Το κίνημα των παλαιών πολεμιστών στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου: παλαιοί πολεμιστές, εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα στην Ελλάδα, 1922-1928

Abstract

The present thesis examines the relationship of the Old Warriors with the labour and communist movement in the first years after the Asia Minor catastrophe, focusing on the Associations of Old Warriors and the Federation of Old Warriors and Victims of the Army, founded on the initiative of the Communist Party of Greece. The aim is to investigate the political, social and cultural dimension of the movement, the attitudes and the public discourse it exhibited. The multifaceted crisis that erupted in the victorious and especially the defeated countries after the First World War and brought war veterans to the historical forefront has been intensively studied by European historiography. In contrast, the relevant historiographical compositions in Greece on the war decade 1912-1922, with some exceptions, concern almost exclusively the fields of diplomatic, political and military history, mainly focusing on the analysis of the phenomenon of the National Schism. An important peculiarity of Greece compared to most European countries, where communism was not a dominant political current among veterans in the post-war period, was that the Old Warriors' Associations founded by the Communist Party of Greece in the 1920s were the strongest and most dynamic here. Indeed, the massiveness of the movement exceeded the organizational capabilities of the Communist Left in the interwar period and the dynamics of similar organizations that the Venizelists and Anti-Venizelists attempted to form, such as the National Salvation Associations or the Reservists (Epistratoi) that preceded them. Throughout the inter-war period, it seems to have been the largest extra-party organization of the Communist Party of Greece. What characterizes this dissertation is the focus not so much on the leadership ranks but on the social processes and procedures that were activated in the context of total war and contributed to the emergence of the Old Warriors movement. The perspective adopted is that of history 'from below', an attempt to understand and interpret the experience of war, demobilization and the Old Warriors movement through the perceptions, attitudes and choices of the people who participated in or supported its action.

Η παρούσα διατριβή εξετάζει τη σχέση των Παλαιών Πολεμιστών με το εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα τα πρώτα χρόνια μετά την Μικρασιατική καταστροφή, με επίκεντρο τις Ενώσεις Παλαιών Πολεμιστών και την Ομοσπονδία Παλαιών Πολεμιστών και Θυμάτων Στρατού που ιδρύθηκαν με πρωτοβουλία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Στόχος είναι η διερεύνηση της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτισμικής διάστασης του κινήματος, των νοοτροπιών και του δημόσιου λόγου που εξέφερε. H πολύπλευρη κρίση που ξέσπασε στις νικήτριες και ιδίως στις ηττημένες χώρες μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και έφερε τους βετεράνους του πολέμου στο ιστορικό προσκήνιο έχει μελετηθεί εντατικά από την ευρωπαϊκή ιστοριογραφία. Αντιθέτως οι σχετικές ιστοριογραφικές συνθέσεις στην Ελλάδα για την πολεμική δεκαετία 1912-1922, με ορισμένες εξαιρέσεις, αφορούν σχεδόν αποκλειστικά τα πεδία της διπλωματικής, πολιτικής και στρατιωτικής ιστορίας, κυρίως με επίκεντρο την ανάλυση του φαινομένου του Εθνικού Διχασμού. Σημαντική ιδιομορφία της Ελλάδας σε σχέση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, όπου ο κομμουνισμός δεν αποτέλεσε κυρίαρχο πολιτικό ρεύμα μεταξύ των βετεράνων μεταπολεμικά, ήταν ότι οι Ενώσεις Παλαιών Πολεμιστών που ιδρύθηκαν από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας τη δεκαετία του 1920 ήταν εδώ οι ισχυρότερες και πιο δυναμικές. Η μαζικότητα του κινήματος μάλιστα ξεπερνούσε τις οργανωτικές δυνατότητες της κομμουνιστικής Αριστεράς στο Μεσοπόλεμο αλλά και τη δυναμική αντίστοιχων οργανώσεων που επιχείρησαν να συγκροτήσουν οι Βενιζελικοί και οι Αντιβενιζελικοί όπως οι Σύνδεσμοι Εθνικής Σωτηρίας ή οι Επίστρατοι που προηγήθηκαν. Σε όλο το Μεσοπόλεμο, φαίνεται ότι αποτέλεσε τη μεγαλύτερη εξωκομματική οργάνωση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Αυτό που χαρακτηρίζει την παρούσα διδακτορική διατριβή είναι η εστίαση όχι τόσο στα ηγετικά κλιμάκια αλλά στις κοινωνικές διαδικασίες και διεργασίες που ενεργοποιήθηκαν στο πλαίσιο του ολοκληρωτικού πολέμου και συνέβαλαν στην εμφάνιση του κινήματος των Παλαιών Πολεμιστών. Η οπτική που υιοθετείται είναι αυτή της ιστορίας «από τα κάτω», της απόπειρας κατανόησης και ερμηνείας της εμπειρίας του πολέμου, της αποστράτευσης και του κινήματος των Παλαιών Πολεμιστών μέσα από τις αντιλήψεις, τις νοοτροπίες και τις επιλογές των ανθρώπων που συμμετείχαν σε αυτό ή υποστήριξαν την δράση του.