Μάξιμος Μαργούνιος: επίσκοπος Κυθήρων: βίος - δράση - εργογραφία

Abstract

The present work aims to highlight the greatness and diverse personality of the bishop of Cerigo (Kythera) Maximus Margunius, and explore the ways his work influenced Christian world. Through the exploratory approach we try to answer the question “who was finally the bishop of Cerigo Maximus Margunius”. We examine the research data and proceed to a holistic view of his life, action and writing work, through the strengthening of arguments using primary sources, but also the documented rejection of secondary sources, where is necessary, and the rendering the truth of the facts. In addition, the utilization of fragmented knowledge is treated critically and synthetically, through the parabolic study of manuscripts and printed codes in order to highlight the historical truth. In the first part, examining the life of Maximus Margunius, we analyze revealing personal situations in order to reconstruct his life. Pointing out gaps, omissions, but also inaccuracies in the Greek and international literature and escalating our priorities, we present the main periods of his turbulent life from his birth in Crete until his death in Venice. In the second part related to the action of Maximus Margunius, we present his attempt to bridge the differences between Orthodoxy and Catholicism. Without delving into his theological positions for the convergence of opposites, we wander his reflection by presenting the legacy of Margunius. Much of the second part deals with his theological dispute with the Archbishop of Philadelphia Gabriel Severos. We highlight his activism and his general contribution to education, his timeless relations with Sinaitic monastery of St. Catherine in Chandakas (Heraklion) of Crete, but also his relations with leading figures of Reformation. Equally important today is the existence of a comprehensive presentation of the work of Maximus Margunius. That is why in the third part we present the whole of his writing activity, which covers a wide range of works, that concern not only his theological oriented works, but also those related to his philosophical and literary interests. We examine his even limited turn to the vernacular, while we also make a critical evaluation of his poetic production. Particularly important is the presentation for the first time of a catalogue of the handwritten tradition of the letters of Maximus Margunius, which includes 60 entries in various manuscripts, as well as an initial catalogue of 25 manuscripts and printed codes that incorporate epigrams of Maximus Margunius. Our dissertation ends with the presentation of the research findings around the life, the action and the wider work of Margunius, highlighting an incomplete or even distorted study of this multifarious and diverse personality.

Η παρούσα εργασία σκοπό έχει να αναδείξει το μεγαλείο του επισκόπου Κυθήρων Μάξιμου Μαργούνιου, την πολυσχιδή προσωπικότητά του και να διερευνήσει τις επιδράσεις που άσκησε το έργο του στον χριστιανικό κόσμο. Μέσα από τη διερευνητική προσέγγιση προσπαθούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα ποιος ήταν τελικά ο επίσκοπος Κυθήρων Μάξιμος Μαργούνιος. Εξετάζουμε τα μέχρι σήμερα ερευνητικά δεδομένα και προχωρούμε σε μία ολιστική θεώρηση της ζωής, της δράσης και του συγγραφικού του έργου, μέσα από την ενδυνάμωση των επιχειρημάτων με τη χρήση πρωτογενών πηγών, αλλά και της τεκμηριωμένης απόρριψης δευτερογενών πηγών, όπου χρειάζεται, και απόδοσης της αλήθειας των γεγονότων. Επιπλέον, η αξιοποίηση των κατακερματισμένων γνώσεων αντιμετωπίζεται κριτικά και συνθετικά, μέσα από την αντιπαραβολική μελέτη των χειρόγραφων και έντυπων κωδίκων προκειμένου να αναδείξουμε την ιστορική αλήθεια. Στο πρώτο μέρος εξετάζοντας τον βίο του Μάξιμου Μαργούνιου αναλύουμε αποκαλυπτικές προσωπικές καταστάσεις, ανασυνθέτοντας τη ζωή του. Επισημαίνοντας το κενό, τις παραλείψεις, αλλά και τις ανακρίβειες στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία και ιεραρχώντας τις προτεραιότητές μας, παρουσιάζουμε τις κύριες περιόδους της πολυτάραχης ζωής του από τη γέννησή του στην Κρήτη μέχρι και το θάνατό του στη Βενετία. Στο δεύτερο μέρος που σχετίζεται με τη δράση του Μάξιμου Μαργούνιου παρουσιάζουμε την απόπειρα του Μαργούνιου για γεφύρωση των διαφορών Ορθοδοξίας και Ρωμαιοκαθολικισμού. Χωρίς να εμβαθύνουμε στις θεολογικές θέσεις του για σύγκλιση των αντιθέσεων, περιδιαβαίνουμε τον στοχασμό του παρουσιάζοντας την παρακαταθήκη του Μαργούνιου. Ένα μεγάλο μέρος του δεύτερου μέρους αναλώνεται στη θεολογική του έριδα με τον αρχιεπίσκοπο Φιλαδελφείας Γαβριήλ Σεβήρο. Αναδεικνύουμε τη δραστηριοποίησή του και την εν γένει προσφορά του στην παιδεία της περιόδου, τις διαχρονικές του σχέσεις με το Σιναϊτικό μετόχι της Αγίας Αικατερίνης στον Χάνδακα της Κρήτης, αλλά και τις σχέσεις του με ηγετικές μορφές της Μεταρρύθμισης. Εξίσου σημαντική παραμένει στις μέρες μας η ύπαρξη μιας ολοκληρωμένης παρουσίασης της εργογραφίας του Μάξιμου Μαργούνιου. Γι’ αυτό και στο τρίτο μέρος παρουσιάζουμε το σύνολο της συγγραφικής του δραστηριότητας, που καλύπτει ένα ευρύ φάσμα έργων, τα οποία αφορούν όχι μόνο τα θεολογικού προσανατολισμού πονήματά του, αλλά και τα σχετιζόμενα με τα φιλοσοφικά και λογοτεχνικά ενδιαφέροντά του. Εξετάζουμε την έστω και περιορισμένη στροφή του προς τη δημώδη γλώσσα, ενώ προβαίνουμε και σε κριτική αποτίμηση της ποιητικής του παραγωγής. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η για πρώτη φορά παρουσίαση της χειρόγραφης παράδοσης των επιστολών του Μάξιμου Μαργούνιου, η οποία περιλαμβάνει 60 εγγραφές σε διάφορα χειρόγραφα, καθώς και μία αρχική καταλόγιση 25 χειρόγραφων και έντυπων κωδίκων που ενσωματώνουν επιγράμματα του Μάξιμου Μαργούνιου. Η διατριβή μας τελειώνει με την παρουσίαση των ερευνητικών πορισμάτων γύρω από το βίο, τη δράση και το ευρύτερο έργο του Μαργούνιου, αναδεικνύοντας μία ελλιπή ή και διαστρεβλωμένη κατά καιρούς μελέτη της πολύπλευρης και πολυσχιδούς αυτής προσωπικότητας.