Κατανοώντας και αντιμετωπίζοντας την παιδική φτώχεια μέσα από τα βιώματα και τις αναπαραστάσεις των ίδιων των παιδιών

Abstract

At a time of rapidly deteriorating economic conditions and social inequalities, a new social issue is emerging in Western societies: the inability to meet the moral imperative of child welfare and the deterioration of child poverty. Children, from a factor of happiness and personal fulfillment for their families, are becoming a risk factor for poverty in low-income households. Child poverty has a detrimental effect on children's health, safety and development. It exposes them to life danger, leads to the accumulation of disadvantages, which can not be replaced or reversed, thus is increasing failures in their aduldhood and the risk of reproduction and intergenerational transmission of poverty. The complex impact of poverty on children's lives is studied through multidimensional theories - material deprivation, capabilities approach, children's rights approach and child well being, social exclusion - as a condition that affects all aspects of childhood.In Greece, children were the most victims of the recent financial crisis. In quantitative studies, child poverty has increased dramatically and reached half of the country's child population. At the same time, however, the experience of the children who live in poverty remains obscure and unknown, and the voices of the poor children weak and marginalized do not participate in the scientific and public discourse and in policies’ planning and implementation to address child poverty. The present study attempts to fill this theoretical gap by deepening in the "dark side" of the phenomenon of child poverty through highlighting the voices, attitudes and experiences of those directly affected for an in-depth understanding of this multidimentional social problem in our country.The qualitative research presented was carried out with a combination of research methods (focus groups, individual interviews, observation) in children aged 10-15, living in poverty areas of the Attica Region from September 2018 to June 2019. Its results show that child poverty is a long-standing problem in these areas, which affects the core of child welfare and violates their basic rights. Poor children accumulate multiple disadvantages: they face severe material deprivation, they live in poor housing and energy poverty, in dangerous environmental and social conditions, they experience the stigma of poverty and exclusion in their social relationships. The identity of the “poor child”, although publicly denied, is internalized and adversely affects children’s self perception and behavior, also their mental health and emotional well-being. The dual vulnerability of children - poverty and age - exposes them to serious risks (child labor, begging, exploitation), especially when adult protection is deficient, risks that they cannot escape, resulting in the gradual alienation from childhood and early entry into adult roles. Specific features of the Greek social reality in childhood’s life organization, intensify the exclusion of children and contribute to early school leaving and low self-esteem around their ability to achieve educational goals and escape poverty in their adult life.

Σε μια εποχή ραγδαίας επιδείνωσης των οικονομικών συνθηκών και των κοινωνικών ανισοτήτων, ένα νέο κοινωνικό ζήτημα αναδύεται για τις δυτικές κοινωνίες: η αδυναμία εκπλήρωσης της ηθικής επιταγής για ευημερία των παιδιών και η επιδείνωση της παιδικής φτώχειας. Τα παιδιά, από παράγοντας ευτυχίας και προσωπικής ολοκλήρωσης, αναδεικνύονται σε παράγοντα κινδύνου φτώχειας για τα νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα. Η φτώχεια στα παιδιά, έχει δραματικές επιπτώσεις στην υγεία, στην ασφάλεια και στην ανάπτυξη τους. Τα εκθέτει σε κίνδυνο ζωής, οδηγεί στη συσσώρευση μειονεξιών, που δεν αναπληρώνονται ούτε αντιστρέφονται, με αποτέλεσμα να αυξάνει τις αποτυχίες στη μετέπειτα ζωή τους και τον κίνδυνο αναπαραγωγής και διαγενεακής μεταβίβασης της φτώχειας. Η συνθετότητα της επίδρασης της φτώχειας στη ζωή των παιδιών, μελετάται μέσα από πολυδιάστατες θεωρητικές προσεγγίσεις – της υλικής υστέρησης, των δυνατοτήτων, των δικαιωμάτων και της ευημερίας, του κοινωνικού αποκλεισμού - ως συνθήκη που πλήττει συνολικά και σωρευτικά όλες τις εκφάνσεις της παιδικής ζωής.Στην Ελλάδα, τα μεγάλα θύματα της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής κρίσης ήταν τα παιδιά. Όπως αναδεικνύουν τα ποσοτικά δεδομένα, η παιδική φτώχεια αυξήθηκε δραματικά και έφτασε να αφορά το μισό παιδικό πληθυσμό της χώρας. Την ίδια στιγμή όμως, η εμπειρία των παιδιών που την βιώνουν καθημερινά, παραμένει συσκοτισμένη και άγνωστη και οι φωνές τους αδύναμες και περιθωριοποιημένες, δεν συμμετέχουν στην επιστημονική συζήτηση και στην χάραξη και εφαρμογή πολιτικών για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η παρούσα μελέτη, επιχειρεί να καλύψει αυτό το θεωρητικό κενό, μελετώντας “τη σκοτεινή πλευρά” του φαινόμενου της παιδικής φτώχειας μέσα από την ανάδειξη του λόγου, των απόψεων και των εμπειριών των ίδιων των ενδιαφερόμενων για την σε βάθος κατανόηση του σύνθετου αυτού κοινωνικού προβλήματος στη χώρα μας. Η ποιοτική έρευνα που παρουσιάζεται, πραγματοποιήθηκε με συνδυασμό ερευνητικών μεθόδων (ομάδες εστίασης, ατομικές συνεντεύξεις, παρατήρηση) σε παιδιά 10-15 ετών, που ζουν σε περιοχές φτώχειας της Περιφέρειας Αττικής από το Σεπτέμβριο 2018 έως τον Ιούνιο 2019. Τα αποτελέσματά της αναδεικνύουν ότι η παιδική φτώχεια είναι ένα διαχρονικό πρόβλημα για αυτές τις περιοχές, που πλήττει τον πυρήνα της παιδικής ευημερίας και παραβιάζει βασικά τους δικαιώματα. Τα φτωχά παιδιά, συσσωρεύουν πολλαπλά μειονεκτήματα: αντιμετωπίζουν σοβαρές υλικές στερήσεις, ζουν σε στεγαστική και ενεργειακή φτώχεια, σε επικίνδυνες περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνθήκες, βιώνουν το στίγμα της φτώχειας και τον αποκλεισμό στις κοινωνικές τους σχέσεις. Η ταυτότητα του φτωχού παιδιού, αν και την αποποιούνται δημόσια, εσωτερικεύεται και επιδρά αρνητικά στη συμπεριφορά, στην ψυχική τους υγεία και στη συναισθηματική τους ευημερία. Η διπλή ευαλωτότητα των παιδιών – της φτώχειας και της ηλικίας – τα εκθέτει σε σοβαρούς κινδύνους (παιδική εργασία, επαιτεία, εκμετάλλευση), ιδιαίτερα όταν υπάρχει έλλειμμα παιδικής προστασίας, κινδύνους από τους οποίους δεν μπορούν να διαφύγουν, με αποτέλεσμα την προοδευτική αποξένωση από την παιδική ζωή και την πρόωρη ανάληψη ενήλικων ρόλων. Ιδιαιτερότητες της ελληνικής κοινωνικής πραγματικότητας γύρω από την οργάνωση της παιδικής ζωής, εντείνουν τους αποκλεισμούς των παιδιών και συμβάλουν στην πρώιμη εγκατάλειψη της εκπαίδευσης και στην χαμηλή τους αυτοεκτίμηση, γύρω από την δυνατότητά τους να επιτύχουν εκπαιδευτικούς στόχους και να διαφύγουν της φτώχειας στην ενήλικη ζωή τους.