Δικαιοφιλοσοφική προσέγγιση μορφών οργανωμένης εγκληματικής δράσης και δογματική θεμελίωση της ποινικής αντιμετώπισής τους

Abstract

This thesis focuses on a doctrinal and philosophy of law analysis of the crime of participation in a criminal organisation. In its first part the thesis focuses on a historical overview of organised crime, before in the second part it turns to explore its treatment under international and EU law, focusing especially on the United Nations Convention against Transnational Organized Crime (Palermo Convention) and the EU Framework Decision 2008/841/JHA. It then adopts a comparative perspective and examines relevant criminal law provisions in Germany, England, the Nordic countries, and the USA. It goes on to provide an extensive and comprehensive analysis of the development of Greek criminal law on organised crime, as well as an overview of relevant case law, focusing on Article 187 of the Greek Criminal Code and providing original suggestions for its interpretation. In the third part of the thesis, relevant criminological approaches are reviewed, such as the alien conspiracy theory and the enterprise theory, as well as contemporary joint agency theories, including the approaches of Tuomela, Searle, Bratman, Gilbert and Kutz. In the fourth part, the thesis provides an original philosophy of law analysis of the crime of participation to a criminal organisation, with emphasis on joint agency, the structure of the criminal organisation, and a philosophical analysis of the elements of the crime. The thesis concludes with de lege lata suggestions for interpretation and a lege ferenda proposal for a new Article 187 of the Greek Criminal Code.

