiglon, all published in papers and magazines of the time. He theorized, of course, on several aspects of literary and dramatic translation, such as the cultural benefit for the public when acquainted with translated classical literary works, or the enrichment of the target language, or, even, the translator's due effort to render not just the meaning of the original text but its overall style.As a drama critic–theorist he expressed positions consistent with his vision of an "art" theater aiming at the "aesthetic enjoyment" of the public and, furthermore, at its intellectual development. He thought that the attainment of such an objective demanded, in the first place, clear distinction between serious and popular stages and, secondly, the establishment of a National Theater. His critical theory is interwoven with his general theory for the theater. He believed that a critic must be fully proficient both theoretically and practically and that critique should aim exclusively at education the public, and not at correcting the actor's performance, since interfering in the procedure of artistic creation, by proposing limitations and rules, is beyond its purpose. His theoretical views on the matter proved to be totally consistent with his practice as a critic, which focused mainly on exalting serious dramas against light entertainment and revues and on praising "naturalness" of acting that results from the combination of talent and intense rehearsing.Regarding his attitude toward several controversial issues of his time, e. g "theater and politics", "theater and the female issue", "drama and theater", "translation and staging of ancient drama", etc., he has always been moderate, (he voted for innovative ideas but not for revolutionary ones). Finally, Nirvanas also played an organizational role in the theatrical life of his time, partly by being a judge in various drama competitions (Averof’s, Lampikis’s, Choremi’s), but, predominantly, by being at the head of the movement for the establishment and organization of the Greek National Theater, first through his articles in papers and magazines and, later, as a member of its Executive and Artistic Committees.

Σκοπός της διατριβής αυτής είναι η ανάδειξη του θεατρικού έργου του Παύλου Νιρβάνα, ο οποίος στην πενηντάχρονη δημιουργική πορεία του υπήρξε σημαντικός δραματουργός, κριτικός–θεωρητικός, αλλά και λόγιος με θεατρική δράση.Στα πέντε βασικά χρόνια της δραματουργίας του (1907–1911), έγραψε τέσσερα τρίπρακτα δράματα (Αρχιτέκτων Μάρθας, Μαρία Πενταγιώτισσα, Χελιδόνι, Όταν σπάση τα δεσμά του) επηρεασμένα από την ιψενική–νιτσεϊκή φιλοσοφία αλλά και το κίνημα του συμβολισμού–αισθητισμού, διαμορφώνοντας ένα νέο τύπο δράματος που συνδυάζει ρεαλισμό και ποιητικότητα. Έγραψε ακόμα μια τρίπρακτη κωμωδία (Ελιξίριον νεότητος, 1911) και μετέγραψε το αστυνομικό, σατιρικό, μυθιστόρημά του, Έγκλημα του Ψυχικού (1936), σε κωμωδία. Όλα τα έργα του παίχθηκαν από τους πιο γνωστούς θιάσους της εποχής εκτός από το τελευταίο. Έγραψε ακόμα «θεατρόμορφους διαλόγους», οι οποίοι, αν και δεν είχαν καμιά παραστασιακή πρόθεση, διαθέτουν γνωρίσματα δράματος και επομένως μπορούν να θεωρηθούν δυνάμει θεατρικά κείμενα. Σημειώνουμε επίσης τη συγγραφή δύο σεναρίων ταινιών, τη βουκολική Αστέρω και την επικαιρική Μπόρα. Μετέφρασε τον Τορκουεμάδα του Victor Hugo, καθώς και περιορισμένα αποσπάσματα από τον Ρουί Βλας του ίδιου, την Άμφισσα του Leonid Adreyev και τον Αετιδέα του Rostand, που όλα δημοσιεύτηκαν στον τύπο της εποχής. Με τη μετάφραση ασχολήθηκε όμως και σε θεωρητικό επίπεδο, προβάλλοντας την καλλιέργεια του κοινού, όταν αυτή αφορά κλασικά έργα, τον εμπλουτισμό της γλώσσας υποδοχής, και την προσπάθεια που πρέπει να κάνει ο μεταφραστής για να αποδώσει όχι μόνο το νόημα αλλά και το ύφος του πρωτοτύπου. Ως κριτικός–θεωρητικός του θεάτρου εξέφρασε απόψεις και θέσεις που ήταν σύμφωνες με το όραμα για τη δημιουργία «καλλιτεχνικού» θεάτρου, με πρώτο στόχο την «αισθητική απόλαυση» του κοινού και με απώτερο σκοπό την πνευματική του καλλιέργεια. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού θεωρούσε απαραίτητη τη διάκριση των θεάτρων σε ελαφρά και σοβαρά και την ίδρυση Εθνικού Θεάτρου. Συνυφασμένη με τη θεωρία του για το θέατρο παρουσιάζεται και η κριτική του θεωρία. Πίστευε ότι ο θεατρικός κριτικός πρέπει να είναι απόλυτα καταρτισμένος, με γνώσεις θεωρητικές και πρακτικές, και η κριτική του να αποσκοπεί όχι στη διόρθωση των ηθοποιών αλλά στην καλλιέργεια του κοινού, γιατί η κριτική δεν πρέπει να παρεμβαίνει στη δημιουργία της τέχνης οριοθετώντας τη σε κανόνες. Η θεωρία του για το θέατρο και την κριτική ήταν εντελώς σύμφωνη με την πρακτική της κριτικής του, η οποία εστίασε στην ανάδειξη των σοβαρών δραμάτων και στην υποβάθμιση των ελαφρών θεαμάτων και επιθεωρήσεων, στην επιβράβευση της «φυσικότητας» των ηθοποιών, στην εξάσκηση των ηθοποιών με τις πρόβες, στο ταλέντο που συνοδεύεται από πρακτική άσκηση. Όσον αφορά στις θέσεις του για ζητήματα εποχής, όπως ήταν «πολιτική–θέατρο», «γυναικείο ζήτημα –θέατρο», «δράμα– θέατρο», «μετάφραση και παράσταση αρχαίων δραμάτων» κ.ά. ακολούθησε τη «μέση οδό», δηλαδή νέες ιδέες που όμως δεν δημιουργούσαν ρήξεις. Τέλος, ως λόγιος με θεατρική δράση, ανέλαβε ρόλο κριτή σε διάφορους δραματικούς διαγωνισμούς (Αβερώφειο, Λαμπίκειο, Χωρέμειο), αλλά, κυρίως, πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Εθνικού Θεάτρου, αρχικά με άρθρα του στον τύπο και αργότερα, ως μέλος της Εκτελεστικής και Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Εθνικού.