Η φιλοδοξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μια κοινή πολιτιστική πολιτική: το παράδειγμα του θεάτρου και η Ελλάδα

Abstract

This doctoral thesis is aiming to a critical insight into the European Union’s aspiration for a common cultural policy, drawing on the paradigm of theatre. The research method is based on a comprehensive evaluation of the European Union’s intervention to culture, and theatre in particular. To be more specific, in the first part of this thesis, the cultural practices adopted by the European Union through the years are analysed in order to outline the gradual -yet often inconsistent- effort to create a common European identity through the promotion of culture. In the second part of this thesis, the internal discussion about the institutions of the European Union is followed by a deep dive in the practices and pursuits of the people of theatre, who by the end of the 20th century and the beginning of the 21st century have been increasingly looking for international collaborations and exchange, pointing to a European theatrical tradition, a collective consciousness of theatre professionals and the need for a common European theatre policy. In order to be able to understand whether the declarations and actions of the European Union have shaped a vision for the theatre in Europe, integrating (or not) the expectations of the people of theatre, and whether such vision has been materialised through the policies applied so far, some concrete examples of the adopted community policies are further examined. Specifically, the application of the “Kaleidoscope” and “Culture 2000” EU programmes is discussed. To this end, the programmes’ structure and operation, elements of change and development, statistical data, the cultural organizations that received grants and the respective amounts, the type and quality of the funded projects, and mainly, the benefit of such programmes for the Greek theatre are analysed. To conclude with, this study reveals a “European type of theatre” that emerged from the Directors’ Theatre, was linked to the vision of a “European theatre from the Atlantic to the Urals”, was shaped within the European Union and then spread beyond its geographical limits. Instead of drawing conclusions, this common “European type of theatre” leads us to a series of questions posed in the third part of this thesis, concerning the relationship between theatre and the European Union, the effects of the European cultural programmes on Greek theatre and, eventually, the perspective of a common cultural policy as well as the idea of a theatre spreading the European ideals beyond community borders, dealing with ruptures or transformations, and looking for unity in diversity.

Στόχος της διδακτορικής διατριβής είναι να επιτρέψει μια κριτική ματιά στην κοινοτική φιλοδοξία για μια κοινή πολιτιστική πολιτική, αντλώντας μέσα από το παράδειγμα του θεάτρου. Η ερευνητική προσέγγιση αυτού του ζητήματος εκκινεί από μια συνολική αξιολόγηση της κοινοτικής παρέμβασης στον τομέα του πολιτισμού, και ειδικότερα του θεάτρου. Πιο συγκεκριμένα, στο πρώτο μέρος της διδακτορικής διατριβής, αναλύονται οι πολιτιστικές πρακτικές που υιοθετήθηκαν ανά τα χρόνια από την Ευρωπαϊκή Ένωση και σκιαγραφείται η, βαθμιαία και συχνά αντιφατική, οικοδόμηση μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας, η οποία περνά μέσα από την καλλιέργεια του πολιτισμού. Την εσωτερική συζήτηση στους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης ακολουθεί, στο δεύτερο μέρος της διδακτορικής διατριβής, η διερεύνηση των πρακτικών και των αναζητήσεων των ανθρώπων του θεάτρου, που στο τέλος του 20ού και στις αρχές του 21ου αιώνα αναζητούν όλο και πιο έντονα διεθνείς συνεργασίες και ανταλλαγές, κάνοντας λόγο για ευρωπαϊκή θεατρική παράδοση, για κοινή συλλογική συνείδηση των επαγγελματιών του θεάτρου, αλλά και για την ανάγκη μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για το θέατρο. Στην προσπάθεια, ωστόσο, να δοθεί μια σαφής απάντηση στο αν τελικά οι διακηρύξεις και οι δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνιστούν πράγματι ένα όραμα για το Θέατρο στην Ευρώπη, που μέσα του περικλείει (ή και όχι) το σύνολο των προσδοκιών των ανθρώπων του θεάτρου, κι αν το όραμα αυτό μετουσιώθηκε σε πολιτική, εξετάζονται απτά παραδείγματα της ασκηθείσας κοινοτικής πολιτικής. Πιο συγκεκριμένα, μελετάται η εφαρμογή των κοινοτικών προγραμμάτων «Καλειδοσκόπιο» και «Πολιτισμός 2000». Ειδικότερα, αναλύονται: η δομή και η λειτουργία αυτών των προγραμμάτων, οι λόγοι που συνέβαλαν στην αλλαγή και την εξέλιξή τους, τα στατιστικά στοιχεία τους, το είδος των πολιτιστικών φορέων που απέσπασαν κοινοτική επιχορήγηση και το ύψος της, το είδος και η ποιότητα των χρηματοδοτηθέντων σχεδίων και, κυρίως, η αξιοποίηση των προγραμμάτων αυτών στο ελληνικό θέατρο. Καταληκτικά, η μελέτη αυτή ξεδιπλώνει έναν ‘ευρωπαϊκό τύπο θεάτρου’, που αναδύθηκε από το θέατρο των σκηνοθετών, συνδέθηκε με το όραμα για ένα ‘ευρωπαϊκό θέατρο από τον Ατλαντικό ως τα Ουράλια’, συν-διαμορφώθηκε στην ενωμένη Ευρώπη και εξαπλώθηκε πέραν των γεωγραφικών ορίων της. Αυτός ο κοινός ‘ευρωπαϊκός τύπος θεάτρου’ είναι που οδηγεί, στο τρίτο μέρος της διδακτορικής διατριβής, να διατυπωθούν, αντί συμπερασμάτων, ερωτήματα αναφορικά με τη σχέση του θεάτρου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την επίδραση των ευρωπαϊκών πολιτιστικών προγραμμάτων στην ελληνική θεατρική πρακτική κι εντέλει με την προοπτική μιας κοινής πολιτικής για τον πολιτισμό κι ενός θεάτρου που επεκτείνει την ιδέα της Ευρώπης πέρα από τα σύνορά της, που υποδέχεται τις ρήξεις της και ερμηνεύει τις μεταμορφώσεις της, που αναζητά την ενότητα στην πολυμορφία.