Η διατριβή ασχολείται με τη δογματική και δικαιοφιλοσοφική θεμελίωση του αδικήματος της συμμετοχής σε εγκληματική οργάνωση, με έμφαση στο μέγεθος της εγκληματικής οργάνωσης και το αντικείμενο της σχετικής ποινικοποίησης. Εκκινώντας από μία συνοπτική ιστορική αναδρομή στην εμφάνιση του φαινομένου του οργανωμένου εγκλήματος στο Πρώτο Μέρος, η διατριβή στο Δεύτερο Μέρος προχωρά σε εκτεταμένη και περιεκτική ανάλυση της νομοθετικής αντιμετώπισης του οργανωμένου εγκλήματος, τόσο στη διεθνή και ενωσιακή έννομη τάξη (ιδίως Σύμβαση του Παλέρμο και Απόφαση-Πλαίσιο 2008/841/ΔΕΥ) όσο και σε μία συνοπτική δικαιοσυγκριτική επισκόπηση επιλεγμένων αλλοδαπών εννόμων τάξεων (Γερμανία, Αγγλία, σκανδιναβικές χώρες, ΗΠΑ). Στη συνέχεια, πραγματεύεται αναλυτικά την εξέλιξη της ελληνικής νομοθεσίας για την αντιμετώπιση της εγκληματικής οργάνωσης και της συμμορίας, από τις πρόδρομες διατάξεις του Ποινικού Νόμου και τους ν. 774/1978 και 1916/1990, μέχρι τον ν. 2928/2001 και τη νέα μορφή του άρθρου 187 ΠΚ (ν. 4619/2019, όπως τροποποιήθηκε με τον 4637/2019), εισφέροντας χρήσιμες ερμηνευτικές σκέψεις. Ιδιαίτερα αναλύονται ειδικότερα ζητήματα όπως ο σκοπός οικονομικού οφέλους, το έννομο αγαθό, η ευθύνη του διευθύνοντα, η ποινική ευθύνη για υποστηρικτικές πράξεις (άρθρα 187 παρ. 4 και 187Β ΠΚ), προτάσεις σχετικά με την ορθή ερμηνεία του όρου «επιχειρησιακά» δομημένη οργάνωση στο νέο άρθρο 187 ΠΚ, σχετικές διατάξεις σε ειδικούς ποινικούς νόμους κ.α. Πέρα από την ανάλυση της σχετικής νομοθεσίας, η διατριβή περιλαμβάνει επίσης μία περιεκτική και συνοπτική ανάλυση της νομολογιακής εφαρμογής της (2001-2021). Καταλήγοντας, η εργασία επισημαίνει τις πολλαπλές όψεις της «αποσύνδεσης» του οργανωμένου εγκλήματος από εδραιωμένους κανόνες του ποινικού δόγματος. Στο Τρίτο Μέρος, η διατριβή παρουσιάζει μια συνοπτική επισκόπηση των εγκληματολογικών προσεγγίσεων του οργανωμένου εγκλήματος, από τη θεωρία της της «αλλοδαπής συνομωσίας» (alien conspiracy) μέχρι και την επιχειρηματική θεωρία (enterprise theory), εισφέροντας επίσης πρωτότυπες σκέψεις σχετικά με τη «συνεκτική» δομή της εγκληματικής οργάνωσης ως πλέγματος σχέσεων, σε μία προσπάθεια να υπερβεί μεθοδολογικά την κρατούσα διάκριση μεταξύ πραγματοπαγούς και προσωποπαγούς ένωσης. Έπειτα, παρουσιάζει συνοπτικά τις κύριες σύγχρονες φιλοσοφικές προσεγγίσεις σχετικά με τη συλλογική δράση, εστιάζοντας στις προθέσεις ως προς το εμείς (we-intentions) και τις σχετικές θεωρίες των Tuomela, Searle, Bratman, Gilbert, Kutz κ.α. Τέλος, στο Τέταρτο Μέρος, η διατριβή προχωρά στην καθεαυτή δικαιοφιλοσοφική προσέγγιση της συμμετοχής σε εγκληματική οργάνωση. Η διατριβή απορρίπτει τα σκοπούμενα εγκλήματα, τον διασυνοριακό χαρακτήρα και τον σκοπό οικονομικού οφέλους ως κύριους άξονες της πρόσληψης του αξιοποίνου του αδικήματος, εισφέροντας σχετικά επιχειρήματα. Αντίθετα, επικεντρώνεται στη δομή της οργάνωσης, αναδεικνύοντας ότι η πράξη συμμετοχής του μέλους διαμεσολαβείται εννοιολογικά από το μέγεθος της εγκληματικής οργάνωσης, το οποίο αποτελεί κατά τη διατριβή «αναφορικό σύστοιχο» της πράξης συμμετοχής, ενώ η απαξία της οργάνωσης διαμεσολαβείται με τη σειρά της από τον εγκληματικό της σκοπό. Προχωρώντας από το γενικό προς το ειδικό, η διατριβή αναπτύσσει και προτείνει μία πρωτότυπη δικαιοφιλοσοφική θεμελίωση της συλλογικής δράσης, της οργάνωσης, και στη συνέχεια της εγκληματικής οργάνωσης, αναλύοντας τα συστατικά στοιχεία της τελευταίας, και ειδικά τον ελάχιστο αριθμό τριών ατόμων, τη δομή της οργάνωσης, τη διάρκεια δράσης, και τον εγκληματικό της σκοπό. Εισφέρει επίσης πρωτότυπες σκέψεις σχετικά με τη μεταλλαγή του ποσοτικού σε ποιοτικό που διακρίνει την εγκληματική οργάνωση, την υποκειμενική υπόσταση του αδικήματος, την απόπειρα, και τα κριτήρια διάκρισης από τη συμμετοχή εισάγοντας την έννοια της «παραπληρωματικότητας». Τέλος, η διατριβή υποστηρίζει πως μέσα από μία καταστατική, αποφατική και ανταγωνιστική σχέση με την κρατική εξουσία, η δομή ως κύριος άξονας πρόσληψης του οργανωμένου εγκλήματος μετασχηματίζεται σε «αντι-δομή». Σε αυτή της τη διάσταση έγκειται ο πυρήνας της απαξίας της εγκληματικής οργάνωσης, ενώ εισφέρονται πρωτότυποι συλλογισμοί σχετικά με την ερμηνεία του προσβαλλόμενου αγαθού της δημόσιας τάξης και τη διάκριση της οργάνωσης από τη συμμορία. Η διατριβή ολοκληρώνεται με de lege lata ερμηνευτικές προτάσεις και μία de lege ferenda πρόταση για τη διατύπωση των ουσιωδών όρων του αδικήματος στο άρθρο 187 ΠΚ.